Ս. Յովհաննէսի ուխտատեղին
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Սուրբ Յովհաննէս ուխտատեղին կը գտնուի երբեմնի Նոր Պայազէտէն, իսկ այսօր՝ Գաւառէն դէպի արեւելք։ Հինէն յայտնի է որպէս Սալկուտի անապատ։
Մեծ Հայքի Սիւնիք աշխարհի Գեղարքունիք կամ Սոթք գաւառում կը գտնուի Սալկուտի անապատը՝ ՀՀ Մարտունու շրջանի Երանոս գիւղէն արեւմուտք։
Սրբատեղին հին քարայր է, որ, ամենայն հաւանականութեամբ, գոյացել է դիմացի ժայռէն գլորուած քարերի կուտակումէն։ Կը թուայ քարայրը պաշտամունքի վայր էր դեռեւս հեթանոսական ժամանակներէն։
Այս ուխտատեղի-քարայրը երեք փոքրիկ սրահներէն բաղկացած է։ Լոյսը հազիւ կը թափանցէ քարերի միջէն։ Առջեւում ընդարձակ ու ծաղկալի դաշտ է, որ ամէն Համբարձման տօնին իր քով կը կանչէր տեղի մարդկանց, եւ նրանք ծալապատիկ կը վայելէին հասարակական մատաղը։
Քարայր հասնելու համար յատուկ սանդուղներ կան դրուած։ Աւանդութեան համաձայն այստեղ է ճգնել Յովհաննէս անունով մի ճգնաւոր եւ նրա գերեզմանը (Երանոս գիւղի մօտ) դարձել է համանուն ուխտատեղի մատուռ։
Շատ աւանդազրոյցներ կը պատմեն Յովհաննէս սրբի զօրութեան մասին։
Կ՚ըսեն թէ ժամանակին քիւրտ մը կ՚անցնէր այստեղով, հագին նոր տրեխներ ունէր։
Աս քիւրտը սուրբ Յովհաննէսի մօտով անցնելիս, ըսել է թէ. «Տե՛ս, սուրբ Յովհաննէս, իմ այս տրեխները այնքան չմաշեն, որ մի տարի յետոյ նրանցով գամ քեզ մօտ ուխտ, թէ չէ…», ու սկսել է հայհոյել։
Պատիժը կայծակնային էր. իսկոյն եւեթ աս քիւրտի ոտքերը կը տկարանան, եւ նա վայր կ՚ընկնէ։ Գիւղացիք նրան կը շալկեն եւ տուն կը տանեն։ Տարի մը նա չէր կրնար քայլել։
Երբ տարին կը բոլորէ, նրա ոտքերը հրաշքով կ՚ապաքինուեն։ Քիւրտը կը հագնէ իր տրեխները, որոնք չէին մաշել, որովհետեւ չէր հագել, եւ մատաղացու ոչխարն առնելով՝ ուխտի կ՚երթայ Ս. Յովհաննէս։
Քարայրի մօտ ծուռ ու մուռ մեխերով մի մեծ քար կայ։ Այդ մեխերը ուխտաւորները կը խփեն քարի մէջ կամ անմիջապէս քարայրի պատին։ Եթէ մեխը առանց ծռելու քարի մէջ կը խրուի, կը գուշակեն թէ Ս. Յովհաննէսը իրենց ուխտը ընդունեց։
Ծեր կին մը կը պատմէր թէ անգամ մը ուխտատեղի բարձրացած է աղօթելու։ Դեռ նոր էին գաղթել այդ կողմերը։ Ինքը տասնչորս տարեկան էր, քրոջ հետ էր ուխտի եկել։
Երբ հասել են քարայր, պարզուել է՝ մոմ վառելու համար լուցկին տանն է մոռացել։ Զինքը անիծելով մոռացկոտութեան համար, մոմերը թողել է Ս. Յովհաննէսի մօտ, ինքը դարձել դէպի տուն՝ լուցկիները բերելու։
Բայց երբ մի պահ յետ է նայել, տեսել է, որ իր դրած մոմերը կը վառուին։ «Ուրեմն,- մտածել է կինը, - իրենց փափաքը ընդունեց սուրբ Յովհաննէսը»։
Քարայրի մօտ բազմաթիւ խաչքարեր կան կանգնեցուած, որոնցմէ մեծ մասը զուրկ է որ եւ է արձանագրութիւն»։ Սակայն մէկ-երկուսի վերայ, այդուամենայնիւ, գրութիւններ կը տեսնենք.
«Սուրբ խաչս բարեխաւս Ծատուրին.թիւ.ՌԽԴ (1595). Քիրամ կազմող», «Ծատուրս եղի ի խաչի ոտն (նուիրեցի Սրբին) զապրանացս տասն.ով ինչ մարդ որ հանէի սրբոյն՝ խռով կենայ սուրբն ՌՄԽ» (տե՚ս ԱՀ-Նոր Պայազէտ)։
Ուրիշ մեծ քարի երեսին գրուած է.«ի թիւն ՋՂԸ (1549) Թոմաս ծառայ Աստուծոյ եկի ի Գաւառէն ի ծառայութիւն սուրբ Յովհաննէսին. շատ աշխատեցայ. յիշեցէք ի Քրիստոս»։
Կ՚ըսեն թէ այս արձանագրութեան մէջ յիշատակուող Թովմա ճգնաւորը ճգնել է Ս. Յովհաննէսի ուխտատեղի հանդիպակաց ժայռի ծերպի մէջ, որ այժմ Ս. Գէորգ անունով ուխտատեղի է։
