Երեմիա Չելեպի Քէօմիւրճեանի Պոլիսը այսօր
ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
«Ահ Կէօզել Իսթանպուլ»։ Այսպէս խորագրուած էր Երեմիա Չելեպի Քէօմիւրճեանի ԺԷ դարու Պոլիսը նկարագրող գիրքէն մեկնելով պատրաստուած գեղարուեստական վաւերագրականը։
Ֆիլմի առաջին ներկայացումը կայացաւ Անթալիոյ փառատօնի օրերուն։ Իսկ 11-12 Հոկտեմբերին ալ ներկայացուեցաւ պոլսեցի հանդիսատեսին։ Զէյնեփ Տատաքի հեղինակած ֆիլմը Քէօմիւրճեանի գիրքի հետեւողականութեամբ եօթը բաժիններու մէջ կը շրջի Պոլսոյ թաղերով։ Հաւատարիմ կը մնայ Քէօմիւրճեանի պատմելաոճին, որ իր բնագրին մէջ բոլոր այս պատումը ծանօթագրութիւն մը ըլլալով կը ներկայացնէ մի ոմն «վարդապետ»ի։ Արդարեւ իւրաքանչիւր բաժին կը սկսի «Եւ ահա այսպէս վարդապետ, Պոլիսը ճանչնալու համար լաւագոյն եղանակն է զայն դիտել ծովէն» կամ երբեմն ալ «Սիրելի վարդապետ հիմա պէտք է ձիահեծան շարունակենք մեր ուղեւորութիւնը»ի նման նախադասութիւններով։
Այդ շրջագայութեան ոտնահետքով տեսախցիկը կը շրջի Պոլսոյ տեսարաններով, յաճախակի կերպով կանգ առնելով պատմական շինութիւներու դիմաց։
Կեդրոնական վարժարանի վաստակաւոր տնօրէն Հրանդ Տէր Անդրէասեանն էր, որ առաջին անգամ խմբագրած ու թրքերէն ընթերցողին ծանօթացուցած էր Երեմիա Չելեպի Քէօմիւրճեանի այս ուշագրաւ պատումը։
Գիրքը նախ հրատարակուած էր Իսթանպուլի Համալսարանի Պատմութեան Բաժնի մատենաշարէն եւ ապա ունեցած էր տարբեր հրատարակչատուներու կողմէ յաջորդ տպագրութիւններ։
«Ահ Կէօզել Իսթանպուլ» ֆիլմի մէջ Զէյնեփ Տատաք մէջբերումներ կ՚ընէ նաեւ Բագրատ Էսդուգեանի կամ Մուրատ Չելիքքանի միջոցաւ, որոնք լրացուցիչ բովանդակութիւն կը պարգեւեն 17-րդ դարու այդ պատումէն մեր օրերուն ցոլացող զանազան տարբերակներու մասին։ Ֆիլմը հիմնականին վաւերագրական մը ըլլալով հանդերձ ունի գեղարուեստական բնոյթ, ուր դերասան Սեզկի Մենկի եւս բաժին կը ստանձնէ պատումը այժմէականացնելու առումով։ Զէյնեփ Տատաք իր աշխատութիւնը նկարագրելու համար կը դիմէ անուանի լուսանկարիչ Արա Կիւլերի «Ես անհետացող քաղաքը կը լուսանկարեմ» խօսքերով։ Իրաւ ալ ֆիլմին մէջ շեշտուածը քաղաքի մը եթէ ոչ անհետացումը, բայց զգլխեցուցիչ եղանակով մը կերպարանափոխութիւնն է։ Երեմիա Քէօմիւրճեանի պատմած Իսթանպուլը այսօր կորսուած է 16 միլիոն բնակչութիւն ունեցող, երկնագերներով շրջապատուած մեթրոփոլի մը մէջ։ Սակայն միշտ կարելի է այդ շինութիւններու կոյտին մէջ ճեղք մը , բացթողում մը գտնել ու այդ ճեղքէն իբրեւ երկու սիրահարներ շիշ մը գինիի ընկերակցութեամբ թափանցել Երեմիա Չելեպի Քէօմիւրճեանի ապրած ժամանակներուն։
Ֆիլմը սկսած էր Գումգաբըէն, շրջած էր Եէնիգաբը ապա Սկիւտար, Փերա, Ֆեներ, Հասգիւղ թաղամասերով եւ այդ բոլորին մէջ նշուած էր, որ ամէն մէկուն մէջ կը բնակի տարբեր ազգութիւններ ու միայն մէկ թաղ նմաշ էր որպէս թրքական, ուր նաեւ կային հայեր, յոյներ, հրեաներ եւս։
Այս երեւոյթն ալ ինքնին կը պարզէ քաղաքի ազգաբնակչութիններու առումով ալ արձանագրած ահռելի փոփոխութիւնը։
Զէյնեփ Տատաք իբրեւ ակադէմական նաեւ յաջողած է որպէս դասանիւթ երկար տարիներ օգտուելիք ֆիլմ մը հեղինակել։ Իր մեծ համեստութեան մէջ դասական գործ մըն է, որ կը մատուցուի համաշխարհային արուեստին՞է, իր հետ փառաբանելով նաեւ պատմիչ Երեմիա Չելեպի Քէօմիւրճեանի վաստակը։
