Patrik Maşalyan: Bu açılış Diyarbakırlı Ermeniler için bir bayram

Sayın devlet erkanı, basın mensupları, çok muhterem din adamları, Başepiskopos Aram Ateşyan, Ermenistan Katolikosluk temsilcisi sayın Episkopos Hovnan Hagopyan, kardeş Süryani Kilisesi Metropolitleri Seyidne Saliba Özmen ve Seyidne Melki Ürek, değerli katılımcılar ve çok kıymetli hazırun,

Sizlerle birlikte bu tarihi günü paylaşmanın memnuniyetini ve kıvancını taşımaktayım. Pandeminin her şeyi kısıtladığı zamanların ardından bu çapta büyük bir açılış töreni kendiliğinden tarihi bir önem arz etmektedir. Biz de İstanbul’dan ve farklı yörelerden bu önemli olaya katılmak şansına eriştiğimiz için yüce Allah’a hamt sunuyoruz.

Her tapınağın ayrı bir kişiliği vardır. Bu kilise de kişiliği, kimliği olan bir tapınaktır. Şimdi değil ama geçmiş zamanlarda bir medeniyetin doruğu, ulaştığı en uç nokta mabetlerinin görkemiyle ölçülürdü. Bu yüzden insanlar sanatlarının ve zenginliklerinin tüm olanaklarını tapınaklarını kurmak ve donatmak için seferber ederlerdi. Çünkü eski zaman insanları hayatın kendilerine Allah’ın sunduğu bir armağan olduğunu bilirlerdi ve tapındıkları mabetler ise onların bir armağanıydı Allah’larına. Diyarbakırlı Ermenilerin yaptığı da tam buydu işte. Ermeni halkının ve kilisesinin o güne dek ulaştığı medeniyetin ve bu topraklarda oluşan büyük kültür sentezinin bir anıtını dikmek ve onu yerin ve göğün Rabbine armağan etmek. Diyarbakır

Ermenilerinin bu kutlu arzuları Ortadoğu’nun en büyük Ermeni Kilisesi’nin yapılmasıyla taçlandı.  

10 Haziran 1881 yılındaki büyük yangında tamamen harap olmuşsa da 1883 yılında tekrar yapılmıştır. 1915’ten sonra bu kez kilise Diyarbakırlı Ermeniler gibi Anadolu’yu kasıp kavuran politik bir kasırganın tam ortasında kaldı. Halkı göçtü. Kapıları ibadete kapatıldı. 1915 yılından zarar gören kilise, 1. Dünya Savaşı sırasında Alman subaylar tarafından karargâh olarak kullanılmıştır. Daha sonra ise Sümerbank’ın pamuk deposu olarak işlev gördü. 1960 yılından itibaren tekrar ibadete açılan 3 bin metrekarelik alan üzerindeki Surp Giragos Ermeni Kilisesi, özellikle 1980 yılından itibaren Ermenilerin batı illeri ve Avrupa ülkelerine çeşitli nedenlerle göç etmesi sonucu terk edildi. Cemaati olmadığı için ayin yapılmayan ve zaman zaman hırsızlık olaylarının görüldüğü kilisenin, bakımsızlık nedeniyle bazı yerleri çöktü ve kullanılamaz hale geldi. 80’den sonra yıkıldığında, orada gene halk vardı. Bu yıkılma bir günde birdenbire olmadı. Bu yavaş yavaş çöküş hali Patrikhane’nin, Diyarbakırlıların, İstanbul ve dünya Ermenilerinin vicdanını yararlamaktaydı.

2010 yılına gelindiğinde zamanın Patrik Genel Vekili sayın Başepiskopos Aram Ateşyan, kendisi de doğma büyüme Diyarbakırlı, kilisenin onarım işine girişti. Ergun Ayık başkanlığında yenilenen kilise yönetim kuruluyla birlikte yurtiçi ve yurtdışı temaslarla oldukça pahalı bir restorasyon çalışması gerçekleştirildi. Ermeni toplumunun büyük çabaları ve Diyarbakır

Büyükşehir Belediyesi desteğiyle 2011 yılı sonu itibariyle kilisenin restorasyonu bitirilip ibadete açıldı.

Kilisenin önceki restorasyonu, Avrupa’nın kültürel miras alanında en prestijli ödülü olan Avrupa Birliği Kültürel Miras Ödülü / Europa Nostra 2015 ödülüne layık görülmüştü. 263 kişinin ve organizasyonun başvurusu sonrasında 28 proje ödül almıştı. Ödüle Türkiye’den Diyarbakır Surp Giragos Ermeni Kilisesi layık görülmüştü. Başlıca sebeplerden biri, Avrupalıların ve seçici jürinin önem verdiği temalardan biri olan, restorasyon sonucunda yapıya belirli bir kitlenin oraya akışı sağlanarak insanların birbirleriyle kaynaşmasına olanak sağlamasıydı. Yüz yıl boyunca aralarında büyük travmaların yaşandığı insanların birbirine biraz daha yakınlaşması ve orada yapılan sosyal faaliyetler, bu ödüllerin alınmasında önemli rol oynadı.

Yaklaşık yirmi yıl öncesine kadar Hristiyanlara ait pek çok görkemli kilise ve tarihi yapı yüzüstü bırakılarak çürümeye terkedilmişti. Bunlar ya zamanla yok olmaya terk edilecek ya da bir insanlık mirası olarak ülkeye kazandırılacaktı. Buna devlet karar verecekti. Zamanın ruhu AK Parti hükümetini yeni açılımlarla hiç denenmemiş olanları denemeye sevk ediyordu. Yeni Türkiye denenmemiş yeni yol ve yöntemleri devlet aklına kazandırmayı gerekli kılıyordu. Anadolu’nun zengin ve çok renkli tarihini sergilemek, Türk milletini oluşturan farklı halkların, dillerin, dinlerin, mezhep ve kültürlerin çeşitliliğini bir zenginlik olarak algılamakla, farklılıkların ülke için bir kazanç olarak görme anlayışına kapılar sonuna kadar açılıyordu. Elbette devletin zirvelerinde alınan olumlu kararların yerel uygulamaları kolay olmuyordu. Değişimi başlatmak için düğmeye basacak vizyon sahibi ve öngörülü devlet adamlarına, bakanlara, valilere ve belediye başkanlarına ihtiyaç vardı.

Bu vesileyle bu görkemli günün mimarı Diyarbakır Valisi Sayın Münir Karaoğlu’na şahsım ve Diyarbakırlı Ermeniler adına teşekkürlerimi ve tebriklerimi sunuyorum. Sayın valim, devletimiz şahsınızda bu başarıyla bir kez daha yücelmiştir. Bu kilisenin onarımıyla nasıl canı gönülden ilgilendiğinizi, sürekli ziyaretlerle iş takibinde bulunduğunuzu ve hiçbir destekten kaçınmadığınızı gayet iyi biliyor ve takdir ediyoruz. Diyarbakır’ın kültürel ve tarihi dokusunu en görkemli biçimde tekrar ayağa kaldırmayı arzulayan vizyoner bakış ve duruşunuza bu kentin ve tüm Türkiye’nin ihtiyacı vardır. Lütfen bu tavrınızı sürdürün ve değerli hizmetlerinize hız kesmeden devam edin. Diyarbakır’da onarımı bekleyen Surp Sarkis Kilisemizin de en büyük destekçisi olduğunuz için gönül dolusu teşekkürlerimizi sunuyoruz. Sayın bakanımızın da desteğiyle eminim bu yapıcı girişim için de gerekli mali desteği bulacağız ve bir başka kültür anıtını daha ayağa kaldırarak bugünkü gibi başarıyla taçlandıracağız.

Elbette bu açılışın Diyarbakırlı Ermeniler için bir bayram günü olduğuna hiç şüphe yoktur. Diyarbakır’ın giderek azalan Hristiyan bakiyesi için bu kilisenin açılışı bir can suyu niteliği taşıyor. Ermeni dünyası için de Türk-Ermeni ilişkilerinin geliştirilmesi açısından önemli ve anlamlı bir dostluk mesajı içermektedir. Bin yıllık Türk-Ermeni ilişkilerinde vurgulanacak o denli parlak ve olumlu olaylar ve yaşanmışlıklar var ki, bunların gelecekte kurulması şart olan dostluk köprüleri için ön plana çıkarılması gerektiğine inanıyoruz. İbadete açılan bu kiliseyi işte Ermeniler, Türkler ve Kürtler, Hristiyanlar ve Müslümanlar arasındaki iyi komşuluk ilişkilerinin bir anıtı olarak da değerlendirmek durumundayız.

Bu kilisenin onarım süreci İstanbullu Diyarbakırlılar arasında da bir canlanma ve heyecan oluşmuştur. Bu heyecanın devam etmesini ve desteklerinin sürekli olmasını diliyorum.