Բոյսերի մասին

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

[email protected]

Ահա եկէք դառնանք բուսական աշխարհին եւ տեսնենք, թէ բոյսերի մասին ինչ առասպելներ են շրջանառուել մեր վիպաշխարհում։ Բնական է, որ բոյսերի մասին առասպելները շա­տու­շատ էին մեր վի­պաշ­խարհում, ինչպէս շատ էին եւ բժիշկնե­րը, ախ­թարնե­րը, որոնք իրենց դե­ղատոմ­սե­րում մշտա­պէս օգ­տա­գոր­ծում էին հա­րուստ բնաշ­խարհի առա­ւելու­թիւննե­րը, կե­նարար բոյ­սե­րը։ Ին­քը՝ Հայ­կա­կան Լեռ­նաշխարհ կո­չուած աշ­խարհագը­րա­կան տա­րած­քը, իր բու­սա­տեսակ­նե­րի բազ­մա­զանու­թեամբ մո­լորա­կի գողտրիկ ու հա­րուստ վայ­րե­րից մէկն է, եւ յու­սանք՝ մենք՝ մար­դիկ, որ ապ­րում ենք այդ տա­րածքնե­րի վրայ, ու­նակ կը լի­նենք դեռ եր­կար պահ­պա­նել այդ հարստու­թիւնը։ Այ­սօր իսկ ծա­նօթա­նանք առաս­պելնե­րից մէկ-եր­կուսին։

Նու­նուֆա­րը։ Բու­սել է Սա­սունցի Դաւ­թի թա­փուած արեան կա­թիլ­նե­րից, երբ դա­րանա­կալ թշնա­մին Մեղ­րա­գետում լո­ղանա­լիս սպա­ննել է նրան։

Աղբրանց արիւ­նը։ Կար­միր, արիւ­նա­գոյն ծա­ղիկ է։ Քուրտ աւա­զակ­նե­րը սա­րերում սպա­նել են եօթ եղ­բայրնե­րի։ Նրանց թա­փուած արիւ­նից բու­սել է տխուր ու ար­նա­գոյն աղբրանց արիւ­նը։ Նրա կող­քին գրե­թէ միշտ բուսնում է լա­լան, որն իր զան­գա­կաձեւ գլու­խը կա­խած, ող­բում է սպա­նուած եղ­բայրնե­րին։

Մա­նու­շա­կը։ Սկզբում եղել է գե­ղեցիկ, բայց շատ խա­բարբզիկ աղ­ջիկ, իրենց տան գաղտնիք­նե­րը հա­ղոր­դել է ու­րիշնե­րին, ու­րիշնե­րինն էլ՝ տա­նեցի­ներին։ Մայ­րը շատ է խրա­տել աղջկան, բայց աղ­ջի­կը մնա­ցել է անուղղե­լի։ Ստի­պուած անի­ծել է նրան՝ ասե­լով.

— Չո­լերն ընկնես, լե­զուդ ծոծ­րա­կիցդ դուրս գայ։ Աղ­ջիկն ան­մի­ջապէս ըն­կել է ղաշ­տե­րը, ծա­ղիկ դար­ձել։

Վարդն ու Մա­նու­շա­կը։ Քոյր ու եղ­բայր են եղել։ Վար­դը փշե­րով միշտ ծակծկել է Մա­նու­շա­կին, նա էլ ծծել է Վար­դի արիւ­նը եւ քսել իր երե­սին։ Մայ­րը տես­նե­լով, որ քրոջ ու եղ­բօր կռիւ­նե­րը վերջ չու­նեն, անի­ծում է նրանց՝ մի­մեան­ցից կա­րօտ մեռ­նեն։ Այդ օրից Վարդն ու Մա­նու­շա­կը այ­լեւս իրար երես չեն տես­նում։ Ով նրանց փոր­ձի իրար մօտ բե­րել՝ փա­փաքը ան­կա­տար կը մեռ­նի։

Գի­հի։ Գրի­գոր Նա­րեկա­ցին մէ­կի մօտ հո­տաղ է լի­նում։ Մի ան­գամ տան պա­ռաւը բար­կա­նալով նրա վրայ, անթրո­ցը (թոն­րի կրա­կը խառ­նե­լու եր­կաթ) նե­տում է նրա յե­տեւից։ Նա­րեկա­ցին վերցնում է անթրո­ցը, տնկում հո­ղի մէջ, ինքն ան­յայտա­նում։ Անթրո­ցը ծաղ­կում է, դառ­նում գի­հու ծառ։

Բամ­բակ։ Աս­տուած մար­դուն կա­ւից է պատ­րաստել։ Երբ պատ­րաստել, վեր­ջացրել է, ձեռ­նե­րը իրար է քսել, կա­ւի մնա­ցորդնե­րը թա­փուել են գե­տին, եւ դրան­ցից էլ գո­յացել է բամ­բա­կը։

Խա­ղողի որթ։ Հրեշ­տա­կը հիւր է գա­լիս հին հրեանե­րի նա­հապետ Աբ­րա­համի տուն։ Տա­նը ու­տե­լու բան չի լի­նում, Աբ­րա­համը ստի­պուած մոր­թում է հոր­թը։ Երե­կոյան, երբ կո­վը նախ­րից վե­րադառ­նում է, բա­ռաչե­լով փնտռում է հոր­թին։ Ձայնն ընկնում է հրեշ­տա­կի ական­ջը։ Նա պա­տուի­րում է Աբ­րա­համին՝ բե­րել հոր­թի կա­շին ու ոս­կորնե­րը։ Աբ­րա­համը բե­րում է, բայց հոր­թի ազդրոսկրը չի գտնում։ Հրեշ­տակն օրհնում է, հորթն իս­կոյն կեն­դա­նանում է եւ ոտի կանգնում։ Քիչ անց Աբ­րա­համը գտնում է նաեւ հոր­թի կո­րած ոս­կո­րը եւ բե­րում հրեշ­տա­կի մօտ։ Հրեշ­տա­կը պա­տուի­րում է Աբ­րա­համին ոս­կո­րը թա­ղել այ­գում։ Աբ­րա­համը այդպէս էլ անում է։ Մէկ տա­րի անց հոր­թի ոս­կո­րից բուսնում է խա­ղողի որ­թը։

Սի­րի-սի­րի։ Երեք եղ­բայր սի­րահա­րուած են լի­նում մի աղջկայ։ Իրար շատ են խան­դում ու նա­խան­ձում, վերջում երեքն էլ սպա­նում են իրար։

Այդ երեք եղ­բօր թա­փուած արիւ­նից գո­յանում է եռա­տերեւ սի­րի-սի­րի ծա­ղիկը։

Լոշ­տակ։ Լոշ­տա­կը մեծ եւ լայն տե­րեւ­նե­րով, եր­կար ու հաստ ձե­ւաւոր ար­մատնե­րով դե­ղաբոյս է, Հա­յաս­տա­նում շատ տա­րածուած։ Դրան ասում են նաեւ «հայ­կա­կան ժեն­շեն»։

Մի վար­դա­պետ Լոշ­տակ անու­նով ծա­ռայող է ու­նե­ցել, որին շատ է տան­ջել։ Մի օր էլ, երբ վար­դա­պետը քնած է լի­նում, Լոշ­տա­կը կան­թե­ղից ձէթ է լցնում նրա մօ­րու­քին եւ կրակ է տա­լիս։ Վար­դա­պետը զար­հուրած՝ քնած տե­ղից վեր է թռչում եւ տես­նե­լով Լոշ­տա­կին, ասում.

— Գե­տինը մտնես։

Լոշ­տակն իս­կոյն գե­տինն է մտնում։ Վար­դա­պետը զղջա­լով իր անէծ­քի զօ­րու­թիւնից, մեղ­մացնում է խօս­քը եւ ասում.

— Ամե­նայն հի­ւան­դութեան դեղ լի­նես։

Բայց քիչ անց, զգա­լով այ­րուած­քի ցա­ւը, նո­րից է անի­ծում Լոշ­տա­կին, ով որ նրան հո­ղից հա­նի՝ ին­քը մտնի նրա տե­ղը։

Այդ է պատ­ճա­ռը, որ մար­դիկ լոշ­տակ հա­նելիս, շուն են կապում արմատներից եւ քաշել-հանել են տալիս հողից։