«Ոսկին գոհար է, արծաթը մշակոյթ»
ԳԱՐԻՆ ՊԱԼ
Վարպետը կը նշէ որ այս արհեստին նկատմամբ իր հակումը ու տաղանդը ժառանգած է ընտանիքէն. «Հայրս խարբերդցի էր, իսկ անոր հայրը Մանուկ Առաքելեան մետաքս թելերով աշխատող գորգագործ մը։ Մայրս՝ որ ամասիացի է, իր հայրը Յակոբ Հորազակեան եւս քանդակագործ մը եղած է։ Իր արհեստին շնորհիւ փրկուած է 1915-ի Մեծ Եղեռնէն։ Ես չորս զաւակներ ունեցող ընտանիքի կրտսերագոյնը ըլլալով ծնած եմ 1947-ին, Կէտիկփաշա։ Մեր ընտանիքէն առաջին անգամ եղբայրս է որ նախակրթարանը աւարտելով եկաւ Քալճըլար Խան եւ թիւ 14 սենեակին մէջ սկսաւ արծաթագործութեան։ Ես վեց տարեկան էի երբ ամառնային արձակուրդներուն իբրեւ աշկերտ կու գայի եղբօրս մօտ։ Գարակէօզեանը աւարտելով ես ալ այստեղ Յակոբ Ֆեսճեանի աշկերտ դարձայ։ Բայց իմ բուն վարպետը Վարդավառ Քարապուլութն է։ Հիմա 80 տարեկաններու շուրջ է եւ Գանատա կ՚ապրի։ Արուեստի նրբութիւնները իրմէ սորված եմ։ Իրմէ եւ Յակոբ Սաքաեանէ»։
Յակոբ Ինեափան, եղբօրը Մանուկին հետ աշխատած օրերը յիշելով կը դրուատէ վարպետ-աշկերտ յարաբերութիւնը՝ փոխանցելով հետաքրքրական յուշեր։ «Եղբայրս տաղանդաւոր վարպետ մըն էր։ Արծաթը ձեւաւորելու, զօդելու կամ փորագրելու կատարեալ ձիրք ունէր։ Ես բնականաբար ամենապարզ գործը պիտի ընէի, տափարակ մետաղին վրայ աւազելով հակապատկեր պիտի պատրաստէի։ Ոսկիեան աղբարիկ մը կար, իբրեւ թէ կը խրատէր –արհեստ սորվելու համար մուրճը մէյ մը մեխին, մէյ մը մատիդ պիտի խփես- կ՚ըսէր»։
Յակոբ Վարպետ արծաթը ձեւաւորելու սիրահար մըն է եթէ, նաեւ սիրահար մըն է հայ աշուղական երաժշտութեան։ Աշխատանքի ընթացքին ընդմիշտ կը լսէ Ռուբէն Մաթէոսեանի, Յովհաննէս Պատալեանի կամ Գուրգէն Տապաղեանի կատարումները։ Աշկերտներն ալ այդ երաժշտութեան ընտելացած են։ Կարծես եթէ մուրճի հարուածներուն չընկերակցի հայկական երաժշտութիւնը, բան մը պակաս, բան մը թերի պիտի մնայ այս աշխատանոցին մէջ։
Աշկերտները աւելի սովորական գործերով կը զբաղին իսկ Յակոբ Ինեափան յատուկ եւ միօրինակ գործերով։ Դէմքեր կը քանդակէ արծաթի վրայ։ ՀՀ նախագահ Սարգսեանի, Դաշնակցային Գերմանիոյ նախկին վարչապետ Հելմուտ Շմիտի դէմքերը կը քանդակէ եւ յաճախ ալ աշկերտներուն կարծիքը կը հարցնէ։ Ան նուիրեալ ուսուցիչ մըն է նաեւ։ Կ՚ափսոսայ որ իր մօտ աշխատելու եկողները շատ անգամ զուրկ են գեղագիտական ճաշակ է։ «Աշխատանք մը գտնելու հեռանկարով եկողներ կ՚ըլլան։ Անոնց համար սորված արհեստը նշանակութիւն չունի։ Չեն կրնար զանազանել նպարավաճառի մը կամ արծաթագործի մը քով աշխատելու տարբերութիւնը։ Իրենց համար կարեւորը աշխատանքի ժամերը եւ ստացած դրամն է միայն։ Մինչդեռ ես սորվեցնող վարպետ եմ։ Կարգ մը վարպետներ իրենց գիտելիքը կը նախանձին, նրբութիւնները չեն սորվեցներ աշկերտներուն»։
Յակոբ Ինեափանի համբաւը իր ծաղկանախշերով ստեղծուած է։ Այնքան վարպետօրէն կը քանդակէ որ տեսնողը կը փորձէ ծաղիկը առանձին վերցնել։
Վարպետը գիտելիքներ կը փոխանցէ իր աշխատած նախանիւթի մասին։ «Ջրարծաթ կը կոչենք քանի որ հալած մետաղը կը թափենք ջուրի մէջ եւ ոսպի ձեւով հատիկներ ձեռք կը բերենք։ Ապա որպէսզի կարողանանք մետաղին ձեւ տալ ան կը ձուլենք պղինձով։ Եթէ 10 տոկոս պղինձ խառնենք կ՚ունենանք 900 աստիճան արծաթ, եթէ 7 տոկոս պղինձ խառնենք, ձեռք բերուածը 925 աստիճան է։ Ահա մենք 925 աստիճանով կ՚աշխատինք»։
Նրբատաշ այս աշխատանքէն շաքարամաններ, հայելիներ, զարդատուփեր, աշտանակներ արտադրող վարպետի կարեւոր ստեղծագործութիւններէն մէկ մասն ալ սրբանկարներն են։ Այդ սրբանկարները երբեմն փորձանք ալ բացած են իր գլխուն։ Օրինակի համար, պատուէրով քանդակած է Սուրբ Նիկողայոսի սրբանկար մը, որուն պատուիրատուները օդակայանին մէջ ձերբակալուած են պատմական հնութիւն փախցնելու մեղադրանքով։ Անոնք յայտնած են որ պատմական գործ մը չէ, այլ պատրաստուած է Գոց Շուկայ, Քալճըլար խանին մէջ, Յակոբ Ինեափանի կողմէ։ «Այդ դէպքէն ետք սկսայ անունս գրել իմ ձեռքէ ելած գործերուն վրայ»։
Իրեն այցելելով ահագին գիտելիք լսեցինք արծաթագործութեան մասին։ Բայց մեզ ամենաշատ տպաւորողը հետեւեալ խօսքերը եղան. «Հետզհետէ հեռացած ենք դրամ շահելու մտահոգութենէն։ Այլեւս արծաթը իմ հաճոյքին համար է որ կը նախշեմ։ Վերջապէս ոսկին գոհար է, իսկ արծաթը մշակոյթ»։
