Rubinyan-Kılıç buluşması: Süreç sınırın açılması ve diplomatik ilişkilerin kurulmasıyla ilgili
Ermenistan Dışişleri Bakanlığı, önümüzdeki günlerde Ermenistan ve Türkiye’nin özel temsilcileri Ruben Rubinyan ile Serdar Kılıç arasında yapılacak görüşmeyi resmen doğruladı. Görüşmenin, iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi sürecine yönelik olacağı bildirildi.
Türkiye medyasında da çıkan ve sınır kapısından geçerek yapılacak buluşma, özel temsilciler arasındaki 5. görüşme olacak. Buluşmanın hedefi, Ermenistan–Türkiye arasındaki ilişkilerin normalleşmesi, kapalı sınırın açılması ve diplomatik ilişkilerin kurulması. Ermenistan Dışişleri, görüşmenin yapılmasının planlandığını belirtse de tarih ve gündem henüz açıklanmış değil. Türkiye basını toplantının “hafta başında” yapılabileceğini iddia etti.
Meclis Başkan Yardımcısı Rubinyan, görüşmenin gündemiyle ilgili şu detayları paylaştı: "Daha önce atılmış adımların değerlendirilmesi, hala devam eden süreçlerin ele alınması, Kars–Gümri demiryolunun yeniden açılması için teknik detaylar, Ani’nin tarihi köprüsünün restorasyonu ve genel olarak ilişkilerin normalleşmesi."
Rubinyan, sınırların açılmasıyla ilgili soruya, “Bütün süreç kapalı sınırın açılması ve diplomatik ilişkilerin kurulmasıyla ilgili. Doğal olarak görüşmelerin ana konusu da budur” yanıtını verdi.
Küçük ama büyük adım
Siyasi analist Stepan Grigoryan, daha önce taraflar arasında üzerinde mutabık kalınan bazı konuların zaten somut adımlar öngördüğünü hatırlattı. Bu nedenle yaklaşan görüşmenin yalnızca sembolik değil, pratik sonuçlar doğurabilecek bir aşama olduğunu vurguladı.
“Dışişleri Bakanlığının açıklamasında yazılmıştı; daha önce ele alınmış, karar verilmiş ama henüz uygulanmamış konular yeniden gündeme gelecek. Hatırlarsanız, sınır kapılarının üçüncü ülke vatandaşlarına, Ermenistan vatandaşlarına, diplomatik pasaport sahiplerine ve Türkiye vatandaşlarına açılacağı kararı alınmıştı. Kapı tamamen açılmadı, ama kısmen bazı gruplar için açılıyor. Eğer bu görüşmeler gerçekleşirse, yeni bir karar alınabilir. Bu net bir ilerlemedir, bunun hemen ardından çok kısa sürede yük taşımacılığı için yollar açılacaktır. Bu ilk psikolojik adımdır ve çok önemlidir.”
Ermenistan–Türkiye kara sınırını üçüncü ülke vatandaşları ve diplomatik pasaport sahiplerine açma mutabakatı 2022 Temmuz’unda Viyana’da yapılan 4. toplantıda sağlanmıştı. Bu anlaşmadan sonra Ermeni tarafı Margara sınır kapısını yaklaşık 1 milyar dram harcayarak yeniden inşa etti. Ancak 32 yıldır kapalı olan geçiş noktası bugüne dek yalnızca iki kez açıldı. İlki Şubat 2023’te, Ermenistan, Adıyaman depremzedelerine 100 ton insani yardım gönderdiğinde, ikincisi ise bu yılın Mart ayında, Suriye’ye insani yardım ulaştırmak için 10 gün süreyle açılmasıydı.
Siyaset bilimci Stepan Grigoryan, yaklaşan Rubinyan–Kılıç görüşmesinin bazı diplomatik detaylara dikkat çekiyor: İlki görüşmenin resmi olarak “müzakere” şeklinde adlandırılması. Önceki dört buluşmada “istişare” ifadesi kullanılmıştı. İkinci olarak ise Türkiye heyeti Ermenistan’a tamamen yenilenmiş Alican–Margara sınır kapısından giriş yapacak. Burada yalnızca Ermeni sınır muhafızları görev yapıyor ve kapı uzun süredir faaliyete geçmeyi bekliyor.
Muhalefet tedbirli
Ermenistan'da iktidar, bu gelişmeleri Ermenistan–Türkiye ilişkilerinin normalleşmesinde büyük bir ilerleme olarak değerlendiriyor. Ancak muhalefet aynı görüşte değil. “Onurum Var” Partisi Genel Sekreteri Tigran Abrahamyan, özellikle sürecin Azerbaycan’ın çıkarlarıyla bağlantılı olmasından endişe duyduğunu ifade ediyor.
“Türkiye, belki de Ermenistan–Azerbaycan ilişkilerindeki hareketliliğin kendisine bir veya iki adım atma imkânı verdiğini göstermeye çalışıyor. Ancak ben bu bağlamda başka bir noktaya da dikkat çekmek istiyorum. Türkiye esasen, Nahcivan’a gidecek yeni demiryolunu, sözde ‘Trump Koridoru’na bağlamayı tartışıyor. Oysa ki mevcut bir güzergâh vardı: Örneğin, Meğri’den Nahcivan’a, oradan Yeraskh’a, Yeraskh’tan Gümri’ye uzanıp, geçmişte var olan ve işleyen hatta bağlanabilirdi. Fakat Türkiye ve Azerbaycan yönetimleri, hareketin Ermenistan üzerinden minimum seviyeye indirilmesi için her şeyi yaptılar. Çünkü eğer bu güzergâh daha geniş bir bölümle Ermenistan’dan geçseydi, Ermenistan’ın siyasi konumu tamamen farklı bir düzeyde olurdu. Bu yüzden, Ermenistan’ın mümkün olan en az ölçüde ‘dokunulması’ için çaba gösteriliyor.”
Sınırların açılma ihtimali ve iyimserlik
Siyaset bilimci Stepan Grigoryan, Azerbaycan’ın ön koşullarında bile olumlu yönler gördüğünü belirtiyor: "Yalnızca, Azerbaycan’ın Başbakan Paşinyan’ın uçağı için hava sahasını açmış olması bile önemli. Eğer yarın sivil havacılık için de hava sahası açılırsa, biz de hem Türkiye’ye hem Azerbaycan’a kendi hava sahamızı açarsak – ki kısmen açmış bulunuyoruz – bu hepimiz için çok iyi olur. Ben bu çerçevede sınırın açılma ihtimaline bakıyorum. Hatta sınırlı gruplar için bile Ermenistan–Türkiye sınırının açılması niteliksel bir değişiklik getirecektir. Şimdi gerçekten Türkiye’nin sınırı açma ihtimali var. Bu birçok faktörle ilgili: Washington’la, Ermenistan’ın aktifliğiyle, hatta Rusya–Ukrayna savaşıyla da bağlantılı.”
Ermenistan’ın özel temsilcisi Ruben Rubinyan, siyasi irade olduğu takdirde diplomatik ilişkilerin normalleşmesinin gecikmesine hiçbir sebep görmediğini ifade ediyor. Kılıç ile beklenen görüşme öncesinde Rubinyan şu değerlendirmeyi yaptı: “Bence Washington anlaşmaları ve bildirisi çok önemli gelişmelerdi. Bunlar kesinlikle hem bölgesel süreçler hem de bölge dışındaki gelişmeler üzerinde olumlu etki yapacaktır. Bu açıdan evet, biz iyimseriz. Ben Türkiye’nin neden bu konuda gecikmesi gerektiğini görmüyorum. En azından Ermeni tarafında herhangi bir gecikme yok. Biz yarın bile açık sınırlar ve diplomatik ilişkiler için hazırız.”
İki ülkenin özel temsilcilerinin beklenen görüşmesi, uzun bir aradan sonra devlet liderlerinin buluşmasını takip edecek. Geçtiğimiz hafta Çin’de Başbakan Paşinyan ve Cumhurbaşkanı Erdoğan görüşmüş, güven artırıcı atmosferin oluşturulması ve bölgesel ulaştırma hatlarının geliştirilmesi için yapıcı yaklaşımların korunmasının önemini vurgulamışlardı.
Kaynak: Ermenistan Kamu Radyosu
