Վարդավառ
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Ահա կու գայ հայոց հնագոյն, բայց եւ մեր ժամանակների ամենից սիրելի ու սպասուած տօնը՝ Վարդավառը։
Այն այնքան հին է, որ իր մէջ է ամփոփել հայոց պատմութեան տարբեր շերտերի ու դարերի ընթացքը, պատկերացումները, ապրումները…
Ոմանք այն կապում են Հայկ եւ Բելի ճակատամարտի հետ եւ խումբ-խումբ կիսուելով, ձեռքն են վերցնում նետն ու աղեղը՝ եւս մէկ անգամ վերյիշելու, «մարտնչելու» չար Բելի դէմ եւ նորէն անգամ հաստատելու Հայկի յաղթանակը։
Միւսները յիշում են սիրոյ չքնաղ դիցուհուն՝ Աստղիկ աստուածուհուն, նրան խորհրդանշող գեղեցկագոյն վարդը եւ ջուր ցօղում միմեանց վերայ՝ ի նշան սիրոյ ու անաղարտութեան եւ որպէս երեւելի ու աներեւոյթ արատներից մաքրուելու առիթ։
Տօնի խորհուրդը միահիւսւում է նաեւ հայերիս ամենամայր աստուածուհու՝ Անահիտի պաշտամունքին, ում այդ օրը հասկերից ու կնոջ կերպարանքով խաչբուռերից զոհաբերութիւններ էին մատուցում։
Որքան սիրով ու ջերմութեամբ են կանայք արտերում ցորենի հասկերից գործում խաչբուռները։ Ամէն մէկը արուեստի մի գործ՝ մայրական զգուշաւոր գուրգուրանքով հաւաքուած։
Խաչբուռները հոյակապ նուէրներ էին ծանօթ-բարեկամներին՝ որպէս շնորհակալիք կամ բարեմաղթութիւն։ Այս խաչբուռները մնում են տներում մինչ յաջորդ Վարդավառը՝ խոստանալով տանտէրերին առատ բար ու բերք։
Վարդավառի ծէսերում իր արձագանգն է գտնում նաեւ Նոյի պատմութիւնը։ Ասում են՝ երբ Նոյան Տապանը հանգրուանում է Արարատ լերան գագաթին եւ Նոյն իջնում է Նախիջեւան, այդ օրուանից սկսւում է հայոց Նաւասարդ կոչուող ամիսը։ Եւ որպէսզի մարդիկ այլեւս երբեք չմոռանան ահեղ ջրհեղեղի մասին, Նոյը պատուիրում է իր որդիներին ջուր ցօղել միմեանց վրայ։
Պիտի կարծեմ, որ այստեղ կարելի է յիշել Ծովեան Ծովինարին կամ ջրի տարերքի հետ կապուած դիցային ոգիներին...
Ինչեւէ, այսօր եկեղեցին, հետեւելով Գրիգոր Լուսաւորչի հաստատած կանոնին, այն անուանում է Պայծառակերպութեան կամ Այլակերպութեան տօն, ի նշան Թափոր լերան վերայ Քրիստոսի պայծառակերպութեան, երբ նրա պայծառացած կերպարանքը երեւում է Պետրոսին, Յակոբին եւ Յովհաննէսին։
Վարդավառը շարժական տօն է՝ 35 օրուայ շարժականութեամբ, նշւում է Զատիկից 98 օր յետոյ, Յունիսի 28-ից մինչ Օգոստոսի 1-ն ընկած որեւէ Կիրակի։ Որոշ վայրերում, ինչպէս Հայաստանի հիւսիսում, այն սովորաբար նշւում է Յունիսի 22-ին յաջորդող Կիրակի օրը, իսկ առաւել շոգ ամառները երախաները յաջորդ Կիրակի օրերին սիրով կրկնում են տօնի անբաժան մաս կազմող ջրախաղերը։
Վարդավառն իր հետ բերում էր աշխուժութիւն ու զուարթութիւն, այդ օրը կազմակերպւում էին խաղեր, մրցոյթներ, մատաղներ, երգւում էին եւ տեղում յօրինւում նոր պարեղանակներ։ Այս ամէնը սկսւում էր դեռ լոյսը չբացուած՝ տատիկ-պապիկների պարով, այդուհետ լոյսը բացուելուն պէս վերջիններս հեռանում էին՝ ասպարէզը զիջելով երիտասարդներին, որոնք ալ մինչ յաջորդ օրուայ լուսաբաց երգում, պարում, խաղում էին։
Արցախում գտնում էին, որ Վարդավառին բոլոր սրբերի վրայ լոյս է իջնում, եւ ով որ տեսնի այդ լոյսը, ինչ խնդրի, ի կատար կ՚ածուի։ Իսկ Հոգեգալստին բոլոր սրբերը բարձրանում են երկինք, իսկ Վարդավառին կրկին իջնում իրենց տեղը՝ փոխակերպուելով աստղերի. ով աստղերի իջնելը նկատի ու այդ րոպէին մի բան խնդրի, կը կատարուի։
Այն ուխտագնացութիւնների տօն է։ Ուխտի էին գնում դէպի սուրբ աղբիւրների ակունքներ, Թուխ ու Մուխ մանուկների մատուռներ, Մեծ Քիրս, Խուստուփ, Դիզափայտ եւ շատ ու շատ լեռներ։ Եւ անշուշտ ամենից յարգուած ուխտատեղին Մշոյ Սուրբ Կարապետի վանքն էր կամ Իննակնեայ տեղիքը. այստեղ, ինչպէս եւ հնում, կարելի էր ականատես լինել ոչ միայն հայ ուխտաւորների, այլեւ շատ ու շատ այլազգիների։
Ընդ որում՝ Մշոյ Գլակայ վանք ուխտ գնալը կը համարուէր հէնց հայկականութեան, հայրենիքի նուիրումի ուխտ։ Մշոյ Սուլթանի մօտ Վարդավառին ուխտի գնացողները եօթ տարի շարունակ եօթական շաբաթ ուխտ էին պահում։
Այսօր էլ շատերը, ճիշդ ինչպէս հինէն, ուղեւորւում են սրբատեղիներ, բարձրանում են սուրբ լեռների կատարները, գնում են ուխտի՝ խնդրելու, որ իրենց աղօթքները տեղ հասնեն, իրենց մուրազները կատարուեն, ցաւերը փարատուեն, հայրենիքը խաղաղութեան մէջ լինի։ Յատկապէս մեծ շուքով է նշւում Վարդավառը Գառնիի տաճարում, ուր ահել ու ջահել ուրախ ու զուարթ ջուր են ցօղում մէկմէկու վրայ, հայու հոգին տակնուվրայ անող հին շուրջպարեր են պարում եւ հայոց հին աստուածներին ոգեկոչում...
