Ներհամայնքային ժողովրդավարութիւն

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Ժողովրդավարութիւնը առաձգական հասկացութիւն մըն է։ Մանաւանդ Թուրքիոյ նման եր­կիրնե­րուն մէջ, ուր քա­ղաքա­ցի ըլ­լա­լու գի­տակ­ցութիւ­նը շատ ան­գամ կը փո­խարի­նուի ազ­գա­յին կամ կրօ­նական ինքնու­թեան վե­րաբե­րող բազ­մա­կի շեր­տե­րով։ Կրթա­կան ցած մա­կար­դա­կով խթա­նուած ազ­գայնա­պաշ­տութիւնն ու կրօ­նամո­լու­թիւնը կը դառ­նան սո­վորա­կան երե­ւոյթներ, որոնց գո­յու­թիւնը նոյ­նիսկ չի հար­ցաքննուիր։ Այս պայ­մաննե­րէն ծնունդ կ՚առ­նեն ու­ժեղ կո­չուած առաջ­նորդնե­րը, որոնք լաւ գի­տեն չա­րաշա­հել հա­սարա­կու­թեան զգա­ցումնե­րը, ինչպէս որ հո­վիւը կ՚առաջ­նորդէ ոչ­խարնե­րը. իրենց ստեղ­ծած վա­խի մթնո­լոր­տը զգաս­տութեան տակ կը պա­հէ զա­նոնք, որոնք կը մտա­ծեն, թէ դժուարու­թիւննե­րը յաղ­թա­հարե­լու հա­մար միաս­նութիւն մը անհրա­ժեշտ է, պայ­ման է հա­ւաքուիլ առաջ­նորդին շուրջ, որ կը խոս­տա­նայ յաղ­թա­հարել ար­գելքնե­րը՝ հաս­նե­լու հա­մար պայ­ծառ ապա­գայի։

Եր­կիրնե­րու կամ մեծ հա­սարա­կու­թիւննե­րու վե­րաբե­րող հաս­կա­ցու­թիւննե­րը կա­րելի՞ է պատ­շա­ճեց­նել փոքր հա­ւաքա­կանու­թիւննե­րուն, ինչպէս որ է մե­րը։ Ներ­հա­մայնքա­յին ժո­ղովրդա­վարու­թեան մը մա­սին խօ­սիլ կա­րելի՞ է։ Փոքր հա­ւաքա­կանու­թիւն մըն ենք եւ մեզ­մէ քա­նի՞ տո­կոսը ներգրա­ւուած է հան­րա­յին կեան­քի մէջ։ Միու­թիւններ, կազ­մա­կեր­պութիւններ ու­նի՞նք, որոնք իրենց ձայ­նը բարձրաց­նէին ընդհա­նու­րին վե­րաբե­րող խնդիր­նե­րուն ժա­մանակ։ Քննա­դատու­թիւններ կամ գնա­հատա­կան­ներ կ՚ուղղե՞նք հա­մայնքը ղե­կավա­րող­նե­րու հաս­ցէին, կը քննե՞նք թա­ղային խոր­հուրդնե­րուն առած որո­շումնե­րը, կը վե­րահսկե՞նք հո­գեւո­րական­նե­րուն գոր­ծե­րը, կրթա­կան կեան­քի վե­րաբե­րեալ նիւ­թե­րու մէջ քննար­կումներ կը կազ­մա­կեր­պե՞նք։ Թէ մենք ալ կը նմա­նինք երկրի մե­ծամաս­նութեան, որ չորս կամ հինգ տա­րին ան­գամ մը կ՚եր­թայ ու կը քուէար­կէ եւ յե­տոյ Պի­ղատո­սի նման կը լուայ իր ձեռ­քե­րը ու կը քա­շուի մէկ կողմ։

Այս քա­ղաքին մէջ, կար­ծեմ, տաս­նեակ մը սա­նուց միու­թիւններ ու­նինք, որոնք եր­բեմն մշա­կու­թա­յին ձեռ­նարկներ, յա­ճախ նար­տի մրցա­շարեր կը կազ­մա­կեր­պեն, սա­կայն ցարդ իրեն­ցէ ոչ մէ­կը ար­տա­յայ­տուած է իր պատ­կա­նած վար­ժա­րանին վե­րաբե­րեալ։ Կ՚ըսուի, թէ սա ինչ թա­ղին վար­ժա­րանը դժուարին օրեր կը դի­մագ­րա­ւէ, սա­կայն այդ վար­ժա­րանի շրջա­նաւարտնե­րուն իսկ հիմ­նադրած սա­նուց միու­թե­նէն որե­ւէ ձայն չլսուիր։ Ի՜նչ լաւ պի­տի ըլ­լար եթէ սա­նուց միու­թիւնը կա­րենար կաս­կա­ծի են­թարկել թա­ղային խոր­հուրդին (որու ան­դամնե­րուն մե­ծամաս­նութիւ­նը շատ ան­գամ նա­խակրթա­րան մը իսկ չէ աւար­տած, ուր մնաց թա­ղին վար­ժա­րանը) առած որո­շումնե­րը, զա­նոնք քննար­կե­լի դարձնէր տուեալ թա­ղին կամ հա­սարա­կու­թեան առ­ջեւ, ար­շաւներ կազ­մա­կեր­պէր, տէ­րը ըլ­լար իր վար­ժա­րանին։ Սա­նուց միու­թիւննե­րը ան­կախ մար­միններ ըլ­լա­լով հան­դերձ, կը գան­ձատրուին թա­ղային խոր­հուրդնե­րուն կող­մէ, հե­տեւա­բար շատ ան­գամ կը դժուարա­նան սե­փական ձայն մը, կար­ծիք մը ու­նե­նալու կամ զայն ար­տա­յայ­տե­լու կա­րելիու­թե­նէն։ Թե­րեւս այս հան­գա­ման­քին կա­րելի է վե­րագ­րել իրենց յար­մա­րուո­ղակա­նու­թիւնը։

Կան սա­կայն ան­կախ մար­միններ ալ, որոնք կը սթա­փեց­նեն հա­սարա­կու­թիւնը իր կրա­ւորա­կանու­թե­նէն ու կը ջա­նան իրենց խօս­քը լսե­լի դարձնել հայ հա­ւաքա­կանու­թեան ու եր­բեմն նոյ­նիսկ երկրի վա­րիչ­նե­րուն։ Անոնցմէ է «Միտ­ք» հար­թա­կը, որ կը կազ­մա­կեր­պէ տար­բեր քննար­կումներ հան­րութիւ­նը յու­զող սա կամ նա հար­ցի մա­սին, դա­տական ատեան­նե­րուն առ­ջեւ եր­բեմն կը հե­տապնդէ հան­րութեան շա­հը, նոյ­նիսկ ցոյ­ցեր կը կազ­մա­կեր­պէ։ Պէտք չէ մոռ­նալ «Նոր Զար­թօնք»ը, որ երի­տասար­դա­կան շար­ժում մըն է խոր­քին մէջ։ Իրեն կը պար­տինք հայ­կա­կան ձայ­նասփիւ­ռի մը՝ «Նոր ռա­տիօ»ի գո­յու­թիւնը, «Քամփ Ար­մէ­ն»ի դի­մադ­րութիւ­նը, Հնչա­կեան «20 կա­խաղան­ներ»ու ոգե­կոչ­ման ձեռ­նարկնե­րը, «Կե­զի»ի մէջ ներ­կա­յու­թիւնը եւլն.։ Ժա­մանա­կին «Հայ Կին» հար­թա­կը աշ­խոյժ գոր­ծունէու­թիւն կը ծա­ւալէր հա­մայ­քէ ներս կա­նանց շար­ժում մը ստեղ­ծե­լու ուղղու­թեամբ եւ կը յա­ջողէր ալ, սա­կայն դժբախ­տա­բար այ­լեւս դադ­րե­ցուց կար­ծեմ իր գո­յու­թիւնը։ Կայ նաեւ «Հրանդ Տինք» հիմ­նարկը, «Հայ­ճար»ը, որոնց գոր­ծունէու­թիւնը ան­ցած է հա­մայնքի սահ­մաննե­րէն ան­դին։

Հոն ուր ու­ժեղ ու կազ­մա­կեր­պուած է հա­սարա­կու­թիւնը՝ այնքան նուազ է իշ­խողնե­րուն կա­մայա­կանու­թիւնը։ Հե­տեւո­ղական եթէ ըլ­լա­յինք, եթէ մեր ձայ­նը լսե­լի դարձնէինք փո­խանորդ մը պի­տի կա­րենա՞ր այսքան տա­րի ձգձգել պատ­րիար­քա­կան ընտրու­թիւնը։ Ու­սուցիչ­ներ եթէ կազ­մա­կեր­պուած ըլ­լա­յին՝ թա­ղային խոր­հուրդնե­րու վա­րիչ­նե­րը պի­տի կա­րենա­յի՞ն այսքան դիւ­րութեամբ տաս­նեակ ու­սուցիչ­ներ վտա­րել դպրոց­նե­րէն։ Աշա­կերտներ ու ծնող­ներ եթէ տէր ըլ­լա­յին իրենց պար­տէզնե­րուն՝ վար­ժա­րանի վա­րիչ­ներ պի­տի կա­րենա­յի՞ն դիւ­րութեամբ զա­նոնք վա­ճառել ու երկնա­քեր­ներ տնկել հոն։ Կամ եթէ մենք պաշտպա­նէինք ազատ մա­մու­լը՝ սե­ւազ­գեստ հո­գեւո­րական մը պի­տի կա­րենա՞ր նոյ­նիսկ ման­կա­կան թեր­թի մը գոր­ծե­րուն մի­ջամ­տել։

Բամ­բա­սա՞նք թէ բանն ասանկ... Քիչ մը եր­գի­ծանք...

Հե­տեւեալը մեծ զար­մա­ցու­մով լսե­ցի մտե­րիմ բա­րեկա­մէ մը։

Հայ­կա­կան միու­թիւն մը կը հրա­տարա­կէ ման­կա­կան հան­դէս մը։ Նոր տա­րին մօտ է, հե­տեւա­բար ու բնա­կանա­բար Կա­ղանդ պա­պան կեդ­րո­նական դէմքն է պար­բե­րաթեր­թին։ Որ­պէս նուէր պար­բե­րաթեր­թը մա­նուկնե­րուն տուած է օրա­ցոյց մը, Կա­ղանդ պա­պայի եր­գի­ծան­կա­րով. եղ­նիկնե­րը յոգ­նած են այ­լեւս Կա­ղանդ պա­պան հոս-հոն տե­ղափո­խելէ եւ ապստամ­բե­լով անոր դէմ զինք չուանով մը կա­պած են ծա­ռին եւ իրենք ալ նստած խաղ կը խա­ղան։ Վե­ղարա­ւոր մը կը կատ­ղի, կը փրփրի, կը պո­ռայ, կը կան­չէ, թէ իրենք կ՚ու­զեն կրօ­նական սե­րունդ մը հասցնել (Թայ­յիպ Էր­տո­ղանի ըսած dindar nesil-ը նկա­տի ու­նի թե­րեւս), սա­կայն ու­րիշներ Ս. Նի­կողա­յոսը (հոս ալ Կա­ղանդ պա­պան նկա­տի ու­նի կար­ծեմ) ծա­ռին կը կա­պեն, եղ­նիկնե­րուն առ­ջեւ խաղք-խայ­տա­ռակ կ՚ընեն։ Մին­չեւ հոս իր իրա­ւունքն է, որ­պէս հո­գեւո­րական իր զգա­ցած ան­հանգստու­թիւնը, քա­ղաքա­վարու­թեան սահ­մաննե­րուն մէջ, կրնայ բաժ­նել ոեւէ մէ­կու հետ, որե­ւէ հար­թա­կի վրայ։ Սա­կայն ան կ՚անցնի սահ­մա­նը. իր ան­հանգստու­թիւնը կը փո­խան­ցէ խնդրոյ առար­կայ միու­թեան ատե­նապե­տին։ Ոճը, ըսե­լաձե­ւը որ­քան ազ­դած ըլ­լա­լու է ատե­նապե­տին վրայ որ ան­մի­ջապէս ման­կա­կան պար­բե­րակա­նը կը հա­ւաքուի, ամ­բողջ տպա­քանա­կը դար­ձեալ տպա­րան կ՚ու­ղարկուի, Կա­ղանդ պա­պայով զար­դա­րուած էջը դուրս կը հա­նուի կամ կը փակ­ցուի, որ­պէսզի նոր սե­րունդը յան­կարծ չգայ­թակղի։ Ան­շուշտ, այս բո­լոր գոր­ծո­ղու­թիւննե­րը կ՚իրա­կանան ո՛չ թէ վե­ղարա­ւորին դրա­մով, այլ այդ հաս­տա­տու­թեան...

Ձեր հասկնա­լիքը՝ «Ալո Ֆա­թիհ»ի դէպք մը՝ հայ­կա­կան տար­բե­րակով...

Հար­ցումներ՝ հո­գեւո­րական մը ի՞նչ իրա­ւունք ու­նի խառ­նուելու մա­մու­լի հրա­պարա­կումնե­րուն։ Ար­դեօք Ս. Նի­կողա­յոսի փաս­տա­բա՞նն է։ Հաս­տա­տու­թեան մը ատե­նապե­տը ինչո՞ւ տեղի տուած է դուրսէն եղած օտար միջամտութեան մը։ Արդեօք Ս. Նիկողայոսի բարեխօսութենէն զրկուելու մտահոգութի՞ւն մը ունեցած է։ Խմբագրակազմին անդամները արդեօք կը մտածե՞ն հրաժարելու մասին... Ս. Նիկողայոսին հանդէպ իրենց կատարած անարգանքին հաշիւը տալու համար։