Toplumu dinamitleyen yanıyla dürüstlük
ADNAN SARAÇOĞLU
Günlük tutmak, bir deftere karalamak, en yabani en uzlaşmaz fikirlerin kayıt altına alınması, sınır tanımazca alay edişlerin, abartılı uzlaşmazlıkların, sipsivri hırçınlıkların başa bela açacak izler bırakması... ‘Ajan Harriet’ kitabının ve aynı adlı karakterin olmazsa olmazı.
Yaklaşık elli beş yıl önce kaleme aldığı kitabın açtığı çığrın yalnızca bir kısmını görüp hayata erkence elveda demişti Louise Fitzhugh. Çocuklar ve biraz da yetişkinler için yazmıştı kitabını. İnsanın sosyal hayvan olan bütünlüğüyle, haza hayvan olan yönünün çatışmalı, gerilimli ilişkisini çocuklar ve biraz da yetişkinler için yansıtmıştı. Dini boyutları da olan ‘itiraf’ fenomenini (confessio) çocuksu bir rol edinme uğraşı içinde, merak uyandıran yumuşak gerilim hattında epeyce didiklemişti.
Ole Golly
Kimdir peki Ajan Harriet? On bir yaşında, çok okuyan, çok yazan, herkes ve her şey hakkında deftere izler düşen kız çocuğu Harriet M. Welsch. Her zaman çok meşgul olan üst gelir grubuna mensup anne babasıyla eser miktarda kurduğu ilişki, hayatındaki ana-baba-öğretmen figürünün, bakıcısı Ole Golly olmasını sağlamıştır. Tonla kitap hakkında tonla alıntının yanı sıra kendine güvenmesini de sağlamıştır, Ole Golly. Yazar olma isteğinin kırılmamasını ona borçludur.
Kitabın açılışında, kasaba oyununu arkadaşı Sport’a açıklarken yazarlığın röntgenini çeker: Olmayanı olana, olacağa yakın şekilde uydurmak. Ajanlık da yazarlık için gerekli bir idmandır. Saklanmak, takip etmek sürekli notlar almak. Sadece kendi vicdanını tanık kıldığı bir yığın bilgi bombası. Başkasının eline geçtiğinde, kendi elinde, zihninde, kalbinde, tüm varlığında patlayacak bir bomba! Yazar tehlikeyi göstermiş ve okuru ritm tutucu, geri sayımcı olarak görevlendirmiştir.
Dış gözlem Harriet’ın en çok başvurduğu yöntem. İnsanlar hakkında bu kadar rahat atıp tutarken Noel oyun hazırlıklarında soğan seçilmesiyle asıl zor olan iç gözlem yapmaya mecbur kalır. Stanislavski’nin metod oyunculuğuna atıf yapılan kısımlarda Harriet önceleri soğanın sadece şekil özelliğini taklide yeltenir. Bir soğan kadar hüzünlü ve yalnız olacağı günler ise yakındır.
Kitabın karakter spektrumu oldukça geniş. Üç alandan bahsedebiliriz: Evdeki insanlar, mahalledeki insanlar, okuldaki çocuklar. Yakın arkadaşları Janie ve Sport. Okulun despotik kız üçlüsü Marion, Beth ve Rachel’dan tiksiniyor. Aslında Marion’un karizmatik narsizminin çoğunluk ilüzyonundan başka bir şey olmayan sınıf kamuoyunun hep aleyhlerine karar almasından bıkıp usanmıştır. Pinky Whitehead ve mor çoraplı çocuk gibi silik kişiliklere ayrıca gıcık olur. Mahalle sakinlerinden Bayan Plumber gibi sıkıcı zenginlere sinir olur, Dei Santi ailesinin renkli ve kaotik göçmenlik halleri ilgisini çeker, Robinsonların aldıkları eşyaları ballandırarak anlatarak misafir ağırlama biçimleri, aslında zavallıca onaylanma ihtiyaçlarını garipser, benimsediği tek karakter yirmi küsur kedisiyle yaşayan Harrison Withers’ın kedi sayısını dert eder yalnızca. Sağlık Bakanlığı yetkililileriyle koşturmacasında kedilerinden olmasına da, tatlı yavru kediyle yeniden başlamasına da tanık olur.
Üç ‘kitap’
Kitap üç ayrı ‘kitap’tan oluşuyor. Durağan ilk kitap Ole Golly’nin rehberliğinde ajanlık yaparak, hafif çatışmaları hasarsız atlatarak geçer. Cennetten kovuluş etkisindeki ikinci kitap Ole Golly’nin evlenerek, Harriet’ı kendi başına bırakmasıyla başlar. Koştuğu bir sıra defteri düşürmesiyle bas davul ortalığı titretmeye başlar adeta. İtiraflarınız ele geçmiştir. Gözlemleriniz düşmanlık ve öfke üretmektedir. Sosyal yönünüz zerresine varana dek sizden sökülecektir. Altı defalarca çizilen öteki olmuşsunuzdur. On bir yaşındaki Harriet için bu düğümü çözmek çok zordur. O da düğümü nihilizan bir tavırla kördüğüm haline getirmeye uğraşır. Düşünceleri suç üretmeye başlar. Kiminin saçını keser, kiminin sırasına kurbağa koyar, kimine çelme takar, kimine babası olmadığını söyler... cennetten kovulduğuna ikna olmasıyla şeytanlaşma dönemi başlar.
Neyse ki elimizdeki, yetişkinler için yazılmış gerilim kitabı değildir ve yazar olağanüstü verimlilikteki kurgusunda, üçüncü kitapta, Harriet için çıkış koridoru açmayı ihmal etmez. Psikolog... rüya... derken, Ole Golly’nin mektubu geçer eline. Kitabın en güçlü bölümüdür bu mektup. Başına gelecekleri bildiğinden nedamet ve uzlaşmayı önerir ona. Doğruluktan vazgeçmeyeceği diplomasi dilinin ve kendisinden vazgeçmeyeceği sosyalleşmenin nüveleridir bunlar.
Ajan Harriet
Louise Fitzhugh
Çeviri: Duygu Uzunoğlu, Sarphan Uzunoğlu
Mayo Kitap
390 sayfa.
