Pomak uyanışı: Tarihte biz de varız
Pomak Dernekleri Federasyonu (PODEF) öncülüğünde ve Gönen Pomakları Derneği aracılığıyla gerçekleşen sempozyuma yurtdışından ve yurtiçinden birçok bilim insanı ve tarih araştırmacısı katılım sağladı.
Sempozyum öncesi Pomakların ilk belgeseli sayılan Pomak Gözyaşları (Pumaski Sılzi) gösterimi gerçekleşti. Pomakların tarihinin, kimliklerinin, göçlerinin anlatıldığı oturumun moderatörlüğünü Uludağ Üniversitesi’nden Prof. Dr. Kemal Gözler gerçekleştirdi. Gözler, Pomak tarihinin ancak bilim ile aydınlanacağını belirterek katılım sağlayan diğer akademisyen ve araştırmacılara teşekkürlerini iletti.
Bulgaristan’dan sempozyuma konuk olarak katılan araştırmacı gazeteci Dr. Georgi Zelengora, ‘Bulgaristan Kayıtlarına Göre Gönen Pomakları Göçü’ başlklı bir konuşma yaptı. Zelengora konuşmasında şöyle konuştu: “Bugüne kadar hiç bir Bulgar tarihçi Türkiye’deki Pomaklar konusuyla ilgilenmemiş. Neden? Çünkü bir taraftan Buglar milliyetçiler Pomakları Bulgar Müslüman olarak tanımlıyor, öte yandan Pomaklar Bulgaristan’dan zorla kovulmuş. Sadece Türkiye’de yaşayan Bulgarları araştıran bazı bilim insanları Pomaklar’dan bahsediyor. Çünkü Bulgarlar göç ettikten sonra onların köylerine Pomaklar yerleşmiştir. Gönen’de üç eski Bulgar köyünde şimdi Pomaklar yaşıyor. Bu köyler; Kocapınar, Söğüt ve Çatak. Bu yazarlar, Vasil Kınçov, Luka Dorosiev ve Dimitır Şişmanov’dur. Vasıl Kınçov’un araştırması ‘Anadolu’da’ Türkçe’ye çevrilmektedir. Gönen, en yoğun Pomak nüfusun olduğu bölgelerden biridir. Bunlar çeşitli göç dalgalarıyla farklı bölgelerden Gönen’e gelmiştir. Gönen Pomakları hakkında 2009 ve 2010’da yaptığım saha çalışmalarım esnasında pek çok bilgi topladım. Gönen hakkında Tacettin Akkuş‘un ‘Gönen ve köyleri tarihçesi’ adlı kitabı konu hakkında en değerli yerel araştırmadır. Bu kitapta Gönen Pomakları da bilgiler yer almaktadır.”
Ankara Üniversitesi DTCF Bulgar Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zeynep Zafer, ‘1960-1970’lerde Bulgarlaştırma Politikası ve Pomaklar’ başlıklı konuşmasında Bulgaristan’ın Müslüman topluluklara yönelik geçmiş politikalarını değerlendirdi. Zafer, şmyle konuştu:
Bulgar yetkililer, bir politika olarak benimsediği Müslümanlara yönelik zorunlu Bulgarlaştırma faaliyetlerini Balkan Savaşlarında (1912-1913) başlatmış ve 1980’lerde tamamlamıştır. Söz konusu dönem içinde uygulanmış ve yüzbinlerce insanı kapsamış toplam yedi kitlesel Hıristiyanlaştırma/Bulgarlaştırma kampanyasından dördü Pomakları (1912-1913, 1940-1944, 1963-1964 ve 1970-1974), ikisi Müslüman Romanları (1962 ve 1982) ve biri de Türkleri kapsamıştır (1984-1985). Bunun sonucunda Bulgar yetkilileri, 1980’lerde Bulgaristan’ın azınlıklarla ilgili sorununu ‘çözdüğüne’ inanmıştır. Pomaklara yönelik ilk kitlesel Bulgarlaştırma kampanyası, Mart 1964’te Nevrokop Pomaklarının çetin mücadelesiyle sona ermiş ve isimleriyle hakları iade edilmiştir. Pomaklara daha sonraki ve son kitlesel isim değiştirme kampanyası ise daha acımasız şekilde yürütülmüştür. İnsanlık dışı uygulamaların doruk noktasına ulaştığı 1972-1973’te Bulgarlaştırılmaya karşı direnen Pomak köyleri polis ve silahlı kuvvetler tarafından abluka altına alınıp, direnen kalabalığa ateş açılmıştır. Bu dönemde Pomaklar, Balkan Savaşları sırasında gerçekleştirilen Hıristiyanlaştırmadan sonra en acımasız uygulamalara maruz kalmıştır. Dokuz Pomak öldürülmüş, pek çok kişi yaralanmış, yüzlerce kişi tutuklanıp, cezaevine, Belene Kampı’na veya sürgüne gönderilmiştir. Bulgaristan’ın Pomak topluluğu 1990’a süren ve çok zor şartlarda geçen süreç içinde bile kimliğini muhafaza etmeyi başarmıştır.”
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden Doç. Dr. Aşkın Koyuncu ise yaptığı sunumda şöyle konuştu: “Bulgarcanın bir lehçesi ile konuşan Müslüman bir topluluk olan Pomaklar, Balkanlar’ın paylaşılamayan halklarından birisidir. Pomak teriminin anlamı, ortaya çıkışı, Pomakların etnik kökeni, İslam dinini kabul ediş zamanı ve biçimi gibi konularda uluslararası tartışmalar halen sürmektedir. Ancak, bu tartışmalara yakından bakıldığında ilgili ulus devletin çıkarlarına uygun olarak Pomaklara ayrı bir kimlik ve köken ihdas edilmeye çalışıldığı görülmektedir. Dolayısıyla bu tartışmalar akademik olmaktan ziyade siyasi amaçlıdır. Türkiye’de de durum böyledir. Balkanlar’da kolektif kimliklerin geleneksel temeli din olduğu için, 20. yüzyıla kadar Pomakların da İslam dini aidiyetine bağlı mahallî ve proto-ulusal bir kimliğe sahip oldukları görülmektedir. Osmanlı kaynakları açısından da durum böyledir.”
Pomak tarihi araştırmacısı Recep Gündüz Alparslan, ‘Lofça Pomaklarının Geçmişi ve Bugünü’ başlıklı sunumunda, İslam’daki Bektaşilik ve tasavvuf felsefesiyle benzerlik gösteren Hıristiyan Bogomillerin Bizans’tan kaçarak balkanların kuzeyine yerleştiklerini belirterek sözlerine başladı. Alparslan, bu göçün ardından bölgede Lofça Pomakları olarak bilinen ve pagan adetlerini halen sürdürmekte olan Müslümanlaşmış halkın, Bulgaristan’ın kuzeyindeki Lofça şehrinde varlığını koruduğunu belirtti.
Sempozyumun son konuşmacısı olan Arkeolog, yazar Ercan Çokbankir, ‘Tımraş Pomak Cumhuriyeti’ne ilişkin konuşmasını tarihsel anlatılarla örneklendirdi. Çokbankir konuşmasında ‘93 Harbi’ (1877-78) sonrasında irtifa kaybeden Osmanlı’ya destek kuvvet olarak bir araya gelen 4 milyon Pomak, Türk ve Çingene’nin bölgeyi savunduklarını söyledi. 3 Mart 1877’de İstanbul’a yaklaşan Rus ve Bulgar tehditine karşı 4 Mart 1877’de bölgede direnişi sağlamak için Tımraş Pomak Cumhuriyeti’nin ilan edildiğini söyleyen Çokbankir, kurulan cumhuriyetin 1912’ye kadar varlığını sürdüğünü, daha sonra ise bölgedeki Tımraşlı Pomakların Konya’ya göçe zorlandığını belirtti.
Pomak Gözyaşları
Pomak tarihi araştırmacısı Recep Gündüz Alparslan, ‘Lofça Pomaklarının Geçmişi ve Bugünü’ başlıklı sunumunda, İslam’daki Bektaşilik ve tasavvuf felsefesiyle benzerlik gösteren Hıristiyan Bogomillerin Bizans’tan kaçarak balkanların kuzeyine yerleştiklerini belirterek sözlerine başladı. Alparslan, bu göçün ardından bölgede Lofça Pomakları olarak bilinen ve pagan adetlerini halen sürdürmekte olan Müslümanlaşmış halkın, Bulgaristan’ın kuzeyindeki Lofça şehrinde varlığını koruduğunu belirtti.
Sempozyumun son konuşmacısı olan Arkeolog, yazar Ercan Çokbankir, ‘Tımraş Pomak Cumhuriyeti’ne ilişkin konuşmasını tarihsel anlatılarla örneklendirdi. Çokbankir konuşmasında ‘93 Harbi’ (1877-78) sonrasında irtifa kaybeden Osmanlı’ya destek kuvvet olarak bir araya gelen 4 milyon Pomak, Türk ve Çingene’nin bölgeyi savunduklarını söyledi. 3 Mart 1877’de İstanbul’a yaklaşan Rus ve Bulgar tehditine karşı 4 Mart 1877’de bölgede direnişi sağlamak için Tımraş Pomak Cumhuriyeti’nin ilan edildiğini söyleyen Çokbankir, kurulan cumhuriyetin 1912’ye kadar varlığını sürdüğünü, daha sonra ise bölgedeki Tımraşlı Pomakların Konya’ya göçe zorlandığını belirtti.
