Ruhban Okulunda Bir Entelektüel: Peder Meletios Sakulidis
MELİKE KARAOSMANOĞLU
[email protected]
Dil halkların yaşam izidir, tuz ve buz olsa da tarihi, kitaplara sarmalanmayı sever. Kelimelerle, sayfalarla hem söyler hem susar. Kitaplığa davet eder. Misafirini bekler. Eskilerin Grand Rue De Pera diye bildiği İstiklal Caddesi’nin ortasında güzel bir konak vardır. İşte bu konakta1 -Şişmanoğlu Konağı- Peder Sakulidis’in binbir ihtimam ile toplayıp sakladığı koleksiyonundan oluşan özel bir kütüphane nefes alıyor.
1926’da Kadıköy’de doğan Peder Meletios Sakulidis, Heybeliada Ruhban Okulundan 1949 yılında mezun oldu. 1968 yılından vefatına kadar Samatya - Kumkapı bölgesinde rahiplik yaptı. Peder Sakulidis, İstanbul ve Anadolu Rumlarının hem tarihine hem de entelektüel yaşamına özel ilgi duyan bir kitapseverdi. Böylelikle Rum cemaatinin tarihi ile ilgili her çeşit yayın ve belgeyi biriktirmeye başladı. Ömrünün sonuna kadar devam eden tarih ve kitap sevgisi sayesinde İstanbul, İstanbul ve Anadolu Rumları ve Osmanlı Devleti tarihi hakkında paha biçilmez bir kaynak günümüze ulaşmıştır.
Peder Meletios Sakulidis’in kütüphanesinin bir bölümü, kızı İvi Sakulidis’in Yunanistan İstanbul Başkonsolosluğu’na yapmış olduğu bağış vesilesi ile korunuyor. Koleksiyonda 12.500 civarında, çoğu Yunan dilinde yazılmış ve % 60’ı Osmanlı İmparatorluğu/Türkiye Cumhuriyeti topraklarında, %20’si Yunanistan’da ve kalanı diğer yayın merkezlerinde basılmış kitap bulunmakta. Kitapların büyük çoğunluğu İstanbul’da yayımlanmış kitaplar. Ancak İzmir, Trabzon gibi bir zamanlar Rumların yoğun olarak yaşadığı şehirlerde yayımlanmış olanlar da mevcut.
Koleksiyonda bulunan kitaplar, 17. yy. başları ile 21. yy. başları arasında basılmış, ancak Tanzimat sonrası devir ve 20. yy.’ın ilk yarısında yayımlanmış olanlar sayıca daha fazla. Farklı dillerde ve konularda yazılmış eserler de bulunmakla beraber, koleksiyonu değerli kılan unsur İstanbul’da yayımlanmış olan Yunanca kitaplardır. Bunlar Osmanlı İmparatorluğunda yaşamış Rum Ortodoks Milletinin ve özellikle İstanbul Rum cemaatinin tarihini inceleyenler için ender kaynaklardır. Ayrıca İstanbul tarihi ve topografyası, Rumca eğitim, Fener Patrikhanesi, Osmanlı tebaası Rumların yayımcılık girişimleri konulu kitap grupları da mevcuttur.
Sakulidis Koleksiyonu’nda neler var?
Din ve kilise konulu kitaplar: Hayatını Fener Patrikhanesi ve yerel kilise vakfı etrafında organize eden bir cemaat için doğal olarak, en büyük grup din/kilise konulu yayınlardır. Cemaat kiliselerinin tarihçesi ve yönetimi ile ilgili kitaplar da bu gruptadır.
Dernekler: Takriben 700 kitaplık diğer bir grup ise İstanbul ve başka yerlerdeki Rum Ortodoks cemaatlerinin vakıf ve derneklerin tüzükleri ve faaliyet raporlarıdır. Bazı durumlarda, bu tür belgeler bir cemaatin varlığının ilk ve tek tanıklarıdır.
Okul kitapları: İstanbul’daki cemaat ve özel Rum okullarında kullanılmak için çoğunluğu İstanbul’da yayımlanmış takriben 600 ders kitabı.
Edebiyat grubu: Yabancı dillerde yazılmış roman tercümeleri ve İstanbullu veya Anadolulu yazarların özgün eserleri.
Dil kitapları: Takriben 200 sözlük ve dil eğitimi kitapları grubu.
Karamanlıca: Takriben 160 ciltlik Karamanlıca kitaplar grubu. Bunlar türkofon Rumların kullanımı için Türkçe ancak Yunan harfleri ile basılmış ve 1782-1921 devrini kapsayan kitaplardır. Çoğu İstanbul baskısı olmakla beraber, Atina, Venedik, İzmir ve Londra’da yayımlanmış kitaplar da mevcuttur.
Yıllık (almanak) grubu: 190 ciltten oluşan bu grup ağırlıklı olarak İstanbul’da ve Rum cemaatlerinin yaşadığı başka şehirlerde yayımlanmıştır. Yerel yıllıklar, okul yıllıkları ve kilise/cemaat yıllıkları da bu gruba dahildir.
Müzik kitapları grubu: Aralarında kilise-Bizans müziği, dünyevi müzik kitapları ve müzikle ilgili dernekler hakkında kitaplar da bulunan 150’den fazla ciltten oluşmaktadır.
Ayrı bir grup oluşturacak sayıda olmasa da hukuk, yerel tarih, İstanbul’da ve İzmir’de yayımlanan edebiyat hatta hiciv dergileri, Aynalı Çeşme Rum İlkokulu ve Kumkapı cemaat arşivi de koleksiyona dahil.2 Nadir bulunan tüm bu yayınlar ziyaretçilerini bekliyor.
1 Yunanistan İstanbul Başkonsolosluğu Kültür Merkezi’nin olduğu bina
2 Peder Meletios Sakulidis’in yaşamı ve koleksiyonu hakkında kaynak ve çalışmalarını paylaşan Sayın Eva Achladi’ye teşekkürler.
