Վերջին արար Մխիթարեանի մէջ

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Մխիթարեանէ վտարումիս պատմութիւնը, որ դդու­մի համ սկսած է տալ այ­լեւս, վեր­ջին արա­րով մը փա­կեց վա­րագոյ­րը։

Վար­ժա­րանէն վտար­ման թուղթս, թուար­կուած Յու­նի­սի 13-ին, հա­սաւ այդ թուակա­նէն եր­կու օր ետք կար­ծեմ։ Այ­սինքն, հիմ­նա­դիրի ներ­կա­յացու­ցիչ Պերճ Մեն­զիլճիօղ­լու դպրոց­նե­րու փա­կումն իսկ չէր կրցած սպա­սել, նոյ­նիսկ Սար­գիս Էր­մէն վար­դա­պետը, որ երկրէն կը բա­ցակա­յէր այդ օրե­րուն, ար­տա­սահ­մա­նէն նա­մակ մը գրած էր իրեն՝ հարցնե­լով, թէ տա­կաւին չէ՞ր կրցած ար­դեօք հրա­ժարեց­նել զիս։ (Այս նա­մակը Մեն­զիլճիօղ­լու բարձրա­ձայն կար­դաց նաեւ ին­ծի ու տնօ­րէն Եւա Օրա­քեանին)։ Կը զար­մա­նայի։ Ի՞նչ կրնա­յի ըրած ըլ­լալ որ վար­դա­պետը բո­րոտա­ւորի մը նման ու­զէր ազա­տիլ ինձմէ։ Շատ յե­տոյ նոյն այդ Մեն­զիլճիօղ­լուն պի­տի խոս­տո­վանէր, թէ (ի ներ­կա­յու­թեան խնա­մատար մարմնի ատե­նապետ Ար­ման Գա­մառի) վար­դա­պետ­նե­րը խոս­տա­ցած էին հրա­ժարա­կանս կամ վտար­ման թուղթս տա­նիլ ու դնել ազ­գա­յի՜ն բա­րերար Պետ­րոս Շի­րինօղ­լուի գրա­սեղա­նին։

Թէ ազ­գա­յի՜ն բա­րերար Պետ­րոս Շի­րինօղ­լու ի՛նչ գործ կրնար ու­նե­նալ ին­ծի հետ՝ հա­նելուկ մըն է։ Հան­դի­պեցայ նաեւ հե­տը։ Խոս­տո­վանե­ցաւ, որ կան­չած է իր քով վար­դա­պետ­նե­րը, սա­կայն չէ ըսած իրենց որ վտա­րեն զիս։ Միւս կող­մէ վար­դա­պետ­նե­րը, Մեն­զիլճիօղ­լու ու Գա­մառ ալ կ՚ըսեն, թէ ազ­գա­յի՜ն բա­րերա­րը պա­հան­ջած է իր սե­ղանին տես­նել իմ վտար­ման թուղթս։ Մէ­կը սուտ կը խօ­սի՝ կա՛մ վար­դա­պետ­ներն ու վար­ժա­րանին վա­րիչ­նե­րը եւ կամ ազ­գա­յի՜ն բա­րերա­րը։ Ին­ծի հա­մար այս մէկն ալ տա­կաւին հա­նելուկ մըն է։

Կայ ու­րիշ մը եւս, որ նոյնպէս իր ոտ­քը կան­չած է վար­դա­պետ­նե­րը։ Կա­րելի չե­ղաւ ստու­գել անոր ինքնու­թիւնը։ Մու­թին մէջ գոր­ծող վար­նոց մը ապա­հովա­բար, որուն հետ եւս կաս­կա­ծելի կա­պեր ու­նե­նալ կը թուին վար­դա­պետ­նե­րը։ Վեր­ջիններս այդ վար­նո­ցին անու­նը ոչ մէ­կուն յայտնած են՝ ո՛չ Մեն­զիլճիօղ­լուին, որ դպրո­ցին հիմ­նա­դիրն է, ո՛չ Ար­ման Գա­մառին, որ խնա­մատար մարմնի ատե­նապետն է։ Այ­սինքն այս մար­դի­կը, որոնք դպրո­ցին վար­չութիւ­նը ստանձնած են, նման խորհրդա­ւոր պայ­մաննե­րու տակ է որ զիս վտա­րեցին դպրո­ցէն, առանց բա­ցայայ­տել ու­զե­լու, հար­ցաքննել փոր­ձե­լու վար­դա­պետ­նե­րուն կաս­կա­ծելի յա­րաբե­րու­թիւննե­րը։

Վտար­ման թուղթը ձեռ­քիս երբ կը մտա­ծէի ինչ ընե­լիքս, բա­րեկամ­նե­րու, սի­րելի­ներու, հե­ռու ու մօ­տիկ բազ­մա­թիւ ան­ձե­րու կամ կազ­մա­կեր­պութիւննե­րու զօ­րակ­ցութեամբ շրջա­պատուեցայ յան­կարծ։ Մեր հա­սարա­կու­թե­նէն, Սփիւռքէն, Հա­յաս­տա­նէն։ Վար­ժա­րանի ու­սուցիչ­նե­րը ստո­րագ­րա­հաւա­քով մը դա­տապար­տե­ցին վար­դա­պետ­նե­րուն ու վա­րիչ­նե­րուն այս որո­շու­մը։ Տնօ­րէն Եւա Օրա­քեան առա­ջին օրէն վեր­ջի­նը եղաւ իմ կող­քը. եւ դժբախ­տա­բար հա­կառակ իր թե­լադ­րանքին առ­նուեցաւ նման որո­շում մը։ Վար­ժա­րանի խնա­մատար մար­մի­նէն ան­դամներ նոյնպէս յայտնե­ցին իրենց զօ­րակ­ցութիւ­նը։

Այդ պա­հուն էր որ հար­ցին մի­ջամ­տեց Լե­ւոն արք. Զե­քիեան, որ Հռո­մի քա­հանա­յապե­տէն ընդհա­նուր քննիչ նշա­նակուած էր Մխի­թարեան միաբա­նու­թեան հա­մար։ Զե­քիեան գե­րապայ­ծառ բա­ւական ջանք թա­փեց հար­ցը լու­ծե­լու հա­մար։ Լու­ծեց ալ։ Հան­դի­պեցանք հե­տը, աւե­տեց, թէ հար­ցը լու­ծուած է, մա­մու­լին հա­մար քա­նի մը տող ալ շա­րադ­րե­ցինք։ Միայն խնդրեց, որ հան­դի­պում մը ու­նե­նամ վար­ժա­րանի վա­րիչ­նե­րուն հետ ու վեր­ջին ան­գամ մը եւս հաս­տա­տենք մեր բա­րեկա­մեցո­ղու­թիւնը։

Փոր­թուկա­լի մէջ «Գա­լուստ Կիւլպէն­կեան» հիմ­նարկի աշ­խա­տանո­ցին մաս­նակցե­լէ ետք, Պո­լիս վե­րադար­ձիս յա­ջորդ օրն իսկ հան­դի­պեցայ Պերճ Մեն­զիլճիօղ­լուին եւ Ար­ման Գա­մառին։

Ու­նէին ինձմէ եր­կու պա­հանջք։

Ա) Հրապարակաւ նե­րողու­թի՜ւն պէտք է խնդրէի իրենցմէ։ Վար­դա­պետ­նե­րու հաս­ցէին գոր­ծա­ծած «լե­ղապա­տառ կտրած» եւ վար­ժա­րանի վա­րիչ­նե­րուն հա­մար գոր­ծա­ծած «ապի­կար» բա­ռերը ան­հանգստու­թիւն պատ­ճա­ռած էին իրենց։ Իրե՛նց, որոնք չէին գի­տեր թէ զիս ին­չու հա­մար կը վտա­րեն, իրե՛նց, որոնց վա­րած խնա­մատար մարմնի ան­դամնե­րէն ոմանք զիս փնտռած ու նե­րողու­թիւն խնդրած էին ար­դէն, իրե՛նց, որոնք բա­ցար­ձա­կապէս չէին տի­րապե­տեր իրենց վստահուած հաս­տա­տութեան ներ­քին ան­ցուդար­ձին եւ պաշ­տօ­նական ոչ մէկ հան­գա­մանք ու­նե­ցող եր­կու վար­դա­պետ­նե­րուն կաս­կա­ծելի կա­պերը չէին ու­զեր բա­ցայայ­տել, այլ միայն ըն­թացք կու տա­յին անոնց քմա­հաճ հրա­հանգնե­րուն։ Եւ այս մար­դի­կը ան­հանգիստ եղած էին որ իրենց հա­մար վար­ժա­պետ մը «ապի­կար» ըսեր էր։ Ու­րախ եմ որ գո­նէ կրցած էի զի­րենք ան­հանգստաց­նել։ Վար­դա­պետ­նե­րուն «լե­ղապա­տառ կտրե­լուն» մա­սին չեմ իսկ ու­զեր խօ­սիլ։

Բ) Մեն­զիլճիօղ­լու եւ Գա­մառ կը պա­հան­ջէին ինձմէ նաեւ երաշ­խա­ւորա­գիր մը, թէ այ­սուհե­տեւ քա­ղաքա­կան յօ­դուած պի­տի չգրեմ։ Երա­նելի­ները չէին իսկ գի­տեր, թէ ես քա­ղաքա­կան յօ­դուած­ չեմ գրեր։ Երա­նելի­ները խոս­տո­վանե­ցան, թէ իմ յօ­դուած­ներս չեն ալ կար­դար։ Բայց զիս կը վտա­րեն իմ յօ­դուած­նե­րուս պատ­ճա­ռով...

Ես ան­շուշտ չէի կրնար ըն­դունիլ այս պայ­մաննե­րը։ «Տէր ընդ ձեզ» ըսի, ելայ, գա­ցի...

Վեր­ջա­բան։

Յան­կերգ մը ու­նինք։ Կա­ռավա­րու­թիւնը չ՚ար­տօ­ներ որ հա­յերէ­նի ու­սուցիչ ու­նե­նանք։ Ես Երե­ւանի պե­տական հա­մալ­սա­րանը աւար­տած եմ որ­պէս հա­յոց լե­զուի ու գրա­կանու­թեան ու­սուցիչ եւ դժբախ­տա­բար միակն եմ որ կը կրեմ այս կո­չու­մը։ Կրթու­թեան նա­խարա­րու­թիւնը վա­ւերա­ցու­ցած է վկա­յականս եւ ար­տօ­նած է որ պաշ­տօ­նավա­րեմ։ Եւ ահա կա­ցու­թիւնը։ Զիս վտա­րեցին հայ վար­ժա­րանէ մը, որուն անու­նը Մխի­թարեան է։

Հա­յերէ­նի վկա­յեալ ու­սուցիչ մը հայ դպրո­ցէն վտա­րելու ողջ պա­տաս­խա­նատուու­թիւնն ու ամօ­թը կ՚իյ­նայ նա­խեւա­ռաջ Մխի­թարեան վար­ժա­րանի հիմ­նա­դիրի ներ­կա­յացու­ցիչ Պերճ Մեն­զիլճիօղ­լուին եւ խնա­մատար մարմնի ատե­նապետ Ար­ման Գա­մառին (ոչ թէ միւս ան­դամնե­րուն կամ վար­ժա­րանի տնօ­րէնին), Սար­գիս Էր­մէ­նին ու Յա­կոբոս Չօ­փու­րեանին, զորս Մխի­թարեան վար­դա­պետ կո­չել չեմ ու­զեր, եւ վեր­ջա­պէս ազ­գա­յի՜ն բա­րերար Պետ­րոս Շի­րինօղ­լուին եւ մու­թին մէջ գոր­ծող կաս­կա­ծելի վար­նո­ցին։

Թէ ով ինչ շա­հեցաւ այս ողջ ան­ցուդար­ձէն, ո՞վ իր եսը գո­հացուց, ո՞վ հի­մա մու­թին մէջ կե­ցած իր ձեռ­քե­րը կը շփէ՝ չեմ գի­տեր։ Գի­տեմ միայն մէկ բան, որ կորսնցնո­ղը դար­ձեալ հայ դպրո­ցը եղաւ, եղան հայ աշակերտները։ Աւա՜ղ...