Նարեկ Սէֆէրեանի հետ հնդկահայոց մասին
ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Վարդան Էսդուգեան- Նախ ձեզ ճանչնանք, ո՞ւրկէեն ձեր նախնիները։
Նարեկ Սէֆէրեան- Հայու մը համար դժուար հարցում է «ո՞ր տեղացի էք»։ Ծնողներս Սուրիա եւ Լիբանանէն են։ Մեծ ծնողներս Մարաշէն։ Ես ծնած եմ Հնդկաստան՝ Տէլհի։ Հոն ուսանած եմ ու ապա ընտանեօք փոխադրուած ենք Հայաստան։ Հօրս հայրենասիրութեան հետեւանքով կայացաւ այս ներգաղթը։ Հայաստան փոխադրուելէ ետք ուսումս շարունակելու համար վեց տարի ալ ապրեցայ Միացեալ Նահանքներ եւ Եւրոպա։
Վ.Է.- Իսկ ի՞նչ կը պատմէք հնդկահայոց մասին։
Ն.Ս.- Հայոց Հնդկաստանի մէջ գոյութիւնը հետաքրքրական երեւոյթ է։ Հասարակ հնդիկը պատկերացում մը չունի հայոց մասին, քանի երկիրը ընդարձակ է եւ բազմամարդ։ Իսկ հայեր համախմբուած են միայն քանի մը քաղաքներու մէջ։ ԺԵ. եւ ԺԶ. դարերէն սկսեալ պարսկահայ վաճառականներ սկսան բնակութիւն հաստատել Հնդկաստանի քաղաքներուն մէջ։ Սակաւաթիւ այս համայնքներու մեծագոյնը կը կազմէր Կալկաթայի հայութիւնը։
Ես ծնած եմ մայրաքաղաք Տէլհիի մէջ։ Այն տեղ հայկական դպրոց չըլլալուն, ուսանեցայ տեղական դպրոցներու մէջ։ Մինչդեռ Կալկաթայի մէջ կայ 200 տարուայ անցեալ ունեցող դպրոց, որ կը պատկանի Էջմիածնին, ուր կը յաճախեն Հայաստանէն, Իրաքէն եւ Պարսկաստանէն եկած աշակերտներ։ Մատրաս եւ Մումպայի մէջ կան եկեղեցիներ։
Վ.Է.- Ցեղասպանութենէ ետք Հնդկաստան գաղթող հայեր եղա՞ն։
Ն.Ս.- Ո՛չ։ Հնդկաստան գաղթավայր մը ըլլալէ աւելի անցման կէտ մը եղած է։ Յատկապէս երկրի անգլիական գերիշխանութեան տակ գտնուած վայրերը եկած ու ապա այլ երկիրներ անցած են։ Հնդկահայութիւնը դասական սփիւռքի մը յատկանշական բաղադրիչներէն, օրինակի համար միութիւններէն կամ կուսակցութիւններէն զուրկ եղած է։ Այս առումով բացառութիւն մըն է 1794-ին հայ առաջին պարբերական մամուլին՝ «Ազդարար»ին Մատրասի մէջ հրատարակութիւնը։
Վ.Է.- Իսկ ձեր ընտանիքին Հնդկաստան երթալու պատճառները ինչե՞ր են։
Ն.Ս.- Տէլհիի մէջ կը գործէ Հայաստանի Հանրապետութեան Աւագ Դեսպանատունը։ Հայրս դիւանագէտ է եւ պաշտօնով Տէլհի նշանակուած։ Այսօր ալ ուրիշ քաղաքի մը մէջ նոյն պաշտօնով կը զբաղի։
Վ.Է.- Տրուած ըլլալով որ ձեր ապրած քաղաքին մէջ հայկական կենցաղ կը բացակայէին, ինչպէ՞ս հաղորդուեցաք հայերէնին եւ հայկական մշակոյթին։
Ն.Ս.- Երկու գործօններ։ Առաջին եւ կարեւորագոյնը ընտանեկան յարկն է։ Մենք տան մէջ հայախօս էինք եւ հայկական կենցաղով կ՚ապրէինք։ Երկրորդ՝ Հնդկաստան բազմալեզու երկիր է, ուրեմն մայրենիի զուգահեռ սորուած եմ անգլերէն եւ հնդկերէն։ Սակայն տան մէջ իմ գիտցուածը միայն խօսակցական հայերէնն էր։ Մեսրոպեան տառերուն հետ ծանօթացայ Հայաստան գալէ ետք։ Իմ մանկութեան տարիներուն ոչ համացանց գոյութիւն ունէր ոչ ալ բջջային հեռախօս։ Հայերէնը միայն տնեցիներու հետ կը խօսուէր։ Ես զիս երբեք սփիւռքահայ մը ըլլալով չեմ տեսած։ Շուրջս շատ քիչ հայեր կային, որոնք ինծի տարեկից անգամ չէին։
Վ.Է.- Այս երեւոյթը բացասական կը գտնէ՞ք։
Ն.Ս.- Ո՛չ ընդհակառակը, ես կեանքիս որոշ մէկ շրջանը ապրած եմ սփիւռքի մէջ։ Թէեւ ընդհանրացնելը սխալ է բայց նկատեցի որ Պոլսոյ մէջ հայերը իրենց միջեւ ընկերային կեանք մը ունին։ Մինչդեռ Պոսթընի հայերը հայ մշակոյթը լաւագոյնս կ՚ապրին։ Միւս կողմէն կան ոչ հայերու հետ ժամանակ անցնողներ կամ գործի ընկերութիւն ընողներ։ Անշուշտ այս բոլորին համար յատուկ ջանք մը չեն վատներ։ Կը զարմանամ այս երեւոյթով։ Երբեմն կը տարուիմ մտածելու, արդեօք այս մէկը շատ բնական է բայց ե՞ս չեմ հասկցած։ Ի վերջոյ Հնդկաստանի մէջ այս տեսակ բաներ չէին պատահեր։
Վ.Է.- Հասարակ հնդիկի մը համար նշանակութիւն ունի՞ հայու մը հանդիպիլ։
Ն.Ս.- Հնդկաստանի համար պարզ երեւոյթ մըն է այս, ոչ մէկ հետեւանք ունի։ Մենք ալ չէինք գիտակցիր թէ ինչ կը նշանակէ հայ ըլլալը։ Մի գուցէ 100 տարի առաջ Կալկաթայի մէջ ապրած հայ մը ըլլալով հնդիկներու համար իմաստ մը պիտի կրնայինք ունենալ։ Պիտի խորհէին որ լաւ ուսում ստացած եւ ունեւոր մարդիկ ենք։ Այսօր նման պատկերացում մը գոյութիւն չունի։
1950-1960-ական տարեթիւերուն երբ Կալկաթա անգլիացիներու հսկողութեան մտած էր հայերն ալ սկսան գաղթել։ Անոնցմէ շատեր Անգլիա, մաս մըն ալ Քանատա կամ Աւստրալիա գացին։ Այդ ժամանակուայ կալկաթացի հայերու համար կարելի էր Անգլիական կայսրութեան զաւակները ըսել։ Հայ ինքնութիւնը պահելով հանդերձ իշխանութեան խաւերուն մէջ տեղ ունէին։ Այդ պատճառաւ ալ կայսրութեան հետեւելով Անգլիա գացին։
Վ.Է.-Իսկ Հնդկաստանի պատմութեան մէջ ի՞նչ հետք թողուցին հայերը։
Ն.Ս.- Առհասարակ խօսեցանք Հնդկաստանի ներկայ հայերուն մասին։ Սակայն շատ յստակ չըլլալով հանդերձ այս երկրի հայ անցեալին մասին ալ բազմաթիւ հետքեր կան։ Օրինակի համար Հնդկաստանի հարաւարեւմտեան ծովափներուն քրիստոնեայ ժողովուրդ մը կայ որ 451 թուականէն ի վեր Հայաստանեայց եկեղեցւոյ յարանուանութիւնը կը վայելեն։ Այդ թուականին հայերը անջատուեցան քրիստոնեայ աշխարհէն եւ ղպտիներու, եթովպիացիներու, ասորիներու եւ վերեւ նշուած հնդիկներու հետ միասին կազմեցին արեւելեան ուղղափառ եկեղեցին։ Որոշ հետքեր կան նաեւ նախաքրիստոնէական հայութեան մասին։ Կարելի է ըսել որ Հայաստանի եւ Հնդկաստանի միջեւ կարեւորագոյն շաղկապը Պարսկաստանն է։ Ինչպէս հայերէնի, հնդկերէնի մէջ ալ յաճախ կը հանդիպինք պարսկերէն արմատներու։
Կ՚ուզեմ խօսիլ նաեւ Հնդկաստանի կարեւորագոյն դէմքերէն Աքպար թագաւորի մասին։ Ան պատմութեան մէջ ծանօթ է նաեւ «Մեծն Աքպար» տիտղոսով։ Այստեղ տարօրինակը այն է որ «աքպար» ինքնին արդէն մեծ կը նշանակէ։ Մոնկոլական ծագումով այս արքայատոհ մը անցեալին տիրացած էր ամբողջ Հնդկաստանին։ Աքպար հեռատես թագաւոր մըն էր, որու գահակալութեան շրջանին բոլոր կրօնները ազատութիւն ապրեցան։ Ինք իսլամ էր, ունէր բազմանդամ հարեմ եւ երեք օրինական կիներ։ Անոնցմէ մին իսլամ էր, մէկը հնդկուհի իսկ մէկն ալ քրիստոնեայ։ Կը նշուի թէ այս քրիստոնեայ կինը Մարիամ անունով հայուհի մը եղած է։ Հնդկաստանի բարգաւաճ տարիներն էին։ Հայ վաճառականներ առեւտուր կ՚ընէին։ Իր պալատն ալ կառուցած էր «Թաճ Մահալ»ի գտնուած Ակրա քաղաքին մէջ։
Երեք սերունդ անց իր ծոռան շրջանին կը շարունակուէր տակաւին իր տոհմը։ Թէեւ այդ տարիներուն անգլիացիք քայլ առ քայլ կ՚արշաւէին Հնդկաստանը։
ԺԸ. դարուն Տէլհիի մէջ Սարմա անունով երեւելիի մը մասին զրոյցներ կան եւ ոմանք կը պնդեն թէ ան ալ հայ է։ Իր դամբանը մինչեւ օրս ուխտատեղի կը համարուի։
