Վարդավառ՝ վարձքդ կատար
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Հայերի Վարդավառը թերեւս ամենէն հին տօներէն մինն է, ուստի այն իր մէջ է ամփոփել աշխարհի հազարամեայ պատմութեան հետքերը։
Այսօր մենք այն կը յիշենք նախ որպէս Քրիստոսի Պայծառակերպութեան կամ Այլակերպութեան տօն։ Սա երրորդ տաղաւար տօնն է։
Քրիստոսը Պետրոս, Յակոբոս եւ Յովհաննէս առաքեալների հետ Թաբոր լեռը կը բարձրանայ՝ աղօթելու։ Լերան բարձունքին աշակերտները ականատես կ՚ըլլան, թէ ինչպէս Յիսուս Քրիստոս կը զրուցէ հազար տարի առաջ վախճանուած Մովսէս մարգարէի եւ հրեղէն կառքով երկինք համբարձուած Եղիա մարգարէի հետ։
Նրանց զրոյցի պահին լուսափայլ ամպ մը հովանի կը դառնայ իրենց եւ ամպէն արձագանգող ձայն մը կը բացականչէ․ «Դա է իմ սիրելի Որդին, որին հաւանեցի, Դրան լսեցէք»։ Աղօթքի պահին Յիսուս պայծառակերպւում է․«Դէմքը փայլեց, ինչպէս արեգակը, եւ նրա զգեստները դարձան սպիտակ, ինչպէս լոյսը»։
Ընդունուած է Վարդավառին ուխտի գնալ Ս. Կարապետի վանքը, Թուխ Մանուկ մատուռները, սրբազան լեռների բարձունքները եւ կաթնաղբիւրները։ Կը հաւատային թէ այդ օրը բոլոր սրբերը առաւել կը զօրանան։
Արցախում կը պատմէին թէ Վարդավառին բոլոր սրբերի վրայ լոյս կ՚իջնէ եւ ով տեսնի այդ լոյսը, նրա փափաքը ի կատար կ՚ածուի։ Նաեւ կ՚ըսէին թէ Հոգեգալստին երկինք բարձրացուած բոլոր սրբերը Վարդավառին նորէն ցած կ՚իջնեն՝ լուսաւոր աստղերի կերպարանքով։ Ով յաջողութիւն ունեցաւ տեսնելու այդ իջնող աստղերին, ինչ որ խնդրէ, կը կատարուի։
Վարդավառին կը յիշուեն նաեւ Նոյ նահապետն ու ջրհեղեղը։ Կը հաւատան թէ ջրհեղեղի աւարտին, երբ Նոյ նահապետը Մասիսէն իջաւ Նախիջեւան, պատուիրեց ամէն տարի ջուր ցօղել մէկմէկու վրայ, որպէսզի երբեք չմոռացուի ջրհեղեղի պատմութիւնը։
Նոյ նահապետի եւ ջրհեղեղի աւանդութեան հետ է կապուած նաեւ Վարդավառին աղաւնիներ բաց թողնելը։ Շուրջ մէկ տարի մարդիկ աղաւնիները կը պահէին, կը վարժեցնէին, ապա Վարդավառին բաց կը թողնէին նրանց եւ ներքեւից կը դիտէին՝ թէ ինչպէս երկնի կապոյտում կը ճախրեն աւետաբեր աղաւնիներն ու կը ցուցադրեն իրենց սովորած վարժանքները։
Վարդավառն իր աղերսներն ունի նաեւ Անահիտ դիցուհու պաշտամունքի հետ։ Այդ օրն ուխտի կը գնային Մնձուր լերան քառասունի հասնող կաթնագոյն աղբիւրների ակունքներ, կը հաւատային թէ Անահիտ դիցուհու ստինքներէն հոսող կաթն է բխում այդ աղբիւրներէն։ Այդ օրը կ՚օրհնէին նաեւ խնձորը եւ Անահիտ դիցուհուց կը խնդրէին առատ բերք ու բարիք այս տարի։
Եւ վերջապէս տօնի կարեւորագոյն սիւնաքարը՝ սիրոյ եւ գեղեցկութեան Աստուածուհի, ջրերի դիցուհի Աստղիկը։ Ջուր կը ցօղային եւ ծաղիկ շաղ կու տային մէկմէկու վրայ՝ հազար ու հազար օրհնենք պարգեւելով աշխարհին, բնութեանը եւ մարդոց։ Կանացի կերպարանքով եւ ծաղիկներով զարդարուած տիկնիկներ, «խնդում»-ներ, խաչբուռներ կը պատրաստէին եւ տնէ տուն շրջելով՝ ջուր կը ցօղային ու նուէրներ կը հաւաքէին։ Կը հաւատային թէ այդ օրը ջրերը առեղծուածային կերպով կը շատանան եւ ակնաղբիւրներում լողացողը կ՚ապաքինուի։
Վարդավառը չէր շրջանցել նաեւ Հայկ Նահապետին։ Այդ օրը մանուկները թաղ-թաղ բաժնուած, պարսատիկներ ու քարի տոպրակներ վերցրած, մի ամբողջ օր «կը կռուէին»՝ Հայկ ու Բելի հակամարտութիւնը «կը խաղային»։
Օրը, յիրաւի, կը նկարազարդուի պարերով, խաղերով, մի ամբողջ գիշեր տեւող երգ-մրցոյթներով, տօնախմբութիւններով ու զբօսանքներով, մեծ ուխտերով, ծաղկաշատ ծէսերով, ջրի ու բերքի օրհնութեամբ եւ մանկան պարզութեան հասնող տրամադրութեամբ։
