Վերափոխումն Սուրբ Աստուածածնի
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
«Ուրախացի՛ր, բերկրեալդ կանանց մէջ, քանզի քեզ կանչում է մեր Արարիչը, քո Միածին Որդին»։
Օգոստոսի 12-ին Հայ Առաքելական Եկեղեցին կը տօնէ Մարիամ Աստուածածնի երկինք վերափոխուելու տօնը՝ Տիրամօրը նուիրուած տօներէն ամենահինը։
Ըստ աւանդութեան՝ Մարիամը վերոյիշեալ աւետիսը լսելէ ետք, կը պատուիրէ իրեն թաղել Գեթսէմանի այգում։ Ապա Յովհաննէսին կը խնդրէ սուրբ պատարագ մատուցել՝ իր Որդու արեանն ու մարմնին հաղորդուելու համար։
Կ՚ըսեն թէ երբ Յովհաննէսը սուրբ Պատարագի խորհուրդը կը կատարէ, յանկարծակի որոտ կը լսուի եւ առաքեալները կը սկսեն ձայնակցել Յովհաննէսին։
Յովհաննէս Աւետարանիչը կիպարիսի փայտի վրայ կը պատկերէ Տիրամօրը, ապա առաքեալների խնդրանքով այդ պատկերը Սուրբ Կոյսը իր դէմքին կը դնէ եւ կ՚օրհնէ այն, որպէսզի իր՝ երկինք վերանալու ետք այդ պատկերի միջոցով աշխարհին բարիքներ պարգեւէ։
Տիրամայրը կը ննջէ, իսկ նրա հոգին կը միանայ լուսեղէն զօրքին, մինչդեռ մարմինը չի այլակերպուի, այլ անուշահոտ խնկով կը բուրէ։ Երեք օր յետոյ Քրիստոս, առանց գերեզմանի կնիքը խախտելու, կը վերցնէ Մարիամի մարմինը եւ կը վերանայ երկինք։
Իմ Տէրն էկաւ ամպախաղաց,
Աշխարհ սարսեց չորեքդիմաց,
Գաբրիէլեան փողը ձայնեց,
Մեղաւորի հոգին դողաց։
Դրախտենական ծառ ծաղկեցաւ,
Անմահութեան հոտ բուրաւ․․․
Քրիստոնէութեան ընդունումէ ետք Անահիտ դիցամօր պաշտամունքն ու գործառոյթները կը փոխանցուեն Մարիամ Աստուածածնին։ Անահիտի տաճարների տեղը կը բարձրացուեն Տիրամօրը նուիրուած բազմաթիւ եկեղեցիներ, նրան կը ձօնուեն ամենագեղեցիկ տաղերն ու երգերը, կը հիւսուեն շարականներն ու աղօթքները։
Սուրբ Մարիամը կը դառնայ հայ քրիստոնեայի բարեխօսը, հիւանդներին ապաքինողը, անզաւակներին զաւակ պարգեւողը, հայ կանանց զաւակներին աջակցողը, նրանց ամուսիններին եւ ընտանիքի անդամներին բռնութենէն պաշտպանողը, եւ, ճիշդ Անահիտի պէս, արտերը մորեխէն եւ այլ աղէտներէ պաշտպանողն ու բերքի առատութիւնն ապահովողը։
Մարիամ չոքեր՝ աղօթք կ՚անէր,
Որ Տէրն իր հայ քրիստոնէին,
Մեղքը թողնէ, արժան անէ,
Արքայութեան բաց դռնակին։
Աստուածածնի Վերափոխման տօնին ժողովուրդը ուխտի կը գնար առաւելապէս Տիրամօր անունը կրող եկեղեցիներն ու մատուռները, նաեւ սուրբ համարուող սարեր ու լեռներ, ինչպէս օրինակ, Արցախում Պանդի սարի Պանդի սրբի ուխտատեղին, ինչպէս նաեւ Թուխ Մանուկ սրբավայրեր։
«Խաստուրա Ս․Աստուածածին վանքը ուխտի եկող հասարակութիւնը Թուխ Մանուկ եւս պիտի գնար, որ իր ուխտը կատարեալ համարուի»։ Ալաշկերտի Թուխ Մանուկ սրբատեղին, որ դարերի հոսքի հետ քարակոյտի էր վերածուել, Աստուածածնայ տօնին սիրելի ուխտավայրերէն մինն էր, այստեղ հաւաքուածները ոտաբոպիկ «կը կոխոտէին այն վայրերը, ուր Թուխ մանուկներ քայլած են»։
Մարդիկ օրեր առաջ կը պատրաստուէին ուխտագնացութեանը։ Յաճախ ուխտի կը գնային մեծ խմբերով, ծանօթ-բարեկամներով, կը քալէին մի ամբողջ գիշեր, որպէսզի սրբատեղի հասնելուն պէս դիմաւորէին արեւածագը։ Սրան կը յաջորդէին խինդ ու ուրախութիւնը, երգն ու շուրջպարը, խաղերն ու մրցամարտերը, մատաղներն ու խնջոյքի սեղանները։
«Քովի թթաստանի ծառերուն տակ ուխտաւորները կը բանան իրենց սեղանները, իսկ ծառին տակ կը փչէ զուռնան, կը թնդայ թմբուկը, ու մինչեւ լոյս շուրջպարը կը դառնայ։ Երկուշաբթի առաւօտ տեղի կ՚ունենայ հանդիսաւոր պատարագ։ …Խնջոյքը, կերուխումը, զուռնան ու պարը կը տեւեն մինչեւ երեկոյ…»։
