Բացակայութիւնդ սուղ պիտի արժէ սիրելիս
2024 թուականը յատկանշական եղաւ բազում սիրելի կեանքերու աւարտը խորհրդանշելով։ Այդ ծիրի վերջիններէն եղաւ պոլսահայ մշակութային կեանքի մէջ մեծ վաստակ եւ ներդրում ունեցած Եդուարդ Թովմասեանի մահը։
Արդարեւ «Արաս» հրատարակչատան հիմնադիր Եդուարդ Թովմասեան 13 Դեկտեմբեր, ուրբաթ իրակուն աւանդեց իր հոգին յետ երկարատեւ ու անողոք հիւանդութեան։
Յաջորդ օր երբ փութացինք բնակարան, Փայլինէն վկայեց թէ մինչեւ վերջին երկու օրերը գիտակցութիւնը բոլորովին տեղը եղած էր եւ կը տառապէր անտանելի ցաւերով։ «11 տարի է որ քու շնորհիւ կ՚ապրիմ, հիմա այլեւս այս տառապանքը աւարտին բերելն ալ քեզի կը վիճակի» ըսած էր բժշկուհի Եշիմ Էրալփին։
Կարգ մը հեռուստակայանները իսկոյն արձագանգեցին Եդուարդ Թովմասեանի գոյժը, երբ սոց ցանցերէն կը տեղար բազմաթիւ ցաւակցութեան գրութիւններ եւ յիշատակումներ։ Անոնց մէջ յատկանշական էին Սայաթ Նովա Երգչախումբի երիտասարդներուն, երբեմնի մանկանց կազմի սաներէն Թամար Նալճը Տաղլըօղլուի եւ Պօղոս Եղեազարի յուշագրութիւնները, որոնք ճիշդ ալ Թոմոյական երգիծանք կը պարունակէին այս սուգի օրերուն իսկ։
17 Դեկտեմբեր, երեքշաբթի օր Աթոռանիստ Մայր Եկեղեցւոյ մէջ կայացող յուղարկաւորութեան կարգը ունէր համազգային բնոյթ։ Պատրիարքական հոգեւորականաց դասը համարեա ամբողջութեամբ ներկայ էր, իր հետ ունենալով Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ բարձրագոյն ներկայացուցիչները։ Ներկայ էին նաեւ Թուրքիոյ մշակութային կեանքէն հանրածանօթ դէմքեր, «Քարտէշ Թիւրքիւլեր» երաժշտական խումբի բազում անդամներ, համայնքային հաստատութիւններու ներկայացուցիչներ, քաղաքական գործիչներ, մամլոյ ներկայացուցիչներ եւ մտաւորականներ։
Յովակիմ Վարդապետ Սերովբեան յուղարկաւորութեան ընթացքին դրուատեց Թոմոյի վաստակը, նմանցնելով Սայաթ Նովայի խրատական բնոյթով բանաստեղծութեան մէջ նշած՝
«Արի ինձ անգաճ կալ, այ դիվանա սիրտ,
Հայա սիրէ, ադաբ սիրէ, ար սիրէ.
Աշխարքըս քունն ըլի, ի՞նչ պիտիս տանի՝
Աստուած սիրէ, հոգի սիրէ, յար սիրէ»
Տողերը, որ կը շարունակուի
«Գիր սիրէ, ղալամ սիրէ, դաւթար սիրէ…
Խրատ սիրէ, սաբըր սիրէ, շար սիրէ…
Աղկատ սիրէ, ղոնաղ սիրէ, տար սիրէ…
Վանք սիրէ, անապատ սիրէ, քար սիրէ»
խրատներով։
Սերովբեան Հայր Սուրբ շեշտեց թէ Եդուարդ Թովմասեան ամբողջովին կատարած է այս թելադրանքը, որու շնորհիւ ապահոված է երկրնային կեանքի բարքը։
Խուռներամ բազմութեան կարեւոր մէկ մասը մասնակցեցաւ նաեւ Պալըքլը Գերեզմանատան մէջ կատարուող թաղման արարողութեան։
Այստեղ ալ կուռ դամբանական մը արտասանեց Թոմոյի մտերիմներէն Արտաշէս Մարկոսեան, իր զգացումները նկարագրելով։
«Քիչ առաջ հողին յանձնեցինք անշունչ մարմինը Եդուարդ Թովմասեանի՝ մեր բոլորին սիրելի Թոմոյին։ Ան ինծի համար նախ աղբարիկ մըն էր, յետոյ սրտակից ընկեր մը, նաեւ գաղափարակից գործակից մը։
Ընկեր մը, բառին բուն իմաստով գրկաբաց, հիւրընկալ նաեւ անձամբ եւ ընտանեօք, կարծես Մեծարենցի «Հիւղը» բանաստեղծութիւնով կնքուած...։
Մենք միացանք կամ մեզ հոգեպէս միացուց երջանկայիշատակ Գարեգին Խաչատուրեանը՝ վերջին Արմաշականը։ Անոր կերտած Դպրեվանքը առաւ մեզ իր գիրկը եւ իր օրրանէն դուրս եկանք որպէս ծլած ծաղկած հայեր, այնպիսի օրերուն երբ ժամանակի ոգին խեռ էր, ըմբոստ, եւ մեր սրտերուն խորը բոյն դրաւ խեռութիւն։
Ահա Թոմօն կը պատկանէր այդ տեսակի սերունդի մը, միշտ վառ պահելով երիտասարդական հուրը սրտին։
Առանձին չէր, կը հաւատար խմբակցութեան եւ միասնութեան, իր ուրոյն գիծը սակայն միշտ շեշտելով, երբեմն նոյնիսկ պարտադրելով։
Յամառ արտադրող էր, անվերջ ծրագիրներ յղացող։ Միշտ դէպի լաւը, բարին, գեղեցիկը ձգտող էր, Խաղաղ ու արդար աշխարհի մը տեսլականով։
Միութենական եւ համայնքային բազմապիսի աշխատանքով ծառայեց հայ մշակոյթին, վերջին երեսուն տարիները առանցք ունենալով Արաս Հրատարակչատունը։
Շատեր առիթը, բախտը կամ հաճոյքը ունեցան Թոմոյին ընկերութիւնը եւ միասնութիւնը վայելելու զանազան ձեռնարկներու մէջ։ Պարտք կը համարիմ նշել Խաչիկ Աբէլեանը որպէս բացառիկ պարագայ մը։ Խաչօն եւ Թոմօն... երկուքին գործակցութեան արդիւնք է առեւտրական հաստատութիւն մը. բայց անկէ անդին՝ տեսանելի կամ անտեսանելի՝ կայ աւելին. իրենց ողջունելի գործակցութեան կը պարտինք մեծ մասամբ այդ մշակութային ոստումը, որ ազգային երգ ու պարով նոր աւիշ բերաւ Պոլսահայ համայնքին եւ անջնջելիօրէն դրոշմուեցաւ Դպրեվանքի Սանուց Միութեան եւ Պոլսահայութեան պատմութեան մէջ։
Սիրելի Թոմօ,
Մեզի կը պակսի հիմա քու քրքջալիր խնդուքդ, եռանդդ մանաւանդ, եւ ներշնչանքդ. ետին կը թողուս դեռ ծրագիրներ իրականանալու...։
Երկրի արգանդին մէջ կը միանաս հիմա ծնողքիդ՝ վարպետ ոսկերիչ Պետրոսին ու գորովագութ Տիկին Մարիին. բայց ոչ միայն անոնց... նայէ, անմիջական հարեւանութեանդ է մէկ հատիկ Հրանդը, անդին՝ մեր Թորգոմ աղբարիկը Պէշիկթաշլեան, քանի մը քայլափոխ քեզի՝ Սարգիս վարպետը Չէրքէզեան՝ նահատակներու յուշարձանի շուքին... իսդ դիմացդ՝ իրենց կռնակը պատին տուած վաղամեռիկները՝ Մեծարենց Միսաքն ու Ճանճիկեան Կարպիսը բանաստեղծ, որոնք զմեզ սնուցին... այո, կը միանաս նաեւ անոնց։ «Ողջոյն տուք միմեանց...» եւ խաղաղ ննջէ...։
Յարգանք վաստակիդ եւ հանգիստ ոսկորներուդ…» Եզրակացուց Արտաշէս Մարկոսեան։
(Բագրատ Էսդուգեան)
