Paşinyan BM Genel Kurulu'nda konuştu: Yaşasın diyalog, yaşasın diplomasi, yaşasın barış
Ermenistan Başbakanı Paşinyan'ın konuşması şöyle:
Ermenistan Cumhuriyeti'nin tüm liderlerinin bu kürsüden yaptığı konuşmaların ana konusu Ermenistan Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki çatışma olmuştur. 2018-2023 yılları arasındaki konuşmalarım da böyleydi.
Geçen yıl, Genel Kurul'un 79. oturumunda konuşurken, ilk kez Ermenistan Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki çatışmadan değil, barıştan bahsetmeye çalıştım. Konuşmam oldukça temkinli ve belirsizdi; ancak o sırada Ermenistan-Azerbaycan sınır hattının 12 kilometreden fazlası ilk kez çizilmiş ve iki ülkenin sınır belirleme komisyonlarının ortak faaliyetlerine ilişkin yönetmelikler iki ülkenin başbakan yardımcıları tarafından imzalanmıştı.
Konuşmamın ardından Ermenistan-Azerbaycan ilişkilerinde önemli gelişmeler yaşandı. İlk olarak, sınır belirleme komisyonlarının ortak faaliyetlerine ilişkin yönetmelikler hem Ermenistan'da hem de Azerbaycan'da onaylanarak en yüksek yasal yetkiye sahip oldu.
Bu, Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan ve onaylanan ilk ikili uluslararası belgedir.
Bu belgede, iki ülke arasındaki sınırların belirlenmesinin, yani devletlerarası sınırların belirlenmesinin temel ilkesi olarak 21 Aralık 1991 tarihli Alma Ata Deklarasyonu'ndan bahsedilmektedir.
Böylece, önceki dönemdeki iyimser süreçler geçen yıl boyunca devam etmiştir.
Bu yılın Mart ayında, Ermenistan ve Azerbaycan, barış ve devletlerarası ilişkilerin kurulmasına ilişkin bir taslak anlaşma üzerinde anlaşabilmiş ve taslak üzerindeki müzakereleri böylesine olumlu bir sonuçla tamamlayabilmişlerdir.
Taraflar, bu belgede de Alma Ata Deklarasyonu'na atıfta bulunarak, SSCB'nin eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri arasındaki sınırların, ilgili bağımsız devletlerin uluslararası sınırları haline geldiği ve bu temelde birbirlerinin egemenliğini, toprak bütünlüğünü, uluslararası sınırların dokunulmazlığını ve siyasi bağımsızlığını tanıyıp saygı duydukları hususundaki anlayışlarını teyit etmektedirler.
Gördüğünüz gibi, Alma Ata Bildirgesi'ne yapılan atıf, her iki ülkenin de Ermenistan Cumhuriyeti topraklarının Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti topraklarıyla, Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarının da Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti topraklarıyla özdeş olduğunu ve bu toprakları çevreleyen sınırların dokunulmaz olduğunu kabul ettiği anlamına gelmektedir.
Ermenistan ve Azerbaycan arasında barış ve devletlerarası ilişkilerin kurulmasına ilişkin yukarıda bahsi geçen anlaşma, bu yılın 8 Ağustos'unda ABD'nin başkenti Washington DC'de, Beyaz Saray'da, iki ülkenin Dışişleri Bakanları tarafından, ABD Başkanı, Azerbaycan Cumhurbaşkanı ve benim huzurumda imzalanmıştır.
Beyaz Saray'daki görüşme
8 Ağustos'ta Beyaz Saray'da gerçekleşen görüşmenin doruk noktası, Azerbaycan Cumhurbaşkanı ile yaptığımız görüşme sonucunda kabul ettiğimiz ve ABD Başkanı Donald Trump tarafından da tanık olarak imzalanan Bildirge'dir.
Söz konusu Bildirge, Ermenistan ve Azerbaycan'ın, Birleşmiş Milletler Şartı ve 1991 Almatı Bildirgesi'ne uygun olarak, geçmişteki çatışmalarla sınırlı olmayan parlak bir geleceğe doğru bir rota çizme gerekliliğini kabul ettiğini ve muazzam insani acılara yol açan çatışmanın ardından, nihayet uluslarımızın uluslararası sınırların dokunulmazlığı ve toprak ele geçirmek için güç kullanımının kabul edilemezliği temelinde iyi komşuluk ilişkileri kurmaya tam olarak başlamaları için gerekli koşulların yaratıldığını belirtmektedir.
Bildirgede şöyle denilmektedir: "Değiştirilmeye tabi olmayan ve asla değiştirilmemesi gereken bu gerçek, iki ulusumuz arasındaki düşmanlık sayfasını kapatmanın yolunu açmaktadır. Şimdi ve gelecekte her türlü intikam girişimini kararlılıkla reddediyor ve dışlıyoruz."
Aynı belgede, Ermenistan ve Azerbaycan liderleri olarak, bölge ve çevresinde barış, istikrar ve refahın teşviki için, devletlerin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve yargı yetkisine saygı temelinde, iki ülke arasında devlet içi, ikili ve uluslararası ulaşım için iletişim kanallarının açılmasının önemini bir kez daha teyit ettik.
Daha önce de belirttiğim gibi, bu çabalar, Ermenistan Cumhuriyeti toprakları üzerinden Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ana bölümü ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında kesintisiz bağlantı sağlamayı ve Ermenistan Cumhuriyeti için uluslararası ve devlet içi bağlantı açısından karşılıklı faydalar sağlamayı amaçlamaktadır.
Ayrıca, Ermenistan Cumhuriyeti'nin, Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında "Trump Uluslararası Barış ve Refah Rotası" (TRIPP) bağlantı projesi için bir çerçeve oluşturmak üzere Amerika Birleşik Devletleri ve karşılıklı olarak belirlenen üçüncü taraflarla birlikte çalışacağı da belirtilmiştir.
Bu hedefe en hızlı şekilde ulaşmak için iyi niyetle çaba gösterme kararlılığımızı teyit ettik.
Sayın Cumhurbaşkanı, Hanımefendiler ve Beyefendiler;
Peki bütün bunlar ne anlama geliyor?
Tüm bunlar, tüm uluslararası topluma duyurmaktan mutluluk duyduğum şu anlama geliyor: Sayın bayanlar ve baylar, Ermenistan Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında barış sağlanmıştır.
ABD Başkanı Donald Trump'ın bu barış sürecindeki rolü belirleyicidir. Trump'ın özverisi, tutarlılığı ve ilkeli duruşu, imkânsız gibi görüneni mümkün kılmıştır.
Bu nedenle, Başkan Trump'ı Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterme konusunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile ortak kararımızı aldık, çünkü Başkan Trump'ın barış fikrine gerçekten bağlı olduğunu kendi örneğimizle gördük.
Ayrıca, elbette ki onların desteği olmadan bu noktaya varmak imkânsız olurdu; Ermenistan ve Azerbaycan halklarının, hükümetlerinin ve parlamentolarının rolünü de vurgulamak istiyorum.
Böylece barış sağlanmıştır. Ancak barış bir tatil değil, bir iştir, günlük bir iştir.
Barış, tıpkı yeni doğmuş bir bebeğin enfeksiyonlardan, soğuktan ve sıcaktan, kayıtsızlıktan ve karamsarlıktan korunması gibi günlük bakım gerektirir.
Barış, beraberinde sorular, yeni sorular, daha fazla soru getirirken ve barışçıl yaşam, bu soruları küçümseyerek değil, özenle yanıtlamakla ilgilidir; bu sorular üzerinde özenle düşünmek ve yanıtları iyi niyetle formüle etmek, sürekli bir gereklilik olan ve her gün ele almamız gereken bir şey olan barışın kurumsallaşmasıdır.
Bu bağlamda, nerede oldukları bilinmeyen kişilerin akıbetini açıklığa kavuşturmak ve günlük çalışma gündemimizin bir parçası olan uzun süredir devam eden çatışma nedeniyle özgürlüğünden mahrum bırakılan kişiler sorununu ele almak son derece önemlidir.
TRIPP Güzergahı altyapı projesi, ABD-Ermenistan ikili formatında üzerinde anlaşılan bir iş modeliyle Ermenistan Cumhuriyeti topraklarından geçecektir.
TRIPP Güzergahı, hem bölgesel hem de küresel öneme ve etkiye sahip olacaktır.
Bu arada, yerleşik barışı koruma ve besleme bağlamında, bu proje hakkında konuşurken barış yanlısı, meşru ve üzerinde uzlaşılmış bir söylem kullanmak da çok önemlidir.
Washington Deklarasyonu'nu kabul ettiğimiz Azerbaycan Cumhurbaşkanı, o zamandan beri, bu kürsüden de dahil olmak üzere, sözde "Zengezur Koridoru" ifadesini birkaç kez kullandı.
Washington'da mutabık kalınan belgelerde böyle bir ifade yer almamaktadır; Ermenistan-Azerbaycan müzakerelerinde veya belgelerinde de hiçbir zaman yer almamıştır. Azerbaycanlı mevkidaşımın bu ifadeyi kullanırken ne demek istediğini netleştirmesinin mantıklı olduğunu düşünüyorum, çünkü Ermeni gerçekliğinde bu ifade Ermenistan üzerinde bir toprak talebi olarak algılanıyor ve çatışma söylemiyle ilişkilendiriliyor.
Bu tür söylemler insanların barışa olan inancını artırmaz; Bunlar barış ortamından ve en üst düzeyde varılan anlaşmalardan da kaynaklanmıyor.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı çeşitli kürsülerde Ermenistan'ın sözde teslimiyetinden bahsediyor.
Açıkçası, ortak ve yoğun çabalarla elde edilen bu kadar büyük bir olumlu içerik varken, neden nesnel gerçeklikle bağlantısı olmayan saldırgan alt metinlere başvurulduğunu anlamıyorum. Barış yeterince sevinç ve tatmin getirmiyor mu? Bana göre, örneğin getiriyor.
Beni sevindiren bir diğer şey de Ermenistan Cumhuriyeti'nin etkileyici bir hızla gelişen, bağımsız, egemen ve bugün kendi geleceğini inşa eden demokratik bir devlet olması, komşularına veya herhangi birine karşı nefret beslemeyen veya yaymayan bir devlet olmasıdır.
Uluslararası toplumun dikkatini, sözde "Zangezur Koridoru" ve benzeri söylemlerin varılan anlaşmalardan kaynaklanmadığı, egemen bir ülkeye karşı bir toprak talebi olarak algılandığı gerçeğine çekiyorum.
Ancak bu, bizi elde edilen barışı kutlama ve ilan edilen anlaşmaları uygulama pratiğinden bir milimetre bile uzaklaştırmayacaktır.
Washington'da duyurulan TRIPP güzergahı projesi kapsamında Ermenistan topraklarından bir demiryolu, bir otoyol, boru hatları ve elektrik iletim hatları geçecek ve Doğu'yu Batı'ya bağlayacak. Bu anlaşma sonucunda Kuzey de Güney'e bağlanacak.
TRIPP güzergahı
Sadece coğrafi bir sayım bile, bu kürsüden sunum yapma fırsatı bulduğum "Barış Kavşağı" projesinin doğru bir yansıması olduğu sonucuna varmak için yeterli. TRIPP güzergah altyapı projesi, kapasite geliştirme konusunda 8 Ağustos'ta Washington DC'de Başkan Trump ile ikili bir mutabakat imzaladığımız "Barış Kavşağı" programından kaynaklanıyor.
Washington Deklarasyonu uyarınca, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki iletişimin devlet içi, ikili ve uluslararası ulaşıma açılmasının, devletlerin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve yargı yetkisine saygı temelinde gerçekleşeceğini belirtmek isterim.
Daha önce de belirttiğim gibi, bu çabalar, Ermenistan Cumhuriyeti toprakları üzerinden Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ana kısmı ile Nahcivan Özerk Cumhuriyeti arasında kesintisiz bir bağlantı sağlamayı ve Ermenistan Cumhuriyeti için uluslararası ve devlet içi bağlantı açısından karşılıklı faydalar sağlamayı amaçlamaktadır.
Bu anlaşmalar, Ermenistan Cumhuriyeti'nin yalnızca TRIPP güzergahında değil, aynı zamanda en gelişmiş modern standartlara uygun diğer sınır kapılarında da sınır, gümrük ve diğer kontroller için en son teknolojileri uygulaması için iyi bir fırsattır.
Türkiye ile ilişkiler
Ermenistan-Türkiye sınırının açılması, TRIPP güzergahı altyapı projesi için önemlidir: yani mevcut demiryollarının ve otoyolların açılması, boru hatları, elektrik iletim hatları ve kabloların geliştirilmesi olasılığı.
Son yıllarda Ermenistan ve Türkiye arasında benzeri görülmemiş olumlu bir diyalog kurulduğunu memnuniyetle belirtmek isterim. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile düzenli olarak yaptığım görüşmeler, sürekli artan bir güven ortamıyla devam ediyor.
Bu, son derece değer verdiğim ve öngörülebilir gelecekte olumlu sonuçlar getireceğine inandığım bir başarıdır; yani Ermenistan ve Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin kurulması ve devletlerarası sınırın tamamen açılması.
Sayın Hanımefendiler ve Beyefendiler;
Son yıllarda, Ermenistan Cumhuriyeti'nin diplomatik ilişkilerinin coğrafyası gözle görülür ve memnuniyet verici bir şekilde genişlemektedir.
30 yıllık bağımsızlık döneminde Ermenistan Cumhuriyeti'nin Suudi Arabistan ve Pakistan ile diplomatik ilişkileri olmamıştır. Şimdi ülkelerimiz arasında diplomatik ilişkilerin kurulduğunu ve bir diyalog gerçekleştiğini memnuniyetle belirtmek isterim.
Ermenistan Cumhuriyeti'nin geleneksel bağları da gözle görülür bir şekilde gelişiyor. İran İslam Cumhuriyeti ve Gürcistan ile diyaloğumuz ve kardeşliğimiz giderek daha görünür hale geliyor. Bu ilişkiler, Türkiye ve Azerbaycan ile olan ilişkilerimizle birlikte, Güney Kafkasya bölgesinin barışçıl, istikrarlı ve gelişen bir çevre olarak görülmesi açısından son derece önemlidir.
Bu bağlamda, bölge ülkeleriyle diyalog kurmamız ve Rusya Federasyonu ile geleneksel diyaloğumuzu geliştirmemiz için önemli bir platform olan 3+3 formatına da değer veriyorum. Ancak Rusya ile her zaman ikili formatta aktif temaslarımız bulunmaktadır.
Son zamanlarda Çin ile stratejik bir ortaklık kurduk ve Hindistan ile aktif siyasi ve ticari-ekonomik bağlarımız var. Dengeli bir dış politika bize yeni ufuklar açıyor. Japonya, Moğolistan, Orta Doğu ve Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerimizi yoğunlaştırıyoruz.
AB adaylık süreci
Sayın Hanımefendiler ve Beyefendiler;
Bu yılın Mart ayında, Ermenistan Cumhuriyeti Ulusal Meclisi, gündemimiz açısından büyük önem taşıyan Ermenistan'ın Avrupa Birliği'ne Katılım Sürecinin Başlatılmasına Dair Yasa'yı kabul etti.
Bu yasa, yalnızca Avrupa Birliği ile eşi benzeri görülmemiş düzeydeki ilişkilerimizin bir göstergesi değil, aynı zamanda demokratik değerlere olan bağlılığımızın da doğrudan bir göstergesidir.
Birçok kişi Ermenistan'ın ne zaman Avrupa Birliği üyesi olacağını ve bunun ne kadar gerçekçi olduğunu soruyor. Birincisi, dört komşumuzdan ikisi AB üyeliğine aday ülke. İkincisi, Avrupa Birliği üyelik sürecini başlatma yasası, her şeyden önce, demokratik reformları istikrarlı bir şekilde sürdürmemiz için bir teşviktir.
Kurumsal ve öz olarak AB standartlarına uymak istiyoruz. Bu uyum sağlanmadığı takdirde AB üyesi olmamız mümkün değildir. Dolayısıyla, Ermenistan Avrupa Birliği standartlarına nesnel olarak uyduğunda, o andan itibaren iki yolumuz olacak: Ya AB'ye üye devlet olarak kabul edileceğiz ya da kabul edilmeyeceğiz.
Bizi kabul ederlerse, tamam. Etmezlerse, önümüze konulan çok önemli bir görevi tamamlamış olacağız: Ermenistan, ileri modern standartlara uyan bir ülke olacak.
Avrupa Birliği standartlarına uyma hedefimiz jeopolitik değil, demokratik bir meseledir.
Demokratik bir tercih, çünkü 2018 yılında Ermenistan'da gerçekleşen şiddet içermeyen Kadife Devrimi'nden bu yana, stratejimiz olarak demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve bağımsız yargıyı benimsedik.
Demokrasi alanındaki başarılarımızı daha kurumsal ve halk yanlısı kılmak için yakın gelecekte bir sonraki adımı atmayı planlıyoruz: 2026 parlamento seçimlerinde bir kez daha halkın desteğini aldıktan sonra, yeni bir Anayasa için ülke çapında bir referandum süreci başlatacağız. Bunun sonucunda, ülkedeki tüm yönetim organları ve hukuk sistemi anayasa yapıcısına, yani halka organik olarak bağlanacak ve Ermenistan'ın devlet yapısını kalıcı ve halk merkezli hale getirecektir.
Hanımlar ve Beyler;
2026 yılı, Ermenistan Cumhuriyeti'nin uluslararası alanda daha önce benzeri görülmemiş bir yıl olacak.
Mayıs ayında Ermenistan Cumhuriyeti, Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 8. Zirvesi'ne ev sahipliği yapacak ve Topluluğun tüm üyelerinin devlet ve hükümet başkanlarını bu önemli etkinliğe katılmaya içtenlikle davet ediyorum.
Bu zirve, Avrupa siyasi diyaloğu için kilit bir platformdur ve formatı, hepimizin Avrupa ve küresel uyum için ortak sorumlulukla birbirine bağlı büyük bir ekip olarak hareket etmemizi sağlar.
BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi 17. Taraflar Konferansı, 18-30 Ekim 2026 tarihleri arasında Ermenistan'da düzenlenecektir ve tüm devlet ve hükümet başkanlarını Yerevan'daki bu konferansa katılmaya davet etmekten onur duyuyorum.
Umarım o zamana kadar, BM Genel Kurulu'nun 81. oturumunda, Ermenistan ile Azerbaycan arasında barış ve devletlerarası ilişkilerin kurulması anlaşmasının en azından imzalandığını, Ermenistan ile Türkiye arasındaki sınırın açıldığını ve TRIPP rotası yatırım projesinin büyük bir bölümünün hayata geçirildiğini bildirmiş olurum.
Ermenistan Cumhuriyeti, barış gündemine ve elde edilen barışa olan bağlılığını yineler.
Azerbaycan ile yakın diyalog ve bölge ülkeleri ile uluslararası toplumun desteğiyle, bir daha asla barış yolundan sapmayacağımıza inanıyorum.
Yaşasın diyalog, yaşasın diplomasi, yaşasın barış!
