Երուանդ Օտեան՝ Էսաեան վարժարանի մասին
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
Թղթապանակիս մէջ գտայ Երուանդ Օտեանէն տոմսակ մը։ Ժամանակին կտրեր պահեր եմ, թերեւս օր մը պէտք կ՚ըլլայ ըսելով։ Եւ ահա պէտք եղաւ…
Դժբախտաբար կտրօններուս մասին տեղեկութիւններ պարունակող ծոցատետրս կղզի չէ, որպէսզի թուականը ստուգեմ, սակայն բովանդակութենէն կ՚ենթադրեմ, թէ յունիս 1911-էն է եւ տպուած է «Արեւելք»ի մէջ, զոր Օտեան կը խմբագրէր այդ շրջանին։
«Էսաեան վարժարանը» վերնագրուած տոմսակը 109 տարի անց եւս կը պահէ իր թարմութիւնը։
«Կէտ մը կայ որուն մասին կարծեմ կարելի չէ երկու տարբեր կարծիք ունենալ. այսինքն թէ՝ Բերայի պէս թաղի մը համար Էսաեան վարժարանը, իր կրթական եւ ուսումնական արդի վիճակովը, շատ թերի եւ անբաւական հաստատութիւն մըն է։ Վարժարանի համար յարաբերաբար փառաւոր շէնք մը ունենալով հանդերձ, իր պիւտճէն միւս թաղերու պիւտճէէն անհամեմատ պարարտ ըլլալով հանդերձ, մտաւորական կեդրոնի մը մէջ գտնուելով հանդերձ մինչեւ այսօր կարելի չէ եղած այս վարժարանը հասցնել քիչ շատ արժանավայել դիրքի մը»։
Օտեանը հերքելու չենք՝ իր ժամանակին համար թերեւս իրաւացի վերոյիշեալ ակնարկին համար, սակայն այսօր յանուն արդարութեան պէտք է ըսել, որ 1911-էն բաւական վերջ Էսաեան վարժարանը պիտի ըլլար «իմաստութեան տաճար» մը՝ հանրութեան պարգեւելով փաղանգ մը ուսուցիչներու, խմբագիրներու, արուեստագէտներու, հոգեւորականներու, որոնք վառ յիշատակներ են տակաւին կամ եռանդոտ գործունէութիւն։
Բայց վերադառնանք 1911 թիւը եւ տեսնենք, թէ ըստ Օտեանի ինչ է պատճառը իր գծած տխուր պատկերին.
«Ասոր գուցէ մէկ գլխաւոր պատճառն է Բերայի մէջ դպրոցական հոգաբարձութեան մը գոյութիւն չունենալը եւ վարժարանին հոգը թաղական խորհուրդին վրայ բեռցուած ըլլալը։ Բացի այդ, թաղական խորհրդի մէկ երկու անդամներէն ո՛չ ոք կը շահագրգռուի Էսաեան վարժարանի վիճակով եւ այդ թաղականներն ալ, բնականաբար խելքերնին բանի մը չհասնող մենծ աղաներ, գործը բռնած են միմիայն ունելիին ծայրովը, ինչպէս կ՚ըսեն»։
1911-ին գրուածին վրայ 2020-ին աւելցնելիք մը չունենալը անձիս համար դժբախտութիւն, իսկ հանրութեան համար ողբերգութիւն մըն է։ Չեմ գիտեր կամ չեմ յիշեր «դպրոցական հոգաբարձութեան» մը գոյութիւնը Բերայի մէջ, որ զբաղէր միայն վարժարանով, սակայն անցեալէն ցայսօր կուտակուած անլոյծ հարցերուն գլխաւոր պատճառներէն մէկը, ինչպէս 109 տարի առաջ, այսօր ալ նոյնը ըլլալ կը թուի՝ արհեստավարժներէ կազմուած մասնախումբի մը բացակայութիւնը. եւ ասիկա ո՛չ միայն Էսաեանի պարագային։ Անոնց, որոնք թերեւս թերահաւատօրէն մօտենան նման մասնախումբերուն, ըսելիքս հետեւեալն է. առանց մասնախումբի կը քայքայուինք, գոնէ քիչ մըն ալ մասնախումբով քայքայուինք։
Շարունակենք մեր ընթերցումը.
«Քանի մը տարիէ ի վեր թէեւ թաղին մէջ կազմուած է Էսաեան սանուց միութիւն մը, վարժարանի նախկին աշակերտներու կողմէ, որ նպատակ ունի այդ կրթական յարկին նիւթական ու բարոյական բարգաւաճումին նպաստել, սակայն անոր գործունէութիւնն ալ մինչեւ հիմա տարեկան 70-80 ոսկիի օժանդակութենէ մը անդին չէ անցած։
Այս տարի միայն սանուց միութիւնը փորձած է աւելի դրական գործ մը տեսնել, ջանալով վարժարանին ներքին բարեկարգութեան աշխատիլ եւ այս նպատակով, ծրագրի մը ձեւին տակ, թելադրութիւններ ըրած է թաղական խորհուրդին։
Այդ թելադրութեանց գլխաւորներն են. Բարոյախօսութեան դասեր հաստատել, կարգապահութիւնը կանոնաւորել, ուշադրութիւն դարձնել աշակերտներու դպրոցէն դուրս վարած կեանքին վրայ, մարմնամարզի դաս, առողջապահութեան դաս եւ բժշկական այցելութիւն հաստատել, ինչ որ մինչեւ հիմա գոյութիւն չունի, մանչերու բաժնին մէջ հայերէն լեզուի դասը զօրացնել, աղջկանց վարժարանը իբրեւ Իտատի վաւերացնել տալ, աղջկանց թուրքերէնի դաս հաստատել, գրաբարի դասին աւելի խնամք ընծայել, ինչպէս նաեւ չափական գիտութիւններու եւ բնական գիտութեանց, եւլն.։
Ու այս բոլոր բարենորոգումները ընելու համար, հարկ դատուած էր վարժարանի ուսուցչական մարմնոյն մէջ կարեւոր փոփոխութիւններ կատարել առանց խտրութեան կամ խաթեր համար եղած նկատողութիւններու։
Ինչպէս կ՚երեւայ, սանուց միութիւնը իր թելադրանքներուն մէջ շատ բանաւոր եւ շատ ալ չափաւոր է եւ կ՚արժէր որ իր ներկայացուցած ծրագիրը լուրջ նկատողութեան առնուէր թաղական խորհուրդին կողմէ, որուն ուղղուած էր։
Եւ իրա՛ւ ալ թաղական խորհուրդը առջի բերան լաւ ընդունելութիւն մը կ՚ընէ Էսաեան սանուց միութեան թելադրանքներուն։
-Հայհայ, վարժարանը պիտի բարեկարգենք, վարժապետները պիտի փոխենք, դասերը պիտի աւելցնենք, սանկ պիտի ընենք, նանկ պիտի ընենք, կը պատասխանեն»։
2020-ին փոխուածը թաղային խորհուրդին ու սանուց միութեան դիրքն է, ըստ երեւոյթին։ Այս անգամ թաղականութիւնն էր որ վարժարանի վիճակին մասին յայտնեց իր դժգոհութիւնը, քանի մը վիճակագրական տուեալներ ներկայացնելով ջանաց տնօրէնները պաշտօնէն հեռացնելու բոլորին յայտնի որոշումը արդարացնել, բարեփոխում ու բարելաւում խոստանալ։ Սանուց միութիւնը նախընտրեց լուռ մնալ, չուզեց կամ չկրցաւ (չենք գիտեր անշուշտ) թաղային խորհուրդի յայտարարութիւններուն դիմաց շօշափելի այլ թուանշաններ կամ տուեալներ դնել՝ տարհամոզելու համար հանրութեան այն հատուածը, որ կ՚արդարացնէր թաղականութեան որոշումը։
Վերջացնենք Օտեանին գրութիւնը, այս տրամադրութեամբ.
«Բայց այս լաւ տրամադրութիւնները հազիւ առտու մը կ՚ապրին, ծանօթ վարդին պէս, ու կը թօշնին եւ օր մըն ալ թաղ. խորհուրդը կը պատասխանէ սանուց միութեան.
«-Դուք ուրկէ՞ բուսաք, ի՞նչ իրաւունք ունիք վարժարանին խառնուելու, կարծիք յայտնելու, բարեփոխում առաջարկելու… տարին 70-80 ոսկի փարա կը ժողվէք կոր անո՞ր համար… շնորհակալ ենք, մեր թաղը հարուստ է, ձեր դրամին պէտք չունի…։
-Բայց ծնողքները դժգոհ են, թոշակ վճարել չեն ուզեր կոր, եթէ դպրոցը կարգի չմտնայ…։
-Անո՛նց ալ թոշակին պէտք չունինք, թաղը հարուստ է։
-Բայց, կը ներէք, մենք իբրեւ թաղեցի կարծեմ իրաւունք ունինք մեր թաղին դպրոցովը հետաքրքրուելու։
-Անանկ բան չկայ, Բերայի թաղը բացառիկ թաղ մըն է, հոս ո՛չ ոք իրաւունք ունի մեր գործին խառնուելու։ Հասկցա՞ք…»։
Կ՚երեւայ որ Էսաեան սանուց միութեան անդամները չեն հասկցեր այս բանը եւ կը պատրաստուին պայքարը առաջ մղել վարժարանի բարեկարգութեանը համար։
Իրա՛ւ ալ անհասկնալի է թաղական խորհուրդին այս ընթացքը։ Չմոռնանք սակայն յիշելու որ գործերնիս մենծ-աղաներու հետ է»։
Յօդուածը հոս կ՚աւարտի, բայց մենք շարունակենք քիչ մը եւս…
Պոլսոյ մէջ թաղային խորհուրդներու, կամ առհասարակ համայնքային վարչական մարմիններու՝ ընտրող հասարակութեան նկատմամբ վարմունքը հազիւ թէ փոփոխութիւն կրած ըլլայ այս աւելի քան հարիւր տարիներուն, եւ պիտի չկրէ ալ այնքան ժամանակ, որ հանրութիւնը չհետաքրքրուի իր հաստատութիւններով եւ միայն, կամ առնուազն, ընտրութենէ ընտրութիւն փորձէ լսելի դարձնել իր խօսքը։ Հասարակութիւնը մինչեւ որ տէր չըլլայ, ինքզինք այս հաստատութիւններուն տէրը չզգայ, ինչպէս որ է՝ արդէն արդեամբ եւ իրաւամբ, պիտի չկարենայ պահանջատէր ալ ըլլալ, բաներ մը պահանջել վարիչ դասակարգէն։ Տէր ըլլալ կը նշանակէ քննադատել, ըլլալ հաշուեպահանջ, հետաքննող, վերլուծող, հետապնդող։
Վերջացնելէ առաջ հարցում մը. համայնքային հաստատութիւններուն ընտրութիւնները ինը տարիէ ի վեր չեն կատարուիր։ Եթէ հանրութիւնը ո՛չ թէ անտարբեր հետեւող մը, այլ տէրը ըլլար այս հաստատութիւններուն՝ ընտրութիւնները արդեօք կը ջնջուէի՞ն այսքան։
