Paris’in binbir yüzü

BANU YILDIRAN GENÇ 

Yüz Kitap çok yeni bir yayınevi. Daha önce Türkçeye çevrilmemiş yazarları yayımlamayı amaçlayan bu genç yayınevinin ilk kitabı, Grace Paley’nin ‘İnsana Hiç Rahat Yok Kendinden’ adlı öykü derlemesiydi. Bir kitabevinin rafında kapağına ve adına çarpılarak aldığım bu kitap sayesinde Paley’nin ne kadar önemli bir yazar olduğunu öğrenmiş bulundum. İkinci kitapları ise daha bu ay yayımlanan ‘Paris Öyküleri’. Kanadalı yazar Mavis Gallant’ın genellikle Paris’te geçen öyküleri, yavaş yavaş ve sindirilerek okunması gereken metinlerden.

Mavis Gallant, Montreal’de doğup genç yaşında Paris’e yerleşmiş ve geçimini sadece yazarak sağlamış bir yazar. İkidilli olmasına rağmen İngilizce yazan Gallant’ın öykülerin pek çoğu ‘New Yorker’da yayımlanmış. Öykülerinde İkinci Dünya Savaşı’ndan Paris’in bohem sanat çevrelerine, başka bir ülkede yaşamayı tercih etmiş göçmenlerden Fransa’da adım adım kendini gösteren küreselleşmeye ve kapitalizme kadar birçok farklı konuya değiniyor. Konuya değinmek derken ne yargılıyor ne de yorumluyor, dikkatli gözlemciliği ve inceliğiyle öykü karakterlerinin bazen içine giriyor bazen dışında kalıyor, anlatılan ânın öncesine ya da sonrasına pek değinmiyor, dikkatli okurlar için birkaç sözcükle ipuçları bırakıp geçiveriyor.

Kitabı derleyen Michael Ondaatje önsözde Gallant’ın öykücülüğünden oldukça detaylı bir biçimde bahsediyor. “Çoğu zaman Gallant, karakterlerden oluşmuş bir opera komik yaratır. İnsanların zihnine ve ruh hallerine öyle bir hızda girip çıkar ki bu yolculukta gösterilen teknik hüneri çoğu zaman gözden kaçırırız. (...) Gallant, karakterlerinin davranışını cüretle, merakla, yetişkinleri izleyip incelemekte olan bir çocuğun aman tanımazlığıyla irdeler.”

Mavis Gallant’ın öyküleri genel olarak Paris’te ve 1970-1980’lerde, henüz Fransız Frangı’nın kullanıldığı, AB’nin değil AT’nin olduğu zamanlarda geçiyor. Ressamlar, galericiler, yazarlar, yazar ajanları, işsiz tiyatrocular Paris öykülerinin başlıca kahramanlarından. Sanatçıların gittikleri tarihi kafelerin birer birer el değiştirip bozulması, büyük bir savaşın yıkımı hâlâ sürerken kitapçılarda el altından dağıtılan antisemitist broşürler, şehrin merkezî birçok yerinin yıkılıp otopark yapılması, büyük sinemaların bölünüp bir sürü cep salonuna dönüşmesi... Satır aralarına serpiştirilmiş bu değişimler, kapitalizmin bu yüzüyle Fransa’dan yirmi sene kadar sonra tanışsak da ortak duygular uyandırıyor.

Katherine Mansfield’a bir selam çakarak başlayan ‘Müslüman Zevce’, Paris’te geçmeyen öykülerden. Fransa’nın güneyinde, 1930’lardaki bohem hayattan bir kabus gibi içine düşülen 1940’ları genellikle ana karakter Netta’nın gözünden anlatan yazar, duygu sömürüsünden uzak, klişelere başvurmayan ama okuyucuyu etkilemeyi başaran bir dil kullanıyor. İnsanın sonu gelmez kötülüğünü savaştan çok gündelik hayata dikkat çekerek vermeyi başarıyor. Savaşın yıkıntıları arasında, şans eseri hayatta kalmış birinin ettiği söz üzerine Netta’nın düşündükleri bunun iyi bir örneği: “‘Ölmüştür umarım.’ Kampları ziyaret etmiş biri diyordu bunu. Netta, yanağı avucunda oturup dinledi. Hep bildiği bir şeydi bu. Ölüm ölümü sıradanlaştırıyordu. Ne ölümden kaçarken yitip gidenler, ne geri dönüp molozları eşeleyen galipler, mürebbiyesinden nefret etmiş olan trajik bir kızın yarısı kadar kin dolu olabiliyordu demek ki.”

Paris’i anlatan en etkileyici öykülerden biri ise ‘Ağustos’. Doğru ilişkiyi bulamamış bir anne-kızın hikâyesi anlatılan. Depresyondan çıkamayan kızın annesiyle bir türlü kuramadığı bağ, çektiği acı ve nasıl anlamlandıracağımızı bilemediğimiz ucu açık son, okurları bir ağustos ayında Paris sokaklarında, Seine nehri kıyılarında gezdirirken, içten içe kış karanlığı yaşatıyor. Flor’un yalnızlığını ve mutsuzluğunu okur da anbean hissediyor. Akıllı telefonlar, her şeyi yapabilen fotoğraf makineleri öncesi yapılan şu tespit ise yazarın gözlem gücü açısından dikkat çekici: “Yabancı istilası, otobüsler dolusu turistin Pompei’ye girmesine benziyordu. Yönlerini şaşırmışlardı ve o manzarada sırıtıyorlardı. Kameralarıyla kayıt yaparak o günü yaşamaya değil, kendilerin ait olmayan bir günü sabitlemeye çalışıyorlardı.”

Kitabın sonunda yazarın mutlaka okunması gereken bir sonsözü var. “Öyküler roman bölümleri değildir. Sanki birbirlerini takip edecek şekilde yazılmış gibi arka arkaya okunmamalıdırlar. Birini okuyun. Kitabı kapatın. Başka bir şey okuyun. Sonra geri gelin. Öyküler bekleyebilir.” diyen Gallant’ın bu sözü çok doğru çünkü ‘Paris Öyküleri’ndeki bazı öyküler aslında 50 sayfadan uzun süren novella’lar diyebiliriz. Peş peşe okunduğunda tadının tam farkına varılamayacak bu metinleri dinlene dinlene, ara vererek okumak gerekiyor.

Bizleri yeni yazarlarla tanıştıran, etkileyici kapakları, sağlam çevirileriyle iyi bir butik yayınevi olacağını müjdeleyen Yüz Kitap’ın bir sonraki kitabını merakla bekliyorum.