Երեւանեան տպաւորութիւններ
ՔՈՒՐԹՈՒԼՈՒՇ ՊԱՇԹԸՄԱՐ
Հայաստանի ճամբորդութիւնս կը սկսի Իսթանպուլէն թռիչք առնող ինքնաթիռով։ Ահագին անգամներ ճամբորդած եմ զանազան ուղղութիւններով։ Անգիր կանոն մըն է, կամ հայրենիքէն կ՚ուղղուիս դէպի պանդխտութիւն կամ ալ ճիշդ հակառակը։ Առաջին անգամն է, որ կ՚ապրիմ նման փորձառութիւն, երբ տունէս մեկնելով կ՚երթամ դէպի մանկութեան բնակարանս։ Մանկական յիշողութիւններու մէջ հօրենական տան յիշատակը անքակտելի կերպով դրոշմուած է սպիտակ ձեռագործով մը ծածկուած ռատիօ ընկալուչին հետ։ Այդ ընկալուչի միջոցաւ հայրենիքի ձայնը տենկպեժներու շունչով կը հասնէր մեր սենեակը։ Կախարդական էր այդ ձայնը, քանի որ լսելու պահուն կարծես ժամանակը կանգ կ՚առնէր։ Բացարձակ լռութիւն մը կը տիրէր սենեակին մէջ։ Արարատի լանջերէն կու գար այդ ձայնը եւ իր հետ կը բերէր լքուած գիւղերու, քաղաքներու կսկիծը։ Երբ կը լսէինք «Ռատիօ Երեւանը կը խօսի» ազդարարութիւնը յանկարծ կը դադրէին բոլոր զրոյցները։ Կարծես այդ պահուն կարօտի զգացումն ալ դադրած կ՚ըլլար։
Ահա այդ ձայնին հետեւելու համար ալ կը ճամբորդէի։ Գէթ մէկ անգամ քրտերէն հաղորդումներու սփռուած շէնքը տեսնելու մարմաջը պատած էր ինձ։ Կար եւս պատճառ մը։ Հրաւէր ստացած էի Հայաստանի կարեւոր հրատարակչութիւններէն «Աքթուալ Արթ»ի սեփականատէր Մկրտիչ Մաթէոսեանէ՝ որ կը պատարստուէր իմ հեղինակած «Մնաս բարով ազատութիւն» անուն գիրքի հրատարակութեան։ Երբ ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Զուարթնոց օդակայան, ես մանկական հետաքրքրութեամբ կը քննէի չորսբոլորս։ Ձայնին ընկալուած տեղեն եկած եւ հասած էի սփռուած վայրը։ Քրտերէնը, երգն ու գրականութիւնը, թէ Թուրքիոյ եւ թէ Հայաստանի մէջ ծաղկած կարմիր վարդ մըն էր կարծես, որուն աճելուն համար անհրաժեշտ էր ազատութեան աղբիւրէն ծորող ջուրը։ Այդ ջուրը թուփին հասաւ Հայաստանի հողին վրայ։ Իսկ Թուրքիոյ մէջ լեզուներու դէմ խտրականութիւնը եւ այլ պատնէշներ արգելք եղան ազաատութեան աղբիւրէն ծորող ջուրին։
Օդակայանէն թաքսիով մը կը ճամբորդեմ դէպի հիւրանոց։ Ճամբան զիս կը դիմաւորէ որմազդ մը՝ «Կանգնեցուր Արցախի մարդկային ճգնաժամը»։ Իսկոյն կը նկարեմ, վարորդը հատուկենդ կը տիրապետէ անգլերէնի։ Կը հարցնէ թէ ուրկէ եկած եմ։ «Թուրքիա» պատասխանելով կը նկատեմ իր դէմքին յայտնուած գոհունակութիւնը։ Իսկ երբ կը լսէ թէ կարսէցի եմ, յանկարծակիօրէն կը բազմանայ մեր հասարակած եզրերը։ Կը խօսինք Անիի աւերակներու մասին։ Արաքս գետը սահման մէն է Անիի մէջ եւ կարծես երկու ափերու միջեւ տիրող կարօտը կը փսփսայ իր հոսքով։
Հիացումով կը դիտեմ Երեւանի շէնքերը։ Իսկոյն կը նկատեմ թէ Արարատ բառը միայն սար մը չէ այդ երկրին մէջ։
Հիւրանոցի ճարտարապետական ոճը եւ ներքին յարդարանքը Կարսի հիւրանոցներու նման է։ Երբ նրբանցքի վրայ կը յառաջանամ, զարմանքս ալ աւելի է։ Սենեակները նշուած են տեղանուններով՝ Պիթլիս, Արտահան, Մուշ եւ այլն։ Կարծես կախարդական ձեռք մը դպչեր է եւ այն ամէն ինչ դասաւորեր է, այնպէս որ ես օտարութեան մէջ չզգամ։ Շուտով իմացայ նաեւ որ իմ իջեւանած հիւրանոցի տէրը Կիւմրիի մէջ եւս հիւրանոց մը ունի, որուն անունն է «Վիլլա Կարս»։
***
Արթնցած եմ Հայաստանի պայծառ առաւօտեան մը։ Կը հանդիպիմ բանաստեղծ բարեկամիս Վարդան Սմբատեանի հետ։ Ան բոլորղովին նուիրուած է գեղարուեստի ու գրականութեան։ Իր հետ խօսելով ալ աւելի կը համոզուիմ թէ անկեղծութիւնը ընդմիշտ տիրող յատկութիւն մըն է այս երկրին մէջ։ Վարդանը անգլերէն չիմանար։ Ոչ ալ ես ռուսերէն։ Ամբորջ շաբաթ մը իրարու հետ էինք եւ ես այդ պահուն համոզուեցայ թէ իրարու հոգեբանութիւնը իմացող մարդկանց հաղորդակցութեան համար բառերը անհրաժեշտ չեն։ Ես զարմանքով կը դիտեմ խմբագրատան մէջ կատարուած անթերի պատարստութիւնը։ Իմ գիրքը թարգմանելու կոչուած Անի Սարուհանեանի մասնակցութիւնով շրջապատուած եղանք մշակութային բնոյթով ժողովի մը տրամադրութեան մէջ։
Հայաստանի հասարակութիւնը կը գնահատէ արուեստը եւ արուեստագէտը։ Երկար կը զրուցենք թէ իմ գիրքի հայերէն եւ թէ Վարդանի բանաստեղութիւններու թրքերէն թարգամնութիւններու խնդրին շուրջ։
Ժողովի աւարտին Մկրտիչը ընթրիք կազմակերպած է։ Աստուած իմ այս սեղանը, մատուցուած ճաշատեսակները, անգամ մը եւս իմ մէջ կը գոյացնէ հարազատութեան տպաւորութիւնը։ Պահ մը կը խորհիմ թէ կենցաղի առումով սահմաններ գոյութիւն չունին Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ։
Երկար տարիներէ ի վեր անձայն անշշուկ սպասած էր բարեկամութիւնը, եւ մենք հիմա այդ սպասումը կը յագեցնէինք։ Յագեցում՝ որ ստամոքսէ աւելի հոգիներու քաղցածութիւնը կը գոհացնէ։
(Շարունակելի)
