Երեւանի մէջ կայացաւ Լորիս Ճգնաւորեանի «Ռոստամ եւ Սոհրաբ» օփերայի առաջնախաղը

Ալեքսանդր Սպեն­դիարեանի անո­ւան օփե­րայի եւ պա­լէտի ազ­գա­յին ակա­դեմիական թատ­րո­նին կա­յացած է լե­գեն­դար դի­րիժոր եւ կոմ­պո­զիտոր Լո­րիս Ճգնա­ւորեանի «Ռոս­տամ եւ Սոհ­րաբ» օփե­րայի ներ­կա­յաց­ման առաջ­նա­խաղը: Ռոս­տա­մի եւ Սոհ­րա­բի պատ­մութեան ման­կուց սի­րահա­րուած Լո­րիս Ճգնա­ւորեանը մշտա­պէս ցան­կա­ցած է գրել օփե­րա, բայց միայն Վիեն­նա­յի ակա­դեմիան աւար­տե­լէ եւ Պարսկաս­տան վե­րադառ­նա­լէ ետք՝ 1961 թո­ւակա­նին սկսած է աշ­խա­տան­քը, որ տե­ւած է 25 տա­րի: Օփե­րայի ստեղծման հա­մար հիմք հան­դի­սացած է Ֆիր­դուսիի «Շահ­նա­մէ» պոէմի 4-րդ գլու­խը։ «Ռոս­տամ եւ Սոհ­րաբ»ը պատ­մութիւն է հին իրա­նական լե­գեն­դար դիւ­ցազն եւ քաջ զի­նուոր Ռոս­տա­մի, գե­ղեց­կուհի Թեհ­մի­նայի նկատ­մամբ անոր բա­նաս­տեղծա­կան սի­րոյ, ինչպէս նաեւ իրենց որ­դու՝ Սոհ­րա­բի ող­բերգա­կան մա­հուան մա­սին։ Ճգնա­ւորեանի երաժշտա­կան հան­ճա­րը եկած է լրաց­նե­լու Ֆիր­դուսիի պոէտա­կան հան­ճա­րին։ Եւ 64 տա­րի անց՝ սոյն թո­ւակա­նի Մար­տի 31-ին, Ալ. Սպեն­դիարեանի անուան օփե­րայի եւ պա­լէտի ազ­գա­յին ակա­դեմիական թատ­րո­նի տնօ­րէն մա­յէստրօ Կա­րէն Դուրգա­րեանի նա­խաձեռ­նութեամբ այն բե­մադ­րո­ւած եւ ներ­կա­յացուած է հան­դի­սատե­սին։ Հա­մաշ­խարհա­յին այս բա­ցառիկ իրա­դար­ձութեան ներ­կայ գտնուած են պաշ­տօ­նատար եւ դի­ւանա­գիտա­կան ան­ձինք, մտա­ւորա­կան­ներ, գիտ­նա­կան­ներ եւ այլ հիւ­րեր։ Եւ երեք օր շա­րու­նակ լեփ-լե­ցուն դահ­լի­ճին մէջ չեն դա­դարած ծա­փող­ջոյննե­րը։ Ներ­կա­յաց­ման երաժշտա­կան ղե­կավարն է Լո­րիս Ճգնա­ւորեանը, բե­մադ­րող ռե­ժիսո­րը, նկա­րիչը եւ պա­րու­սոյցը՝ Յար­թա Յա­րան, դի­րիժոր՝ Կա­րէն Դուրգա­րեանը, իսկ երգչա­խումբի ղե­կավա­րը՝ Նա­րինէ Ոս­կա­նեանը։

«Ռոս­տամ եւ Սոհ­րաբ» օփե­րայի առաջ­նա­խաղին ներ­կայ գտնո­ւած է նաեւ «Ակօս»-ի թղթա­կից Մա­րի Յով­հաննի­սեանը։ Ան զրու­ցած է լե­գեն­դար դի­րիժոր եւ օփե­րայի հե­ղինակ Լո­րիս Ճգնա­ւորեանի հետ։

ՄԱ­ՐԻ ՅՈՎ­ՀԱՆՆԻ­ՍԵԱՆ

Մա­յէստրօ, ձեր քոյրն ընտրեց քի­մային, դուք՝ երաժշտա­կան արո­ւես­տը: Ար­դեօք ծի՞նն է ձեր ընտրու­թեան պատ­ճա­ռը։

Աշ­խարհի գաղտնի­քը ոչ ոք չգի­տէ։ Ամէն մէ­կը մի ձեւ կը մեկ­նա­բանէ այդ։ Բայց այս ամէն ին­չը երկնա­յին որո­շում է։ Այնպէս որ՝ իւ­րա­քան­չիւր մարդ այս աշ­խարհին նա­խապէս որո­շուած է՝ ինչ պէտք է ընէ։ Եւ եթէ լուրջ կ՚ըն­դունի իր առա­քելու­թիւնը՝ Աս­տո­ւած իրեն կ՚օգ­նէ ու կ՚իրա­կանաց­նէ ան։ Եթէ լուրջ չի ըն­դուներ եւ պաշ­տօ­նի կամ ֆի­նան­սի հա­մար է ամէն բան՝ ու­րեմն՝ Աս­տո­ւած իր հետ գործ չու­նի։ Աս­տո­ւած մայրն է արո­ւես­տա­գէտի, կը մեծցնէ անոր ու կու տայ այն, ինչ պէտք է։ Մենք ոչինչ չու­նինք։ Պէտք է որա­կեալ ճար­տա­րագոր­ծութիւն ու­նե­նալ, որով­հե­տեւ երաժշտու­թիւնը թո­ւաբա­նու­թիւն է ամ­բողջու­թեամբ։ Պէտք է որ շատ լաւ իմա­նալ այդ ամէն ին­չը։ Եւ երբ ներշնչան­քը կու գայ՝ դուն չես կրնար նստիլ ու մտա­ծել՝ ինչպէս պի­տի ընեմ։ Պէտք է այնքան մեծ բա­ռապա­շար ու­նե­նալ, որ ինչ կը լսես՝ կա­րողա­նաս թղթին յանձնել։ Այդպէս են մեծ բա­նաս­տեղծնե­րը, այդպէս են մեծ դե­րասան­նե­րը։ Այնպէս որ՝ իմ ընտրու­թիւնը երկնա­յին որո­շում է, ոչ թէ՝ ըն­տա­նեկան։

Թեհ­րա­նի կոն­սե­րուա­տորիա, Վիեն­նա­յի երաժշտա­կան ակա­դեմիա, Ձալցբուրգի Մո­ցար­տէ, Մի­չիկ­նի հա­մալ­սա­րան… Ի՞նչ տո­ւին ձեզ այս տա­րինե­րը։

Իրա­կանու­թեան մէջ ոչինչ։ Ոչինչ չի տար։ Մարդ ինքն իրեն կը զար­գացնէ։ Եթէ կ՚ու­զես նմա­նուիլ բո­լորին, պէտք է եր­թաս ակա­դեմիա, հա­մալ­սա­րան, ու կը նմա­նուիս բո­լորին։ Բայց եթէ կ՚ու­զես ու­րոյն ըլ­լալ՝ պէտք է ստեղ­ծես քու դպրո­ցը եւ եր­թաս այդ դպրո­ցի ետե­ւէն։ Արո­ւես­տա­գէտը հէնց այդ կերպ կը դառ­նայ իւ­րա­յատուկ։

Ծնած էք Իրան, ապ­րած էք աշ­խարհ… այ­սօր Հա­յաս­տան էք…. Ինչ զգա­ցողու­թիւննե­րով էք հա­մակո­ւած։

Ես ծնած եմ տա­րագիր ըն­տա­նիքի մէջ՝ ատե­լու­թեան ու սի­րոյ մէջ։ Ատե­լու­թեամբ հան­դէպ Եղեռ­նը, ատե­լու­թեամբ հան­դէպ կո­մու­նիստնե­րը… Իմ վրայ շատ ազ­դած է հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը։ Եւ իմ առա­ջին սիմ­ֆո­նիան եղած է Եղեռ­նի սիմ­ֆո­նիան։ Իմ արո­ւես­տի ճա­կատա­գիրը եղած է իմ կեան­քի պատ­մութիւ­նը, իմ ազ­գի կեան­քի պատ­մութիւ­նը։ Եւ ես հա­յի տա­ռապան­քը գրած եմ։ Այ­սօր, իհար­կէ, հրա­շալի են զգա­ցողու­թիւններս։ Ես վե­րադար­ձայ Հա­յաս­տան եւ փոր­ձե­ցի իմ միտ­քե­րը իրա­կանաց­նել։ Ուխտագ­նա­ցու­թեան գնա­ցին Կիւմրի, փո­խեցի նախ­կին Լե­նինի անու­նը կրող փո­ղոցի անուանու­մը։

Հա­մերգնե­րէն մէ­կուն ժա­մանակ յայ­տա­րարե­ցի, որ Լե­նինը այ­լեւս մեզ հետ կապ չու­նի՝ պէտք է փո­խել անու­նը։ Ժո­ղովուրդը միացաւ ինձ եւ այդպէս փո­խուե­ցաւ պո­ղոտա­յի անու­նը՝ դառ­նա­լով Մաշ­տո­ցի փո­ղոց (այժմ պո­ղոտա)։

Մենք մշա­կոյ­թի ժո­ղովուրդ ենք եւ մեր հիմ­քը Մաշ­տոցն է։ Բա­ցի այդ՝ իմ երա­զանքն էր, որ օր մը Հա­յաս­տան գամ ու յե­ղափո­խու­թիւն ըլ­լայ։ Այդպէս ալ եղաւ։ Թո­ղեցի Ամե­րիկան ու եկայ, որ իրա­կանաց­նեմ երա­զանքս։ Ու­րախ եմ, որ կա­րողա­ցայ այդ ընել։ Եւ այ­սօր երբ կը շրջիմ Մաշ­տո­ցի պո­ղոտա­յով՝ եր­ջա­նիկ եմ, որ կա­րողա­ցած եմ անու­նը փո­խել։ Ի վեր­ջոյ՝ հայ ժո­ղովուրդի սիրտն է Մաշ­տո­ցը։

Գրած էք հինգ օփե­րա, մի քա­նի տաս­նեակ ֆիլ­մե­րու երաժշտու­թիւններ, պա­լէտ գրած էք նաեւ… ձեր գլուխգոր­ծո­ցը ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո՞րը կը հա­մարէք։

Ոչ մէ­կը չեմ կրնար հա­մարել։ Ոնց որ հօր­մէ ու մօր­մէ հարցնել՝ որ երա­խան է ամե­նալա­ւը։ Այդ ժո­ղովուրդը կը որո­շէ։ Ես չեմ կրնար ըսել։

Խօ­սինք «Ռոս­տամ եւ Սոհ­րաբ » օփե­րայի մա­սին։ Այն օփե­րայի, որու ստեղծման հա­մար պա­հան­ջո­ւեցաւ 25 տա­րի… ին­չը կ՚օգ­նէր եւ ին­չը կը խան­գա­րէր օփե­րայի ստեղծման։

Ես նոր աւար­տած էի եւ այդքան ալ փոր­ձա­ռու­թիւն չու­նէի։ Մեծ նա­խագիծ վեր­ցուցի։ Պէտք է Գարլ Օր­ֆին շնոր­հա­կալու­թիւն յայտնել, որով­հե­տեւ երբ գա­ցի անոր մօտ եւ երբ լսեց օփե­րայէն որո­շակի հա­տուած­ներ, յանձնա­րարեց շա­րու­նա­կել։ Ապա ապա­հովեց կեանքս Ստրաս­պուրկի մէջ, եւ ես սկսե­ցի գրել։ Բայց ան չէր, ինչ ես կ՚ու­զէի։ Որով­հե­տեւ ես կ՚ու­զէի Ֆիր­դուսիի հո­գին ըլ­լար։ Ֆիր­դուսիի հո­գին չէի կա­րողա­նար գտնալ ու բե­րել երաժշտու­թեան մէջ։ Թեխ­նի­քապէս գրած էի, բայց հո­գին չկար։ Եւ ի վեր­ջոյ՝ 25 տա­րի աշ­խա­տելէ, այդ ըն­թացքին ու­թը ան­գամ գրե­լէ ետք՝ կը կար­ծեմ՝ գտայ եւ այ­սօր կայ այն, ինչ կայ։ Իսկ խան­գա­րելու եւ օգ­նե­լու հետ կա­պուած՝ գի­տէ՞ք՝ կեան­քի ալիք­ներն էին, որ կու գա­յին ու կը հա­րուա­ծէին։ Եւ կա­յին ալիք­ներ, որ մէջ­քէն կը հա­րուա­ծէին ու առաջ կը գցէին, իսկ կա­յին ալիք­ներ, որ դի­մացէն կը հա­րուա­ծէին ու ետ կը գցէին։ Կեան­քը այդպէս բան է։ Մենք օվ­կիանո­սի մը մէջ կը լո­ղանք, որ­տեղ ալիք­նե­րը թէ՛ հե­տեւէն կու գայ, թէ՛ առ­ջե­ւէն։ Եւ եր­ջա­նիկ պէտք է ըլ­լանք այն պա­հին, երբ ալիք­նե­րը մէջ­քէն կը հա­րուա­ծեն ու առաջ կը գցեն։ Ի վեր­ջոյ՝ հա­ւատն ու նո­ւիրու­մը կը յաղ­թեն։ Եւ եթէ անոնք չըլ­լան՝ դուն չես կրնար ափ դուրս գալ։

Կա­յացաւ Ռոս­տամ եւ Սոհ­րաբ օփե­րայի առաջ­նա­խաղը։ Ձեր սպա­սելիք­նե­րը ար­դա­րացո­ւա՞ծ են։

Այո։ Երա­զանքս իրա­կանա­ցուե­ցաւ։ Ի շնոր­հիւ Կա­րէն Դուրգա­րեանի, որ հո­յակապ ու առաջ­նա­կարգ կեր­պով բե­րեց եւ ղե­կավա­րեց օփե­րան։ Եւ ես երախ­տա­պարտ եմ իրեն։ Վեր­ջին մէկ ժա­մը քար լռու­թիւն էր դահ­լի­ճին մէջ։ Դուք տե­սաք, Դուք եւս ներ­կայ էիք։ Մար­դիկ այնքան ներշնչուած էին, որ կար­ծես չէին շնչեր։ Այդ յա­ջողու­թեան նշան է։ Երբ դի­մացի­նը ու­շադրու­թեամբ քեզ կը լսէ։ Յա­ջողակ է այն ստեղ­ծա­գոր­ծութիւ­նը, որ ունկնդրե­լիս ու­րիշ տեղ մտքով չես ու­զեր եր­թալ։

Մա­յէստրո­յի, յա­ջողու­թիւնը բա­րեբախ­տութի՞ւն է, թէ՞ աշ­խա­տանք սե­փական ան­ձի նկատ­մամբ։

Յա­ջողու­թիւնը ար­դիւնք է աշ­խա­տան­քի։ Կ՚ըլ­լայ, երբ մար­դիկ մէկ գի­շերո­ւայ մէջ յա­ջողու­թիւն կ՚ու­նե­նան, բայց այդ եր­կար չի տե­ւեր։ Որով­հե­տեւ՝ այն, ինչ օդէն կու գայ՝ օդն ալ կը տա­նի։ Մարդ ին­քը նախ պէտք է իմա­նայ, թէ ին­չո՞ւ հա­մար այս աշ­խարհ եկած է, ի՞նչ կ՚ու­զէ։ Մէ­կը կ՚ու­զէ բժիշկ ըլ­լալ, մէ­կը կ՚ու­զէ ճար­տա­րապետ, միւ­սը՝ վա­ճառա­կան։ Յե­տոյ պէտք է նո­ւիրո­ւիլ։

Ի՞նչը երա­ժիշ­տը կը դարձնէ հան­ճա­րեղ։

«Հան­ճա­րեղ»ը դժո­ւար բառ է։ Մար­դիկ այն առ­հա­սարակ կ՚ըսեն երաժշտէն կամ բա­նաս­տեղծէն ետք։ Ամէն ինչ ժա­մանակ կ՚ու­զէ։ Կա­րեւո­րը այն է՝ երբ կը բարձրա­նաս՝ հա­ւատ­քով բարձրա­նաս ու չքան­դես քեզ­մէ ետք եղա­ծը։

Ի՞նչ կը բա­րեմաղ­թէ «Ակօս»-ին մա­յէստրօ Լո­րիս Ճգնա­ւորեանը

Ես հպարտ եմ, որ պոլ­սա­հայ հա­մայնքը գո­յու­թիւն ու­նի, հպարտ եմ, որ կը կար­դան ու կը խօ­սին հա­յերէն։ Ցա­ւալի պատ­մութիւն ու­նի «Ակօս» թեր­թը, բայց ու­րախ եմ որ այդ ցա­ւալի դէպ­քը ապ­րեց յաղ­թա­նակով եւ յոյս ու­նիմ՝ յաղ­թա­նակով ալ կը շա­րու­նա­կէք։