Երաժշտութեան խենթը՝ Արթօն
Արթօ Թունչպոյաճեանը այն հազուագիւտ արուեստագէտներէն է, որու ձայնանիշերը կը խօսին այնտեղ, որտեղ բառերը կը լռեն։ Եւ հէնց այդ լռութեան մէջ կը ծնի խենթ երաժշտութիւն: Պատիւ ունեցայ զրուցելու մեծանուն հայի հետ իր համերգներէն, նոր ստեղծագործութիւններէն մինչեւ երաժշտական փիլիսոփայութիւն…
.jpg)
ՄԱՐԻ ՅՈՎՏԱՆՆԻՍԵԱՆ
Երաժշտութեան բազում գործիքներու տիրապետող, աշխարհահռչակ «Armenian Navy Band» խումբի ղեկավար, «Night Ark» յայտնի ամերիկահայ ճազ-քառեակի հիմնադիր, երաժշտական «Ser art» նախագիծի համահեղինակ (Սերժ Թանկեանի հետ համատեղ) Արթօ Թունչպոյաճեանը այն հազուագիւտ արուեստագէտներէն է, որոնց մասին խօսելու ժամանակ երաժշտութիւնը կը դառնայ փիլիսոփայութիւն։ Ան եւ՛ կը ստեղծագործէ, եւ՛ կ՚ապրի երաժշտութեամբ՝ այն վերածելով գոյաբանական մտքի։ Անոր իւրաքանչիւր ելոյթին կը լսուի միաժամանակ ճազի ազատութիւնը, ֆոլկի մաքրութիւնը եւ հայկական ոգիին ներուժը։ Արթօ Թունչպոյաճեանի արուեստը միշտ եղած է ինքնաբուխ, անկանխատեսելի եւ ազնիւ։ Եւ երբեք չէ ենթարկուած ձեւին. կարեւորած է հոյզը, տիեզերական կապը մարդու եւ բնութեան միջեւ։ Հայ մշակոյթի համար Արթօն դարձած է իւրայատուկ խորհրդանիշ։ Անոր երաժշտութիւնը չի բաժաներ, այլ կը միաւորէ՝ կը միաւորէ սփիւռքն ու հայրենիքը, անցեալն ու ներկան, մարդն ու բնութիւնը։
Արթօ Թունչպոյաճեանը այն հազուագիւտ արուեստագէտներէն է, որու ձայնանիշերը կը խօսին այնտեղ, որտեղ բառերը կը լռեն։ Եւ հէնց այդ լռութեան մէջ կը ծնի խենթ երաժշտութիւն:
Պատիւ ունեցայ զրուցելու մեծանուն հայի հետ իր համերգներէն, նոր ստեղծագործութիւններէն մինչեւ երաժշտական փիլիսոփայութիւն…
Խօսինք այս ժամանակահատուածին հայաստանեան ձեր համերգներու շուրջ: Ի՞նչ կը սպասէ երաժշտասէր հանդիսատեսը։
Հիմա համերգներ չեմ ըներ, միայն ծրագրեր կ՚ընեմ: Armenian Navy Band-ի վերջին ալպոմը պէտք է աւարտենք: Աշխատանքներու մօտաւորապէս 60 տոկոսը արդէն եղած է: Անոնցմէ ետք իմ այլ ընկերներու գաղափարներուն ու մտքերուն հետ կը միաւորուիմ, կը նուագեմ անոնց հետ: Եթէ հետաքրքիր առաջարկներ ըլլան՝ Armenian Navy Band-ի հետ կը մասնակցինք: Աւելի շատ ես կը կեդրոնանամ ստեղծագործութիւններուն մի նորարարութիւն ընելու մէջ, որպէսզի այս երկիրը նոր կոնցեպտ ունենայ: Շատ տաղանդաւոր տղաներ ունինք՝ Դաւիթ Սուքիասեան, Վարդան Յարութիւնեան, որոց հետ չորս-հինգ ծրագրեր ըրինք: Ցաւալի է միայն, որ փրոֆէսիոնալ հարթակ չկայ, որ շատ ծրագրեր իրականանան: Ես ալ որքան կարող եմ կը կիսուիմ իմ մտքերով անոնց հետ: Ամէն ինչ, ինչ-որ մի տեղէն պէտք է սկսի: Ինչպէս ես տարիներ առաջ սկսայ Armenian Navy Band-ը: Հայաստանի ժողովուրդը շատ ժամանակ կը կարծէ՝ ես «Արարատ»-ը (երգը) ըրի ու վերջ: Բայց այդպէս չէ: Իմ երաժշտական պատկերացումը սահման չունի:
Սակայն հայ ժողովրդի համար «Արարատ»-ը կը մնայ «Արարատ»: Իսկ նոր երաժշտական ստեղծագործութիւն ունիք, որ կը պատրաստուիք յանձնել հանդիսատեսի դատին։
Մի հատ չէ, շատ կայ: Օրինակ այս մի հատը կ՚ըսեն «Պաղ սար», բայց գրած եմ 1981-ին, 82-ին կողմերը եւ այդ ժամանակէն կը սպասեմ ճիշդ պահուն, ճիշդ մարդիկ ըլլան, որ ճիշդ երեւայ, որովհետեւ միտքը այդպէս է: Սա 35 րոպէանոց ստեղծագործութիւն է: Եւ այդ ձեւով կայ եւ առանձին ձեւերով այլ երգեր կան: Ամէն ինչով կը կիսուիմ, որ մարդիկ վարժուին: Սիրել չսիրելը այլ է, բայց ստեղծագործող մարդու ճանապարհը չես կրնար փակել, չես կարող մի տուփի մէջ դնել եւ անընդհատ Արարատ, Արարատ, Արարատ ըլլայ: Բնաւորութիւնս պիտի հասկնան: Կը գտնեմ, որ իմ մտքի ղեկավարը ես ինքս պիտի ըլլամ, իսկ ժողովուրդը թ՛է պէտք է համբերէ, թ՛է պէտք է ուշադիր ըլլայ: Գիտէ՞ք ինչ սորվեցայ 68 տարեկանին: Կեանքի մէջ երկու ամենէն կարեւոր բառեր կան: Եթէ ըսիր ճիշդ ձեւով՝ կեանքդ շատ թեթեւ կ՚ըլլայ: Անոնք են՝ «այո» եւ «ոչ» բառերը, որովհետեւ «ոչ»ի մէջ ալ «այո» կայ, «այո»ի մէջ ալ «ոչ» կայ:
Արդեօք այսօր ալ հնարաւոր է՞ ստեղծել այնպիսի գլուխգործոցներ, ինչպիսին ստեղծած են օրինակ՝ Սայաթ-Նովան, Կոմիտասը եւ այլք։
Անցեալով կրնաս հպարտանալ, բայց անցեալով չես կրնար ապրիլ: Մէկ -մէկ կ՚ըսեն այս, Սայաթ-Նովա, Կոմիտաս: Կոմիտասի կեանքը գիտէ՞ք ինչ է, գիտէ՞ք ինչպէս էր կեանքը Կոմիտասի ժամանակ, սակայն մենք չենք կարող այդ ապրիլ: Այս մարդը ամենէն լաւ բանը ըրած է: Ըլլայ Կոմիտասը, ըլլայ Սայաթ-Նովան, ըլլայ Չայկովսկին բոլոր այդ մարդիկ իրենց ապրած ժամանակներու ձայները մեզ անկեղծօրէն հասցուցած են: Անոնցմէ աւելին չենք կրնար ընել: Անոր համար ես իրենց ամէն օր շնորհակալութիւն կ՚ըսեմ։ Բայց ես ոչ մէկ անգամ այդ մարդոցմէ չեմ լսած, որ երաժշտութիւնը սա է ու վերջ, ուրիշ բան մի փորձէք: Ընդհակառակը սա իմն է՝ դուն ալ քուկդ գրէ, ստեղծէ: Սայաթ-Նովան երբեք չի կորսուիր: Տեսէք կեանքը կը փոխուի, ձայնը չի փոխուիր, զգեստները կը փոխուին, բայց անոնց մէջ մարդու հայութիւնը չի փոխուիր: Այդ չի նշանակեր, որ անցեալը կ՚անարգեմ: Հակառակը:
Իսկ նորը կը ստեղծո՞ւի։
Առաջինը պէտք է ըսեմ՝ ովքեր կը ղեկավարեն այդ ասպարէզը էկօ ունին: Միտքը ղեկավար պէտք է ըլլայ, որ ամէն սերունդ կեանքի փոփոխութեան զուգընթաց շտկուի, իր նոր մտքերը դնէ, եւ անոնք թարմանան: Ես 68 տարեկան եմ, բայց շատերուն այդքան չեմ երեւիր, որովհետեւ մտածելակերպս այդպիսին է: Քու սխալդ հասկցիր ու այդ մի փոխանցեր յաջորդ սերունդին: Այս է մտածելակերպը:
Այսօր դուք հանդէս կու գաք տարբեր նախագիծերով, տարբեր վայրերուն: Վերջերս անձամբ ներկայ էի ձեր մէկ համերգին, Օփերայի տանիքի տակ: Հրաշալի համերգ էր, իհարկէ: Հետաքրքիր է՝ ըստ ձեզ հայ այսօրուայ հանդիսատեսը, որ ձեզ կը լսէ՝ կը հասկնա՞յ արդեօք ձեր արուեստը։
Նայէք: Այդ 50-50 է, կը հասկնա՞ք: Ես ալ պէտք է սորվիմ: Անոր համար ալ իմ ծրագրերը Armenian Navy Band-ի հետ այդ իմաստը ունին: Անոր սոցիալական շարժումի պէս բան մըն է, որովհետեւ լոլիկ ծախող մարդու համար ալ երգ կայ, ինթելեկթուալ մարդու համար ալ երգ կայ, բժշկի համար ալ երգ կայ, երիտասարդի համար ալ երգ կայ: Եւ այդ բոլորը մի տեղ կը հաւաքենք: Առողջ ժողովուրդը իրար հետ պէտք է մեծնայ: Նայէք՝ ես ժողովուրդի մէջէն կու գամ, փողոցի տղայ չեմ, բայց փողոցէն կու գամ: Հայրս մեծ էր, միշտ կ՚ըսէր՝ դպրոց երթամ: Կ՚ըսէի՝ բաց դուռը ու գնայ: Ուրիշ դպրոց չկայ, ամենամեծ դպրոցը կեանքն է: Աւելի առողջ է կեանքի մէջ շտկուիլը ու սորվիլը, քան թէ ամէն ինչը ծրագրի պէս սարքելը: Այո, տաղանդ կայ, միտք կայ, բայց ամենէն կարեւորը չկայ՝ մտածելակերպը: Եթէ մտածելակերպդ ճիշդ եղաւ, բոլոր մասնագիտութիւններուն կը յաջողիս, եթէ մտածելակերպդ սխալ է, չես յաջողիր: Գիտէ՛ք՝ ինչո՞ւ համար զիս կը յիշեն: Որովհետեւ նոր բան բերի: Եթէ Ռուբէն Մաթէոսեանի պէս երգէի, կը ծիծաղէին իմ վրայ, որովհետեւ Ռուբէն Մաթէոսեանը կայ, կ՚երգէ: Ինչո՞ւ իրեն կրկնօրինակեմ: Պէտք է չեղած բան մը բերես:
Ժամանակը իր տաղանդները միշտ կու տայ: Ձեր կարծիքով մեր ժամանակուայ սերունդը արդեօք ունի՞ այն ներուժը, որ կը թողէ երաժշտական ժառանգութիւն ապագային։
Տաղանդներ շատ կան, իհարկէ: Բայց ցաւալի է իրենց միտքերը դրսեւորելու տեղ չկայ: Այս աղջիկը ինձմէ հարիւր անգամ աւելի տեղեկութիւն ունի: Այո բայց բան մը չունի, որմէ կը ծագի ամբողջ խնդիրը: Այդ տեղեկութեան փորձարկումը չունի: Ես իմ ամբողջ իմացութիւնը ապրելով ու փորձարկելով գտած եմ: Բայց այսօր պատանիները միանգամէն բառ կը սորվին, բայց այդ չեն ապրիր: Այս է խնդիրը: Մենք ալ մեծ ըլլալով այդ հարցին պէտք է օգնենք իրենց: պէտք չէ ըսել ձեռքս բռնէ ու քալէ: Պէտք է ըսես դու ինքդ քալէ ու վստահ եղիր որ չեմ թողներ, որ իյնաս: Որովհետեւ ի վերջոյ ինքը պէտք է քալի: Անընդհատ դուն պէտք չէ որ ձեռքը բռնած քալես:
Շնորհակալութիւն
Կը ժպտի…
Երաժշտութեան բազում գործիքներու տիրապետող, աշխարհահռչակ «Armenian Navy Band» խումբի ղեկավար, «Night Ark» յայտնի ամերիկահայ ճազ-քառեակի հիմնադիր, երաժշտական «Ser art» նախագիծի համահեղինակ (Սերժ Թանկեանի հետ համատեղ) Արթօ Թունչպոյաճեանը այն հազուագիւտ արուեստագէտներէն է, որոնց մասին խօսելու ժամանակ երաժշտութիւնը կը դառնայ փիլիսոփայութիւն։ Ան եւ՛ կը ստեղծագործէ, եւ՛ կ՚ապրի երաժշտութեամբ՝ այն վերածելով գոյաբանական մտքի։ Անոր իւրաքանչիւր ելոյթին կը լսուի միաժամանակ ճազի ազատութիւնը, ֆոլկի մաքրութիւնը եւ հայկական ոգիին ներուժը։ Արթօ Թունչպոյաճեանի արուեստը միշտ եղած է ինքնաբուխ, անկանխատեսելի եւ ազնիւ։ Եւ երբեք չէ ենթարկուած ձեւին. կարեւորած է հոյզը, տիեզերական կապը մարդու եւ բնութեան միջեւ։ Հայ մշակոյթի համար Արթօն դարձած է իւրայատուկ խորհրդանիշ։ Անոր երաժշտութիւնը չի բաժաներ, այլ կը միաւորէ՝ կը միաւորէ սփիւռքն ու հայրենիքը, անցեալն ու ներկան, մարդն ու բնութիւնը։
Արթօ Թունչպոյաճեանը այն հազուագիւտ արուեստագէտներէն է, որու ձայնանիշերը կը խօսին այնտեղ, որտեղ բառերը կը լռեն։ Եւ հէնց այդ լռութեան մէջ կը ծնի խենթ երաժշտութիւն:
Պատիւ ունեցայ զրուցելու մեծանուն հայի հետ իր համերգներէն, նոր ստեղծագործութիւններէն մինչեւ երաժշտական փիլիսոփայութիւն…
Խօսինք այս ժամանակահատուածին հայաստանեան ձեր համերգներու շուրջ: Ի՞նչ կը սպասէ երաժշտասէր հանդիսատեսը։
Հիմա համերգներ չեմ ըներ, միայն ծրագրեր կ՚ընեմ: Armenian Navy Band-ի վերջին ալպոմը պէտք է աւարտենք: Աշխատանքներու մօտաւորապէս 60 տոկոսը արդէն եղած է: Անոնցմէ ետք իմ այլ ընկերներու գաղափարներուն ու մտքերուն հետ կը միաւորուիմ, կը նուագեմ անոնց հետ: Եթէ հետաքրքիր առաջարկներ ըլլան՝ Armenian Navy Band-ի հետ կը մասնակցինք: Աւելի շատ ես կը կեդրոնանամ ստեղծագործութիւններուն մի նորարարութիւն ընելու մէջ, որպէսզի այս երկիրը նոր կոնցեպտ ունենայ: Շատ տաղանդաւոր տղաներ ունինք՝ Դաւիթ Սուքիասեան, Վարդան Յարութիւնեան, որոց հետ չորս-հինգ ծրագրեր ըրինք: Ցաւալի է միայն, որ փրոֆէսիոնալ հարթակ չկայ, որ շատ ծրագրեր իրականանան: Ես ալ որքան կարող եմ կը կիսուիմ իմ մտքերով անոնց հետ: Ամէն ինչ, ինչ-որ մի տեղէն պէտք է սկսի: Ինչպէս ես տարիներ առաջ սկսայ Armenian Navy Band-ը: Հայաստանի ժողովուրդը շատ ժամանակ կը կարծէ՝ ես «Արարատ»-ը (երգը) ըրի ու վերջ: Բայց այդպէս չէ: Իմ երաժշտական պատկերացումը սահման չունի:
Սակայն հայ ժողովրդի համար «Արարատ»-ը կը մնայ «Արարատ»: Իսկ նոր երաժշտական ստեղծագործութիւն ունիք, որ կը պատրաստուիք յանձնել հանդիսատեսի դատին։
Մի հատ չէ, շատ կայ: Օրինակ այս մի հատը կ՚ըսեն «Պաղ սար», բայց գրած եմ 1981-ին, 82-ին կողմերը եւ այդ ժամանակէն կը սպասեմ ճիշդ պահուն, ճիշդ մարդիկ ըլլան, որ ճիշդ երեւայ, որովհետեւ միտքը այդպէս է: Սա 35 րոպէանոց ստեղծագործութիւն է: Եւ այդ ձեւով կայ եւ առանձին ձեւերով այլ երգեր կան: Ամէն ինչով կը կիսուիմ, որ մարդիկ վարժուին: Սիրել չսիրելը այլ է, բայց ստեղծագործող մարդու ճանապարհը չես կրնար փակել, չես կարող մի տուփի մէջ դնել եւ անընդհատ Արարատ, Արարատ, Արարատ ըլլայ: Բնաւորութիւնս պիտի հասկնան: Կը գտնեմ, որ իմ մտքի ղեկավարը ես ինքս պիտի ըլլամ, իսկ ժողովուրդը թ՛է պէտք է համբերէ, թ՛է պէտք է ուշադիր ըլլայ: Գիտէ՞ք ինչ սորվեցայ 68 տարեկանին: Կեանքի մէջ երկու ամենէն կարեւոր բառեր կան: Եթէ ըսիր ճիշդ ձեւով՝ կեանքդ շատ թեթեւ կ՚ըլլայ: Անոնք են՝ «այո» եւ «ոչ» բառերը, որովհետեւ «ոչ»ի մէջ ալ «այո» կայ, «այո»ի մէջ ալ «ոչ» կայ:
Արդեօք այսօր ալ հնարաւոր է՞ ստեղծել այնպիսի գլուխգործոցներ, ինչպիսին ստեղծած են օրինակ՝ Սայաթ-Նովան, Կոմիտասը եւ այլք։
Անցեալով կրնաս հպարտանալ, բայց անցեալով չես կրնար ապրիլ: Մէկ -մէկ կ՚ըսեն այս, Սայաթ-Նովա, Կոմիտաս: Կոմիտասի կեանքը գիտէ՞ք ինչ է, գիտէ՞ք ինչպէս էր կեանքը Կոմիտասի ժամանակ, սակայն մենք չենք կարող այդ ապրիլ: Այս մարդը ամենէն լաւ բանը ըրած է: Ըլլայ Կոմիտասը, ըլլայ Սայաթ-Նովան, ըլլայ Չայկովսկին բոլոր այդ մարդիկ իրենց ապրած ժամանակներու ձայները մեզ անկեղծօրէն հասցուցած են: Անոնցմէ աւելին չենք կրնար ընել: Անոր համար ես իրենց ամէն օր շնորհակալութիւն կ՚ըսեմ։ Բայց ես ոչ մէկ անգամ այդ մարդոցմէ չեմ լսած, որ երաժշտութիւնը սա է ու վերջ, ուրիշ բան մի փորձէք: Ընդհակառակը սա իմն է՝ դուն ալ քուկդ գրէ, ստեղծէ: Սայաթ-Նովան երբեք չի կորսուիր: Տեսէք կեանքը կը փոխուի, ձայնը չի փոխուիր, զգեստները կը փոխուին, բայց անոնց մէջ մարդու հայութիւնը չի փոխուիր: Այդ չի նշանակեր, որ անցեալը կ՚անարգեմ: Հակառակը:
Իսկ նորը կը ստեղծո՞ւի։
Առաջինը պէտք է ըսեմ՝ ովքեր կը ղեկավարեն այդ ասպարէզը էկօ ունին: Միտքը ղեկավար պէտք է ըլլայ, որ ամէն սերունդ կեանքի փոփոխութեան զուգընթաց շտկուի, իր նոր մտքերը դնէ, եւ անոնք թարմանան: Ես 68 տարեկան եմ, բայց շատերուն այդքան չեմ երեւիր, որովհետեւ մտածելակերպս այդպիսին է: Քու սխալդ հասկցիր ու այդ մի փոխանցեր յաջորդ սերունդին: Այս է մտածելակերպը:
Այսօր դուք հանդէս կու գաք տարբեր նախագիծերով, տարբեր վայրերուն: Վերջերս անձամբ ներկայ էի ձեր մէկ համերգին, Օփերայի տանիքի տակ: Հրաշալի համերգ էր, իհարկէ: Հետաքրքիր է՝ ըստ ձեզ հայ այսօրուայ հանդիսատեսը, որ ձեզ կը լսէ՝ կը հասկնա՞յ արդեօք ձեր արուեստը։
Նայէք: Այդ 50-50 է, կը հասկնա՞ք: Ես ալ պէտք է սորվիմ: Անոր համար ալ իմ ծրագրերը Armenian Navy Band-ի հետ այդ իմաստը ունին: Անոր սոցիալական շարժումի պէս բան մըն է, որովհետեւ լոլիկ ծախող մարդու համար ալ երգ կայ, ինթելեկթուալ մարդու համար ալ երգ կայ, բժշկի համար ալ երգ կայ, երիտասարդի համար ալ երգ կայ: Եւ այդ բոլորը մի տեղ կը հաւաքենք: Առողջ ժողովուրդը իրար հետ պէտք է մեծնայ: Նայէք՝ ես ժողովուրդի մէջէն կու գամ, փողոցի տղայ չեմ, բայց փողոցէն կու գամ: Հայրս մեծ էր, միշտ կ՚ըսէր՝ դպրոց երթամ: Կ՚ըսէի՝ բաց դուռը ու գնայ: Ուրիշ դպրոց չկայ, ամենամեծ դպրոցը կեանքն է: Աւելի առողջ է կեանքի մէջ շտկուիլը ու սորվիլը, քան թէ ամէն ինչը ծրագրի պէս սարքելը: Այո, տաղանդ կայ, միտք կայ, բայց ամենէն կարեւորը չկայ՝ մտածելակերպը: Եթէ մտածելակերպդ ճիշդ եղաւ, բոլոր մասնագիտութիւններուն կը յաջողիս, եթէ մտածելակերպդ սխալ է, չես յաջողիր: Գիտէ՛ք՝ ինչո՞ւ համար զիս կը յիշեն: Որովհետեւ նոր բան բերի: Եթէ Ռուբէն Մաթէոսեանի պէս երգէի, կը ծիծաղէին իմ վրայ, որովհետեւ Ռուբէն Մաթէոսեանը կայ, կ՚երգէ: Ինչո՞ւ իրեն կրկնօրինակեմ: Պէտք է չեղած բան մը բերես:
Ժամանակը իր տաղանդները միշտ կու տայ: Ձեր կարծիքով մեր ժամանակուայ սերունդը արդեօք ունի՞ այն ներուժը, որ կը թողէ երաժշտական ժառանգութիւն ապագային։
Տաղանդներ շատ կան, իհարկէ: Բայց ցաւալի է իրենց միտքերը դրսեւորելու տեղ չկայ: Այս աղջիկը ինձմէ հարիւր անգամ աւելի տեղեկութիւն ունի: Այո բայց բան մը չունի, որմէ կը ծագի ամբողջ խնդիրը: Այդ տեղեկութեան փորձարկումը չունի: Ես իմ ամբողջ իմացութիւնը ապրելով ու փորձարկելով գտած եմ: Բայց այսօր պատանիները միանգամէն բառ կը սորվին, բայց այդ չեն ապրիր: Այս է խնդիրը: Մենք ալ մեծ ըլլալով այդ հարցին պէտք է օգնենք իրենց: պէտք չէ ըսել ձեռքս բռնէ ու քալէ: Պէտք է ըսես դու ինքդ քալէ ու վստահ եղիր որ չեմ թողներ, որ իյնաս: Որովհետեւ ի վերջոյ ինքը պէտք է քալի: Անընդհատ դուն պէտք չէ որ ձեռքը բռնած քալես:
Շնորհակալութիւն
Կը ժպտի…
