«Դէպի հորիզոն»՝ Իգնա Սարըասլանի հետ
սեւան տէյիրմենճեան
Հաճելի անակնկալ մըն էր գրախանութի մը դարակներուն վրայ հանդիպիլ բանաստեղծ Իգնա Սարըասլանի «Դէպի հորիզոն» նորատիպ հատորին, ուր մէկտեղուած են հեղինակին տարբեր տարիներուն գրուած բանաստեղծութիւնները՝ 1960-ականներէն սկսեալ մինչեւ օրս։ Կարպիս Ճանճիկեանով, Զահրատով ու Զարեհ Խրախունիով անցեալ դարակէսին սկսած ու բիւրեղացած քերթողական արուեստը, որ ինքնուրոյն ու աւանդական դիմագիծ մը շահած է տարիներու ընթացքին, կը հասնի մինչեւ մեր օրերը Իգնա Սարըասլանով։ Սերունդին տաղանդաշատ կրտսերը, որ 1962-ին, 17-ամեայ հասակին արժանացած էր Սարգիս Պօղոսեանի սահմանած «Կիյոմ Ափոլիներ» բանաստեղծութեան մրցանակին ու 27-ին ալ՝ ՀԲԸՄ-ի Ալեք Մանուկեան հիմնարկի գրականութեան առաջին մրցանակին, այսօր ո՛չ թէ երէցն, այլ միայնակն ու առանձինն է անցեալի փառքը աւաղող այս ոստանին մէջ։ Թերեւս հայկական աշխոյժ գրական միջավայրի մը բացակայութիւնը նաեւ զինք մղած է ըլլալու Թուրքիոյ գրողներու ընկերակցութեան, ինչպէս նաեւ Համաշխարհային գրողներու միութեան՝ ՓԵՆ-ի անդամը (վերջինիս պատուոյ խորհուրդի անդամն է)՝ առանց հրաժարելու հայ գրողի իր ինքնութենէն։
Իրմէ ցարդ ունինք «Լօ» (1974), «Քառասմբակ սէրերով» (1994), «Սիրոյ գոյնը» (1998) քերթողական հատորները, ինչպէս նաեւ Քատըգիւղի Ս. Թագաւոր երգչախումբի յիսնամեայ յոբելեանին առթիւ յուշամատեան մը։ Իր ստեղծագործութիւնները զանազան երկիրներու մէջ հրատարակուած են 14 լեզուներով։ Կը գրէ նաեւ թրքերէն բանաստեղծութիւններ, որոնք հրատարակուած են գրական տարբեր պարբերականներու, հաւաքածոներու եւ դասագիրքերու մէջ։
Գիրքին «Վառէ՛ կրակ մըն ալ դո՛ւն վառէ», «Կէտադրութեան նշաններ», «Կ՚անցնի կեանքը սէրը կը մնայ», «Էնա մէնա տոսի տոսի սաքլամպոսի», «Տարինա», «Դուն սէր», «Մաղթանք յոյս եւ սէր» եւ «Դէպի հորիզոն» բաժինները կ՚ամփոփեն Սարըասլանի շուրջ յիսուն բանաստեղծութիւնները։
Սարըասլանի բանաստեղծութիւնը մեծ անակնկալներու առջեւ չի դներ մեզ, դարձդարձիկ ու զառիվեր ճանապարհներով չ՚ընթանար դէպի իմացականութեան բարձունքները կամ յանկարծական անկումներով չի խորասուզուիր մարդկային հոգիին խորխորատները։ Ծանօթ, հարազատ զգացումներ, երբեմն առանց իսկ պատկեր մը դառնալու, բառի ու բանի կը վերածուին իր գրչին տակ՝ ընթերցողը դնելով անուշ տպաւորութեան մը ենթակայութեան տակ։ Էջերը ակամայ կը դառնան անոր ափերուն մէջ, կ՚ուզէ կարդալ, երթալ մինչեւ վերջը՝ յստակեցնելու համար տարտամութիւնները, որոնք աւելի կը վերաբերին իրեն, քան բանաստեղծին։
«Կարծեցին թէ»ն, որ հատորի առաջին բաժնի քերթուածներէն մէկն է, միայն երեք տողով կեանքի յստակ ու մեկին վերլուծում մը կը դնէ ընթերցողին առջեւ.
Ծնաւ - կարծեցին թէ բնաւ պիտի չապրէր
Ապրեցաւ - կարծեցին թէ բնաւ պիտի չմեռնէր
Մեռաւ - կարծեցին թէ բնաւ չապրեցաւ
Առօրեայի իմաստութիւն մըն է ասիկա թերեւս, զոր բանաստեղծը իր ուռկանով որսացած է, յղկած եւ բերած-դրած մեր աչքին առջեւ՝ մեզ մղելով պահ մը յամենալու իր առջեւ։ «Կարծեցին թէ»ին յաջորդող այլ բանաստեղծութիւն մը, որ նոյն թուականը կը կրէ նախորդին հետ, «Սեւ-ճերմակ»ը.
Ծիածանի եօթը գոյները միացան
«Ճերմակ»ը ծնաւ
«Սեւ»ը նախանձեցաւ
Ե՛ս ալ - ե՛ս ալ «գոյն» եմ ըսաւ
Եւ
Ծիածանի եօթը գոյներուն շուքը դարձաւ
Միամտութիւնը անխուսափելի սրամտութիւն մը ստեղծած է՝ սեւի ու ճերմակի հակադրութեան շնորհիւ, որ անմեղ խաղ մըն է միայն բանաստեղծին գրչին տակ։ Այնուամենայնիւ ընթերցողը հեռու տեղ մը չէ, մասնակից է այս ստեղծումին, անոր ընկալումին սահմանները չի գայթակղեցներ հեղինակը, այլ զայն կը հրաւիրէ իրեն հետ շրջելու, փորձարկելու, ապրելու կեանքին մատուցած հնարքները։
Այս պտոյտը սահմանուած չէ միայն հոգեւորի կամ վերացականի ծիրէն ներս, այլ երբեմն կը վերաբերի նաեւ հաւաքական յիշողութեան տարրերուն։ «Ֆա մինէօր պատարագ մը» գործը ընթերցողը կ՚առաջնորդէ Թոքաթլեանի միջանցքները, երբ ան պանդոկ մըն էր դեռ եւ ուր Կաղանդի պարահանդէսներ կը սարքուէին, հիներուն կը յիշեցնէ, նորերուն կը սորվեցնէ պաս Նուրհան Ռուշանը, որ «թէնորի բաժինը կ՚երգէր Պէշիկթաշի Սուրբ Աստուածածին Եկեղեցւոյ գմբէթին տակ», եւ դեռ թենոր Գէորգ Պօյաճեանը, բանաստեղծ Օննիկ Ֆչըճեանը՝ տալով անխուսափելի հարցումը.
Այսօր այս մեծ քաղաքին
Ապերախտ թոհուբոհին մէջ
Ո՞վ կը յիշէ զանոնք
Ո՞վ կը հաւատայ անոնց գոյութեան
Ո՞վ-ո՞վ կարեւորութիւն կուտայ անոնց արժէքին
Յիշողութիւնը, ուր շատ են մոռացութեան վիհը ակամայ նետուած անձեր, դէմքեր, վայրեր՝ փոշիացող ժամանակի անխնայ գլանին տակ, անկախ իրենց ազգային պատկանելիութենէն, հայ թէ թուրք կամ իտալացի, անկախ իրենց դիրքէն՝ անուանի բանաստեղծ թէ անանուն ջաղացպան, Սարըասլանի բանաստեղծութիւններուն շնորհիւ կը կառչին գրականութեան ու կը ցատկեն մեր կողմը՝ անմիջապէս դառնալով սիրելի ու հարազատ կերպարներ, նոյնիսկ որոշ հետաքրքրութիւն մը ստեղծելով իրենց հանդէպ։ Այս առումով Սարըասլանի քերթուածները հանրագիտարանային պաշար մըն ալ կը մատուցեն հետաքրքիրներուն։
Վերջին տասնամեակներու իսթանպուլահայ բանաստեղծութեան, առհասարակ գրականութեան, մեծագոյն բացական քաղաքացիական ջիղն է։ Այս պարագան անփոփոխ կը մնայ Սարըասլանի քերթողագրքին մէջ եւս։ «2015» խորագրեալ գործը միայն Մեծ Եղեռնի զոհերուն եւ «մոռցէք» ըսողներուն ուղղեալ պատգամ մը կը պարունակէ՝ «Հիմա դուն / Մի՛ մոռնար որ չմոռնանք / Մի՛ մոռնար որ չմոռցուին»։
«Դէպի հորիզոն» քերթողագիրքը անշուշտ շատ աւելին ունի իր կողքին տակ, ուրկէ փոքր մաս մը ջանացինք ներկայացնել՝ միշտ յանձնարարելով կարդալ գիրքին ամբողջը, որ գեղարուեստական ապրումներ ու աւելին կը խոստանայ ընթերցասէրներուն։
«Դէպի հորիզոն»
Իգնա Սարըասլան
Իսթանպուլ, 2016
131 էջ
