Unutmanın karşısında: Kader Attia’nın kapıları, sessizliğin hafızasını taşıyor

Arter’in sergi salonlarından birindesiniz. Karşınızda her biri ikiye bölünmüş, ardından A harfi şeklinde yeniden bir araya getirilmiş yüz adet kapı. Bazılarının üzerinde geçmişten kalma izler, bazıları daha kısa bazıları daha soluk bazılarının da üzerinde megafonlar var. Farklı yükseklik, boy ve renklerde hepsi, aralarından ışıklar sızıyor, gölgeler düşüyor. Üstlerindeki megafonlar suskun ama belli ki sessizce fısıldadıkları bir şey var. Belki bir çağrı, belki bir isyan. Kader Attia’nın Arter Koleksiyonu’na ait eseri “Asesinos! Asesinos!” başlıklı yerleşmesini anlattık size.

Karşınıza çıkan bu eser, belki ilk başta bir şey çağrıştırmayacak ancak sanatçıyı ve ilhamlarını öğrendikten sonra taşlar yerli yerine oturabilir. Zira “Asesinos! Asesinos!”, yalnızca bir yerleştirme değil. Aynı zamanda bir tarihsel hafıza alanı, bir politik beden ve toplumsal yaraya açık bir bakış. 

Paris’te doğup Cezayir’de ve Fransız metropolünün banliyölerinde büyüyen Attia’nın işleri, günlük hayattaki nesnelerin dönüşümünü merkeze alıyor. Sanatçı nesneleri bir araya getirerek kimi zaman işlevlerinden soyutluyor kimi zaman da bu nesneleri bir araya getirerek onları bir arada var eden kolektif bir yapıyı inşa ediyor.

Bu işin ilhamlarından biri de takvimler 2014 yılını gösterirken Ayotzinapa'dan otobüsle Meksiko'daki bir protestoya giderken Guerrero eyaletinin Iguala kentinde kaçırılan ve kaybolan 43 öğretmen okulu öğrencisi… Nedeni ve failleri hâlâ aydınlatılamayan bu olay, otorite ile uyuşturucu kartelleri arasındaki yozlaşmış ilişkinin sembolü hâline geldi.

Arter Koleksiyonu’ndaki "Asesinos! Asesinos!", Attia’nın tarihin maddi ve manevi yaralarıyla yüzleşmeye ve belleği diri tutmaya duyduğu uzun soluklu bağlılığı vurguluyor. İsmini, adalet ve hakikat talep eden Meksikalı göstericilerin haykırdığı “Asesinos! Asesinos!” (“Katiller! Katiller!”) sloganından ödünç alan yerleştirme, Latin Amerika’da diktatörlük rejimlerinin uyguladığı şiddet eylemlerine, cezasız kalan politik suçlara ve dünyanın dört bir yanında gerçekleşen protestolara odaklanarak bu sloganın kapsamını insanlık tarihinin yakın dönemine doğru genişletiyor. 43 öğrencinin kaçırılması ve öldürülmesi, yalnızca bir devlet şiddeti vakası değil, aynı zamanda küresel düzeyde cezasızlık ve unutturma politikalarının somut bir örneği olarak hafızalara kazındı. Failleri hâlâ “resmi olarak” bilinmeyen bu katliam, Attia’nın yerleştirmesinde yalnızca bir olay olarak değil, tüm dünyada bastırılmış hakikatlerin, kayıpların ve kamusal hafızaya yer bulamayan öfkenin sesi olarak yankılanıyor. Yerleştirmenin ismi, bu olayın ardından sokaklara dökülen insanların haykırdığı slogan: “Asesinos! Asesinos!” (“Katiller! Katiller!”). Bu söz, ne bir açıklama ne de bir çağrıdır; doğrudan bir itham. Attia da bu ithamın etrafına ördüğü yerleştirmeyle, sanatın sessizliğinde yankılanan bir çığlık yaratıyor.

Nereden geldi bu kapılar?

Sanatçının pratiğinin temelini oluşturan "onarım" kavramı ise sadece nesnelerin değil, aynı zamanda tarihin, belleğin ve kimliklerin de onarılmasını gerektirir. Kapılar, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda sembolik bir yük taşır. Bu kapılar nereden derseniz… Büyük bir çoğunluğu Detroit’in terkedilmiş mahallelerinden toplanmış. Kapıların 2008’deki ABD emlak krizinin ardından terk edilen Detroit kentinden gelmesi bir tesadüf değil. Borçları nedeniyle evlerinden edilen insanların hayatlarına dokunmuş bu kapılar, şimdi sergi mekânında bir arada durarak, hem bireysel hem kolektif bir kaybın maddi tanığına dönüşüyor. Attia, bu kapıları yerleştirdiği düzlemde üstlerine yerleştirdiği megafonlarla birlikte yeniden kurguluyor. Bu megafonlar, birer ses taşıyıcısı olmaktan çok, artık konuşmayan bedenlerin suskun çığlıkları olarak karşımızda. Ancak buradaki ses, sanıldığı gibi işitilebilir bir çınlama değildir; tam tersine, ağır ve rahatsız edici bir sessizliktir. Bu kapıları bir yönüyle de yalnızca ses iletmezler aynı zaman da bir iktidar aracıdırlar. Ama Attia onları burada pasif, neredeyse unutulmuş nesneler olarak sunuyor, sesleri susturulmuş gibidir ama izleyiciye o sesin ne olduğunu düşündürtüyor. Gürültüsüz ama yoğun. Susturulmuş ama asla yok olmamış. 

Attia'nın sessizliği 

Kader Attia’nın işleri genellikle bir travma ve onarım diliyle konuşur. Ama sessizdir. Attia’nın yerleştirmesi, ilk bakışta yas ve kayıpla ilgiliymiş gibi görünse de, esasen yaşamla kurduğu derin ilişkiyle öne çıkar. “Asesinos! Asesinos!”, yalnızca bir ağıt değildir; bir karşı duruş, bir hatırlama eylemi ve aynı zamanda bir iyileşme önerisidir. Bu iyileşme, bireysel değil, kolektif bir süreçtir. Attia, bu yüzden sessizliğe güven duyar. Çünkü kimi zaman en kalıcı olan, dile gelmeyendir. 

Sanatçının üretimleri, sömürgecilik sonrası coğrafyalarda oluşan kırık yapıları görünür kılmakla kalmaz; onları kimi zaman tekrar kurar, kimi zaman olduğu haliyle bırakır. Bu da sanatçının işlerindeki o belirgin dürüstlüğün parçasıdır. “Asesinos! Asesinos!”da bu tavır açıkça hissediliyor. “Asesinos! Asesinos!” da bu yaklaşımın bir tezahürü gibi. Göstermekten kaçınmayan, açıkça yüzleştiren ve belki tam da bu yüzden dönüştürme gücüne sahip bir iş. Bu yerleştirme artık yola çıkıyor. Yeni şehirlerde yeni izleyicilerle karşılaşacak ama belki de her seferinde aynı soruyu soracak: Bu ses -ya da sessizlik- size tanıdık geldi mi?


Küratörlüğünü Selen Ansen’in üstlendiği “Asesinos! Asesinos!” 3 Ağustos 2025’e dek görülebilir.