Փոխադարձը տնտեսական գետնի վրայ
ՎԱՐԴՈՒՀԻ ՊԱԼԵԱՆ
Նոյեմբեր 24-ին Սուրիոյ մէջ՝ Թուրքիոյ սահմանէն քանի մը քիլօմեթր հեռաւորութեան վրայ, ռուսական ռազմական ՍՈՒ-24 տեսակի ինքնաթիռը խոցուած է։ Թրքական ուժերը օդային սահմանի խախտման պատճառաբանութիւնով խոցած են ռուսական մարտական ինքնաթիռը։ Այս դէպքէն ետք Ռուս-Թրքական յարաբերութիւնները դիւանագիտական ճգնաժամ մը կ՚ապրին։ Արդէն երկու օր է, երկու երկրներու պատասխանատուները հանդէս կու գան դէպքի հետ կապուած յայտարարութիւններով։
Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինը յայտարարած է, որ ինքնաթիռը եղած է Սուրիական սահմանին մէջ։ Ռուսական կողմը կը նշէ, որ ամենեւին վստահ չեն, արդեօք Թուրքիան կը ցանկանայ մասնակցիլ ահաբեկչութեան դէմ պայքարին, թէ ոչ։
Ռուսաստանի Արտգործնախարար Սերկէյ Լավրովը ինքնաթիռի խոցումը անուանած է «ծրագրուած գրգռութիւն»։
Իսկ թրքական կողմէն վարչապետ Տաւութօղլուն յայտարարեց, որ Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնները լարելու միտում չունին։ Միւս կողմէ Թուրքիոյ նախագահ Էրտողան ըսաւ «Թող ոչ ոք ակնկալէ, որ լուռ կը մնանք մեր սահմաններու անվտանգութեան խախտման դէպքի դիմաց»։
Արեւմուտքն ալ լուռ չէ այս օրակարգային հարցի հանդէպ։ ՆԱԹՕ-ի գլխաւոր քարտուղարը նշեց, որ պէտք է նպաստեն լարուածութեան նուազեցումին։ Նմանատիպ յայտարարութիւններ եղան նաեւ ՄԱԿ-ի կողմէ։
Ռուսական «Արդար Ռուսաստան» կուսակցութեան նախագահի «թուիթեր»եան գրառումը քննարկումներու արժանացաւ Թուրքիոյ մէջ։ Գրառման մէջ կը նշուէր, որ Ռուսաստանի խորհրդարանին մէջ 1915թ. Թուրքիոյ կողմէն իրականացուած Հայոց ցեղասպանութեան մերժումը քրէականացնող օրինագիծ ներկայացուած է։
Սուրիոյ մէջ բախուող ռուսական եւ թրքական շահերու, ռուս-թրքական յարաբերութիւններու ապագայի եւ շարք մը այլ հարցերու շուրջ զրուցեցինք Կովկասի Ինստիտուտի տնօրէն Ալեքսանդր Իսքանդարեանի հետ.
Վ.Պ- Սուրիոյ մէջ Ռուսաստանի եւ Թուրքիոյ շահերը ինչպէ՞ս կը բախուին։
Ա.Ի- Այո՛, իրականութեան մէջ բախում կայ։ Ռուսաստանը կը փորձէ պաշտպանել Պաշար Ասատին եւ տարբեր ռատիքալ իսլամական խումբերը յաղթելուն համար հնարաւորին չափ կ՚օգնէ անոր։ Հարկաւ խօսքը ՏԱԻՇ-ի մասին է, բայց ոչ միայն։ Իսկ Թուրքիայի դիրքորոշումը քիչ մը ուրիշ է։ Չեմ կարծեր, որ վերջին ամիսներուն Թուրքիոյ եւ Ռուսաստանի յարաբերութիւնները շատ լաւ ըլլան, ընդհակառակը, կրնանք ըսել, որ յարաբերութիւնները կը վատանան։ Այս կրնանք տեսնել եւ Պր. Էրտողանի, եւ Պր. Փութինի յայտարարութիւններուն մէջ։ Ռուս-Թրքական յարաբերութիւններու վատացման հարցին ամենակարեւորը, երեւի, Սուրիոյ գործօնն էր։ Երեկուայ դէպքէն ետք արդէն վիճակը ալ աւելի սրուեցաւ։
Վ.Պ- Ռուսաստանը ինչպէ՞ս կարձագանգէ խոցուած ինքնաթիռի դէպքը, եւ ին՞չ կ՚ըլլայ Արեւմուտքի արձագանգը։
Ա.Ի- Ռուսաստանը արդէն արձագանգած է։ Այս պահուն իմ ունեցած տեղեկութիւններէն կը տեսնեմ, որ քայլերը տնտեսական դաշտին ուղղուած են, ե՛ւ զբօսաշրջիկներու հարցին, ե՛ւ կազի հոսքի հետ կապուած ծրագիրներու հարցին, եւն։ Վիճակը այսպիսին է։ Հնարաւոր է, որ ուրիշ միջոցներ ձեռնարկուին։ Յատկապէս, ինձ կը թուի, որ հնարաւոր է որոշ քայլեր իրականացուի Սուրիոյ հետ։ Սակայն, այժմ տեսանելի ամէն ինչ տնտեսական ոլորտէ ներս կ՚իրականանայ։ Ե՛ւ Ռուսաստանը, ե՛ւ Թուրքիան Սուրիոյ մէջ ներկայացուցիչ ունին։ Կրնայ այդ հարցի մէջ խնդիրներ ըլլան։ Ռուսաստանը կրնայ սկսիլ աւելի աշխոյժ քայլերու ձեռնարկել, եւ եթէ շարունակութիւն ալ ըլլայ, արդէն սրում կը սկսի։ Սակայն ես, հարկաւ չեմ կարծեր, որ պատերազմ կ՚ըլլայ։
Կը նկատուի, որ երրորդ երկրները եւ ՆԱԹՕ-ն կը փորձեն մեղմացնել իրավիճակը, որպէսզի աւելի հանգիստ իրավիճակ ստեղծուի։ Արեւմուտքը կը փորձէ մեղմացնել իրավիճակը, որպէսզի հարցը աւելի չսրուի, քանի որ վտանգը մեծ է։ Թուրքիան ՆԱԹՕ-ի անդամ է, Ռուսաստանը վերջերս բաւականին աշխոյժ է։ Եւ սա մեծ սպառնալիք է։ Սակայն չենք գիտեր՝ այդ զգուշացումը արդիւնք կու տայ, թէ ոչ։
Վ.Պ- Վերջին օրերուն թրքական լրատուամիջոցները կը նշեն, որ Փութինի հեղինակութիւնը կոտրուած է՝ նկատի ունենալով վերջին շրջանին Փութինի աշխոյժ քաղաքականութիւնը։ Ըստ ձեզ այդպէ՞ս է։
Ա.Ի- Ո՛չ, ես համաձայն չեմ։ Ես շատ լաւ կը տիրապետեմ ռուսերէնի եւ կը կարդամ ռուսական մամուլը, հասարակական ցանցերը, եւ ես չէի ըսեր, թէ հեղինակութիւնը կոտրուած է։ Ուղղակի Փութինը պէտք է ինչ-որ հակազդեցութիւն ցոյց տայ։ Կրնայ քիչ մը աւելի ուշ ըլլայ, քանի որ, ինչքանով ես գիտեմ, Թուրքիոյ մէջ այժմ քանի մը տասնեակ հազար ռուս զբօսաշրջիկ կայ։ Մետվէտեւը Մոսկուայի մէջ չէր, Փութինը նոյնպէս այնտեղ չէր գտնուեր։ Ժամանակ պէտք է։ Փութինը ինչ-որ հակազդեցութիւն պիտի տայ։ Իսկ հեղինակութիւնը կոտրուելու մասին յայտարարութիւններուն հետ համաձայն չեմ։
Վ.Պ- Այս իրադարձութիւններուն ինչպէ՞ս կանդրադառնան Հայաստանի մէջ։
Ա.Ի- Հարկաւ եթէ Ռուս-Թրքական յարաբերութիւնները վատանան, այդ կանդրադառնայ նաեւ Հայաստանին, որովհետեւ Հայաստանի համար Թուրքիան հարեւան է։ Չնայած որ չունին դիւանագիտական յարաբերութիւններ, այնուամենայնիւ հարեւաններ են։ Թուրքիան եւ Ռուսաստանը բաւականին կարեւոր են Հայաստանի համար, եւ եթէ յարաբերութիւնները սրուին, այդ ոչ մի լաւ բան չի խոստանար Հայաստանին։
