Ordulu bakır ustası Harutyun Artun 100 yaşında
Tüm hayatı Ordu’da geçen Harut Amca’yı ne zaman tanıdım hatırlamıyorum bile, o kadar eski! Büyükbabası Artaki Zaduryan’ın fındık tüccarlığı yaptığı 1910 yılında gittiği Almanya’dan getirdiği tuşları fildişinden ve gövdesi abanoz ağacından olan 1881 yapımı piyanoyu görmek bir çocuk için öyle büyüleyici ve ilham vericiydi ki, çocuk aklım onun ailemde ve çevremde gördüğüm kişilere benzemediğini ilk görüşte hissetmişti. Bu hissedişi anlamlandırmak için biraz daha büyümem gerekiyordu. Ben 18 yaşında Ordu’dan ayrıldım ve uzun yıllar yurtdışında yaşadım. Ordu’ya ailemi görmeye her geldiğimde şehri ve insanları bıraktığım gibi (zihinsel olarak da) bulmak ve tüm ezberlerden kaçıp Harut Amca’ya sığınmak bana hep nefes aldırmıştır. Harut Amca dışında tanıdığım Doktor Dikran Toraman ve kardeşi Eczacı Ardem Teyze, İstanbul’da yaşasa da yazları Ordu’ya gelen Hrant Bakır ve kardeşi Ohannik Bakır, Handan Çiknovaryan, Müjgan Markaryan, Anjel Ömürbek kentin çokkültürlü geçmişinin ve zenginliğinin bir simgesi olmak dışında, sürdürdükleri onurlu yaşam, hal ve tavırlarıyla hepimizde derin izler bırakmışlardır.
Geçen hafta İstanbul’a dönecekken Harut Amca’nın geldiğini torunu Pelin arayıp söylediğinde dönüşü erteledim. Daha kaç kere Harut Amca ile dükkânda baş başa sohbet edebiliriz, bilinmez. Bu anları kaçırmamak ve zaman yaratmak benim sorumluluğum. 100. yaş gününde yapmış olduğu yüzlerce çalışmanın bir bölümü paylaşmak istedim. Harut Amca iyi ki doğdun, iyi ki seninle aynı toprakların çocuğuyuz ve iyi ki tüm ezberlerden arınıp bir konum alış ile gerçeklik kazanmama katkıda bulundun.
Bakırcı Mıgırdıç Artun’un (Harut Amca’nın babası) imzalı bakır işleri dünyanın dört bir tarafındaki koleksiyonerler tarafından müzayedelerde takip edilip satın alınırken, doğup büyüdüğüm topraklarda yetişen zanaatkârların yapmış olduğu incelikli işlerden kimsenin haberi dahi yok! Ordu’da Ermeni bakırcıların yapmış olduğu işleri bugüne kadar ne bir evde gördüm ne de bir kurum ve kurumsal yapıda... Fotoğraf arşivlerinde kurumlara yapılan işleri görüyoruz ama bugüne gelebilen maalesef yok!
Tarihte taş devrinden maden devrine geçişi sağlayan bakır, insanoğlunun bulduğu ilk maden olarak bilinmektedir. Ordu ilinde bakıra hayat vermiş ve bakırı bir tablo gibi işlemiş önemli ustaların başında Harutyun Artun gelmektedir. Harutyun Artun bakır ile tanıştığı günden bugüne bir kere bile bakır kap kacak yapmadı, bakır bir levhayı tabloya dönüştürecek incelikte çalışmalarla farklı bir yol izledi. Karadeniz’in küçük bir kentinde, malzeme yokluğu, araç-gereç eksikliği ve belki daha da önemlisi çok kültürlülük ve sanat algısının tabana yayılamaması yaşamı güçleştiren bir gerçek olmasına rağmen Harutyun Artun, olağanüstü bir yetenek ve ustalıkla İngiltere’den gelen bakır plakalarını işleyip resim sanatı ile birleştirerek 0,55 mm bakır levhayı çekiçle dövüp 3 cm kaldırarak kabartma, (kabartmalar maden tabakasına dıştan ve içten veya hem dıştan hem içten çekiçleme yöntemi ile yapılmaktadır. İşlem öncesinde işlenecek desen taban üzerine kalem ile çizilmektedir. Çizilen desenler kabartılacak desene göre, kabartmaya veya zemin çökertmeye yarayan aletlerle içten veya dıştan çekiçleme ile yapılmaktadır) resimler, hayvan figürleri, kurumsal amblemler dışında Ordu’yu temsil eden fındık, balık ve mısır kompozisyonları ile ödüllü eserler ortaya çıkardı. Yaşı itibariyle kışları İstanbul’da çocuklarıyla yaşayan Harut Amca’nın Ordu’da dükkânına giren hırsızlara rağmen, hem babasına hem de kendisine ait çalışmalarının bir bölümünü İstanbul’a götürmüş olması tüm izlerin yok olmasını bir nebze engelledi.
Birkaç yıl önce de 70 yıllık dükkân tabelasını bakımdan geçirip koruma altına aldık. Harut Amca yıllardır söylüyor: “Bakırcılık belki devam eder ama bakır üzerine sanat uygulayan son kişileriz.” Ordu’da bugüne kadar varlığını koruyabilen el sanatları alanlarından birisi olan bakırcılık günümüzde kazanç sağlayan bir meslek olarak görülmüyor olsa da halen birçok sanatkâr tarafından yapılmaktadır. Ordu’da üretilen bakır eşyaların genellikle mutfak eşyası ve dekoratif eşya grupları halinde olduğunu görüyoruz.
Ordu’nun Ermeni bakır ustaları Mıgırdiç Toraman (Doktor Dikran Toraman’ın babası), Antranik ve kardeşi Vartan Bakır, Humanyak Artun, Boğos Ölmezyan, Sarkis Deveci ve nice değerli zanaatkârın anısını yaşatmak ve işlerini görünür kılmak hepimizin görevi. Bunun için tüm paranoyalardan ve kimlik siyasetinden sıyrılıp onurlu bir duruş sergilemeliyiz.
