Սուրբ Սարգիս Զօրավարի Տօնը
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
«Սուրբ Սարգիսն էր մեծ զօրաւոր,
Ջահել-ջիվան, ինք ձիաւոր,
Տուշմընին յաղթող՝ իր սուրբ հավտով,
Զինք ձենողին՝ շուտ հասնող,
Քըզի մեռնիմ, ով սըբ Սարգիս»։
Այս տարի Փետրուարի 16-ին Եկեղեցին կը տօնէ երիտասարդներու բարեխօս սուրբ Սարգիս զօրավարի յիշատակութեան օրը։ Ս. Սարգիսը, թերեւս, հայերի ամենասիրուած սուրբերէն է։ Նրա մասունքներն է, որ Մեսրոպ Մաշտոցը բերել է Կարբի, ապա Ուշի՝ Արագած լերան հարաւարեւելեան լանջերին տեղակայուած գիւղ մը, ուր կառուցուել է սուրբի անունը կրող վանական համալիր, որը 19-րդ դարու սկիզբ աւերուել է երկրաշարժէն. այժմ կանգուն է միայն 1203 թուի փոքրիկ բազիլիկ եկեղեցին։
Մուրազատու սուրբը, յատկապէս, սիրող սրտերի բարեխօսն էր, նրանց միացնողը, նրանց փափաքին հասնողը՝ «մուրազատու սուրբ Սարգիս, դու հասնիս մըր երկուսիս»։
Երիտասարդ սիրահարներն ուշի ուշով կը պահէին նրա պասը, կուտէին աղի բլիթը՝ գիշերը ապագայ սիրեցեալին տեսնելու փափագով, «աղջիկ փախցնելու» դէպքում նրան կ՚աղօթէին, հարսանիքին փեսուն օրհնելիս նրա անունը կը յիշատակէին, նրա տօնին փոխինձով սկուտեղ կը դնէին երդիկին՝ ձիու պայտի հետքը տեսնելու, իմա սրբի օրհնանքին արժանանալու համար. «Մեռնիմ քի, ատենահաս գորշ ձիաւոր սըփ Սարգիս, դու կու գայս քու ձիու ոտք զարկիս մէջ».
«Իմ անունս սուբ Սարգիս,
Օրթուս անուն՝ սուբ Մարտիրոս,
Ծիս կը քալէ ամպի վրան,
Անդադար ծովի վրան,
Գնա՛, ասա գերիներուն,
Ազատ կ՚անէ իր արեւուն»։
Սուրբ Սարգիսը «մզրախը ձեռին, ալ ղափուտը վրան՝ խաղացնում է իր ղըռ ձին։ Նրա պնչերից ամպեր են ցայտում եւ փաթիլ-փաթիլ ձիւն անում։ Նրա ոտների տրոփիւնից աշխարհք է թնդում, իսկ մզրախը խաղացնելուց սաստիկ բուք բարձրանում» (Լալայեան)։
Ս. Սարգիսը զորու էր կայծակ ու ամպրոպ բերել, բուք ու բորան բարձրացնել, կարկուտ, քամի ու մրրիկ առաջացնել, բայց նաեւ՝ դրանք դադարեցնել կամ բարեբեր անձրեւ բերել։
Յայտնի է, թէ վրացիները Փետրուար ամսուայ խստաշունչ քամիները «հայերի» կամ « Սուրբ Սարգսի» քամի կը կոչէին։
Իսկ քրտական որոշ ցեղեր այնքան կը վախնային սրբի պատժէն, որ նրա տօն օրերին կը դադրէին ամէն տեսակ աշխատանքները եւ նոյն իսկ մի գիւղէն միւսը չէին երթայ, այլապէս բքի տակ պիտ ընկնէին։ Քրդերը սըփ Սարգսին Խըդըր Նաբի կ՚ըսէին։
Ս. Սարգիսը դեւահալած էր, մուրազատու, պատերազմի մէջ յաղթանակ բերող, արագահաս, ազատութիւն պարգեւող, բայց եւ խստապահանջ, հարկ եղած դէպքում՝ պատիժը չուշացնող, փորձութիւնների ենթարկող։ Նրա պատուիրանները պէտք էր կատարել, պասը խստօրէն պահել, շատակերութեամբ չզբաղուել, չստել.
Աւանդազրոյցը կը պատմէ՝ մարդ մը սրբի ծոմը անսուաղ կը բռնէ, ողջ ընթացքին բան մը բերանը չի տաներ։ Օր մը նրա եղբայրը ծանր կը հիւանդանայ, եւ նա ստիպուած գիշերով ճամբայ կընկնէ անտառի միջով՝ եղբօրը հաղորդութիւն տալու համար քահանայ մը կանչելու։ Ճամբին խեղճի վրայ կը յարձակուին գայլերը։
Մարդը ծնկի կիջնէ եւ կը սկսէ սուրբ Սարգսին աղօթել։ Յանկարծ «ղըռ» ձիաւոր մը կու գայ եւ իր նետերով կը հալածէ գայլերին։ Գայլերը ետ-ետ կը գնան եւ կը նստեն։ Ետդարձի ճամբին աս մարդը կը խիզախէ ու կը մօտենայ գայլերուն եւ կը տեսնէ որ սրանք քար դարձած են.
Անգամ մըն ալ վրացի մարդ մը բքի տակ կը մնայ, սրբեն օգնութիւն կը հայցէ՝ փոխարէնը երկու մոմ խոստանալով։ Ս. Սարգիսը կ՚օգնէ նրան, մինչդեռ սա տուն հասնելով՝ կնոջը կը պարծենայ, թէ իբր խաբել է մեծ սրբին, ով իրեն սաստիկ բքի միջեն հանել է, իսկ ինքն իր խոստացած մոմերը երբեք չի տայ։ Քանի մը րոպէ անց, երբ այս վրացին դուրս կու գայ՝ ձին կապելու, բուք ու մրրիկ կը բարձրանայ եւ կը խեղդէ վրացուն։
