Sadece Elenaor Marx

MELTEM ORAL

Z Yayınları’nın ‘Malcolm X’ biyografisiyle başladığı ‘Aktivistler İçin Rehber’ çeviri serisine yakın zamanda iki yeni kitap eklendi. Biri Chris Bambery tarafından kaleme alınan ve Roni Margulies’in çevirdiği ‘Antonio Gramsci’ biyografisi. Diğeri ise Siobhan Brown’ın yazıp Foti Benlisoy’un çevirdiği mini ‘Eleanor Marx’ biyografisi. ‘Eleanor Marx’ kitabı, rivayetlere göre 1980 öncesi sol çevrelerde Rosa Luxemburg’un gerçek bir kadın olup olmadığının tartışıldığı bir ülkede ‘enternasyonal’ tarihimizdeki devrimci figürler hakkında hâlâ öğrenmemiz gerekenlere dair bir kanıt niteliğinde. 

Sanatıyla, mücadelesiyle, bilimsel araştırmalarıyla yaşamın herhangi bir alanında üreten kadınlar söz konusu olduğunda, genellikle trajedilerinden, travmalarından, ilişkilerinden, hayatlarındaki erkeklerden bahsetmeden, olayları magazinleştirmeden duramama hali var. Hatta bahsedip geçmekten çok, kadınların yaşam öyküsünün merkezine yerleştiriliyor. Eleanor Marx, nam-ı diğer Tussy için de durum ne yazık ki böyle.

Kapital’le büyümek

Eleanor Marx hakkında Karl Marx isminden azade bir biyografi kaleme almak biraz imkânsız hatta hatalı bir iş elbette. Sadece babası olduğu veya hakkında başka bir biyografi yazarının dediği gibi ‘Eleanor ve Kapital’ birlikte büyüdüğü için değil¹. Eleanor ve Karl Marx birlikte teorik çalışmalar ürettiği ve mücadele ettiği için. Karl Marx’ın makale ve kitaplarının birçoğu ailedeki kadınların editoryal çalışmasının imzasını taşır. Eleanor kitaplarının çevirisi, düzeltisi, dağıtımı gibi işleri yapmanın yanı sıra Karl Marx hakkında biyografik yazılar da üretmiştir. Dolayısıyla babasının hayatındaki rolüne değinmeyen bir yaşam öyküsü metni yapay veya zorlama kaçabilir. Ancak Eleanor Marx’a dair hakim yazınsal üretim bu bağı aktarmak konusunda adeta ifrata kaçıyor. Eleanor’la ilgili Türkçe çok çeşitli yayınlar olduğunu söylemek zor. Babası veya partnerleriyle ilişkisi bağlamında ele almayan kaynak bulmak daha da zor. Adını duyup hakkında kabaca bir şeyler öğrenmek isteyenlerin, internette kısa bir aramayla karşısına çıkan kaynaklar ‘Tussy Marx: Babasının Kızı’ başlıklı çeviri bir kitap veya orjinali ‘Karl Marx’ olan ancak çevirisi ‘Babam Marx’ başlığıyla basılan biyografik metin. İyi niyetle, bir tür iade-i itibar gayesiyle yazılmış birçok makale de ne yazık ki benzer vurgulara sahip. Hatta ‘Eleanor Marx: Büyük Bir Adamın Biyografisi’ başlıklı bir yazı bile bulmak mümkün. Her ne kadar bu ifade babası hakkında yazdığı metnin giriş cümlesi olsa da Eleanor’un mücadelesinin önemini ortaya koyma iddiası taşıyan bir makale için talihsiz bir başlık. 

 ‘Aktivistler için Rehber’ serisinin küçük kitabı, elbette mütevazı hacminin el verdiği kadarıyla, tüm bu tanımlama ve anlatılardan sıyrılmayı başaran bir Eleanor Marx tablosu çiziyor. Ailesindeki ve yakın çevresindeki kişilerle bağını, sahip oldukları entelektüel ve politik ilişkiler bağlamında ele almakla yetiniyor. Edebiyattan tiyatroya farklı ilgi alanlarına sahip, bu alanlarda üretken, Flaubert’in ‘Madam Bovary’sini İngilizceye kazandıran, Norveççe öğrenerek Ibsen çevirileri yapan Eleanor Marx’ın aynı zamanda devrimci bir militan olarak Britanya işçi sınıfı mücadelesinde oynadığı rolü detaylı bir şekilde aktarıyor. Politik bir çevrede büyüyen, Eleanor Marx’ın siyasi ufkunun esas şekillendiği dönem ilk gençlik yıllarında tanık olduğu Paris Komünü deneyimidir. Eleanor için komün sadece sıradan insanların kendi kaderlerini tayin etmek için harekete geçme kabiliyetlerine dair öğretici değildir. Aynı zamanda kadınların mücadele içerisinde yer almasının çok yönlü önemini kavramasına da vesile olur. Hayatı boyunca cinsiyetçiliğe karşı kadın işçilerin mücadelesi için yazar, çizer, örgütlenir. 

Politik açıdan en üretken olduğu 1880’ler boyunca mültecilerle dayanışmanın örülmesinden Yeni Sendikacılık hareketine, İrlanda meselesinden sosyalist örgütlerin inşasına, liman işçilerinin veya terzilerin grev hareketinden emperyalizm karşıtlığına dek çok geniş bir yelpazede aktif bir eylemci olarak mücadele yürütür. Konuşmalarıyla, örgütçülüğüyle, yazdığı broşülerle sistemin herkese dayattığı yaşam koşullarını değiştirmek için ısrar eder. 

‘Aktivistler İçin Rehber’ serisinin küçük kitabı, Elanor Marx’ın ve yaşadığı dönemdeki Britanya işçi sınıfının mücadele serüvenine dair kısa ama hayli bilgilendirici bir kesit sunuyor. Bizzat Eleanor Marx’ın ürettiği, internette İngilizcesi erişilebilir olan makale ve broşürler ise Türkçe okuyucu için çevirmenini bekliyor. 

Aktivistler İçin Rehber: Eleanor Marx

Siobhan Brown 

Çeviri: Foti Benlisoy

Z Yayınları

64 sayfa.