Orada bir halk yaşardı uzakta

Fotoğraf: Berge Arabian

Kitabın yazarlarından Raymond H. Kévorkian,
düzenlenen kokteyl öncesi
kitabın Türkçe basımını inceliyor. 

Raymond H. Kévorkian ve Paul B. Paboudjian’ın ortak çalışması olan ‘1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler’ kitabında, Anadolu’da 2900’ü aşkın kent, kasaba ve köyün nüfus dökümü, kiliseler, okullar gibi kurumlar, tarihsel önem taşıyan 1000 kadar fotoğraf ve haritayla birlikte sunuluyor. Kitap, 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında uğradığı katliamlarla yaşadığı coğrafyadan bugün artık tamamen silinmiş olan Ermeni halkının ayrıntılı bir fotoğrafını çekiyor.

Kıdemli Agos okurlarının, gazetemizin ilk yıllarında, ikinci sayfada tefrika edilen ‘Bir Zamanlar’ köşesinden anımsayacağı çalışma, Anadolu Ermenilerinin tarihine ışık tutan, bugüne dek yayımlanmış en önemli eserlerden biri. ‘Bir Zamanlar’ köşesi, Türkiye’de resmi tarihin, malum bazı klişeler dışında hiç sözünü etmediği Ermeni halkının tarihi, kültürü, yaşayışı hakkında verdiği bilgilerle, 1990’lı yıllarda pek çok Agos okuru için önemli bir bilgi kaynağı olmuş, ısrarlı bir okur kitlesi edinmişti. Ermenilerle ilintili konulara merak duyanlara, araştırmacılara kaynaklık edecek yayınlar yapan Aras Yayıncılık’ın titiz editörlüğünde, kitabın bütününe ulaşmak mümkün hale geldi.

Fransa’da yayımlandıktan 20 yıl sonra Türkçeye kazandırılan çalışmanın çevirmenliğini Mayda Saris, çeviri redaksiyonunu ise Sosi Dolanoğlu yaptı.

1915 öncesinde Ermeni nüfus barındıran 2 bin 900’ü aşkın yerleşim biriminin (vilayet, sancak, kaza ve köyler) dökümünü sunuyor. 20. yüzyıl başlarında taşra bölgelerindeki Ermeni din görevlilerince hazırlanmış olan nüfus istatistiklerini ilk kez gün yüzüne çıkaran kitapta, söz konusu yerleşim yerleri, tarihsel arka planları, sahip oldukları okul, kilise, ve manastırlar, eski-yeni isimleri, haritalar ve 1000 kadar görsel eşliğinde yer alıyor.

İki bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde, 19. yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte modernleşme sürecine giren Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni halkının yaşadığı çalkantılı döneme ışık tutuluyor. Ermenilerin eğitim, basın-yayın, din, ekonomi ve politika alanlarında yaşadığı gelişmelerin irdelendiği ‘Tarih ve Toplumsal Yapı’ başlıklı bu bölüm, imparatorluğun son 150 yılının Ermeniler özelinde bir panoramasını sunuyor.

‘İnsanlar ve Yaşadıkları Topraklar’ başlıklı bölümde, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Ermeni nüfusunun köy köy, kasaba kasaba, ayrıntılı bir dökümü çıkarılıyor. İstanbul, İzmir, İzmit, Ankara, Sivas, Trabzon, Kayseri, Adana, Diyarbakır, Erzurum, Van ve imparatorluğun diğer vilayetlerindeki yerleşim yerlerini inceleyen Kévorkian, bunu yaparken yerleşim birimlerinin Ortaçağ’a, çoğu zaman Roma İmparatorluğu dönemlerine uzanan tarihsel arka planlarını da sunmayı ihmal etmiyor. 20. yüzyılın başında, taşradaki Ermeni din görevlilerince hazırlanmış nüfus dökümlerini temel alan Kévorkian, birkaç kişi de olsa, Ermeni nüfusu barındıran her köyü, 20. yüzyıl başlarında bağlı olduğu kaza, sancak ve vilayet bazında ele alıyor.

Fransızca orijinalinde Ermenice, Rumca, Kürtçe vb. eski adlarıyla anılan, ancak ulus-devlete geçiş sürecinde Türkçeleştirilen köy, bucak gibi yerleşim birimlerinin bugünkü adlarının Türkçe basıma ilave edilmiş olması, eseri daha da işlevsel kılıyor.

‘1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, 19. yüzyıl sonu ve 20.yüzyılın başında uğradığı katliamlarla, yaşadığı coğrafyadan bugün artık tamamen silinmiş olan kadim bir halkın detaylı bir fotoğrafını sunuyor.

01.11.2012'de Agos'ta yayınlandı.