Երախտիք անտեսուած գրողի մը համար
ՔՈՒՐԹՈՒԼՈՒՇ ՊԱՇԹԸՄԱՐ
Մէկ բանտէն միւսը անընդհատ աքսորներ։ Կեանքը կարծես ճօճանակ մը ըլլար ու ճօճուէր մահի սարսափէն դէպի կեանքի յոյս եւ յոյսէն դէպի մահ։ Այս է Քատիր Քոնուքի կեանքի որոշ մէկ հատուածի անընդհատ կրկնութիւնը։ Բայց ան յաջողեցաւ այդ կրկնութիւնը ընդհատել, երբ որպէս մահապատժի գործադրութիւնը սպասող բանտարկեալ, յաջողեցաւ խոյս տալ բանտէն եւ ապա երկրէն։
Գերմարդկային փախուստ մըն էր այդ, ուր փոքրիկ լաստի մը վրայ ժամեր շարունակ կը թիավարէր։ Ժամեր անց անդրադարձաւ թէ ոչ միայն մատները, ամբողջ ափը արիւնաթաթախ եղած էին։
Երբ յաջողեցաւ կառչիլ կեանքին, գրի առաւ այս կենսագրական վէպը, որու խորագիրն էր՝ «Զինուորը կը քնէ, թշնամին կը փախչի»։
Քոնուքի տողերը կարդալով ընթերցողը պահ մը կը տարուի խորհելու թէ կարծես բանտի սենեակը տեղադրուած տեսախցիկի մը նկարահանումները կը դիտէ։ Թերեւս ալ կեանքի մղիչ ուժը ծիծաղն է։ Ծիծաղ՝ որ կը սնուցէ դիմադրութեան կորովը։
Ծիծաղը այս դաժան ապրումներ նկարագրող գիրքի դիւրաւ ընթերցման ալ գաղտնիքն է կարծես։ Արդարեւ հեղինակը իր պարզունակ պատմելաոճով կը նկարագրէ բանտերէ ներս տիրող դիւրիմացութիւնները եւ հակասութիւնները։
Երիտասարդ ուսանողներ բողոքի ցոյց կը կազմակերպեն բանտարկեալներուն զօրակցելու համար։ Կը պահանջեն, որ անոնց արտօնուի բանտին մէջ գիրք կարդալ։ Ցոյցի աւարտին բերման կ՚ենթարկուին եւ ծանրօրէն կը ծեծուին ոստիկանատան մէջ։ Երբ ձերբակալուելով բանտ կ՚ուղարկուին հոն կը տեսնեն թէ բանտարկեալները դիւրաւ կը հասնին իրենց ցանկացած գիրքերուն։ Յիշելով այդ պահանջին համար իրենց կերած ծեծը կ՚ափսոսան ըսելով որ. «Այստեղ ամէն բան տուեր են ձեզ, մենք իզուր տանջուեցանք այս պահանջներուն համար»։ Բանտարկեալները կ՚առարկեն ըսելով. «Ոչ թէ անոնք տուին, այլ դուք առիք այդ գիրքերը։ Եթէ այսօր գրադարան մը ունինք, այդ ձեր մատնուած ծեծին ձեռքբերումն է»։
Բռնութեան եւ անարդարութեան դէմ բողոքի աղաղակ մըն է «Զինուորը կը քնէ, թշնամին կը փախչի» անուն գիրքը, որ կը յիշեցնէ Մասայի Իշիքաւուայի «Գետը մթին մէջ» անուն գիրքը, որ դարձեալ փախուստի մը պատմութիւնն է։ Ես ակամայ կը խորհիմ թէ ի՞նչ է պատճառը, որ Իշիքաւուայի գործը ծանօթ է համաշխարհային տարածքով, հապա ո՞վ լսած էր Քատիր Քոնուքը եւ անոր տասնեակ հատորանի գրականութիւնը։ Ուրեմն պարտք կը վիճակի մեր գրողներուն տէր կանգնիլ առանց նկատի ունենալու անոնց գաղափարախօսութիւնը։
