Նահատակութիւնը՝ որպէս վեհ գաղափար

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

( Յերիւրածոյ լուսանկարը առնուած է zaytung.com-էն)

Նահատակաց անունով մկրտուած վայրերով կը շրջապատուինք հետզհետէ։ Հոն ուր ահաբեկչա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն մը կը կա­տարուի, եւ եթէ այդ ահա­բեկ­չութեան հե­տեւան­քով սպան­նուած չեն ընդդի­մադիր­ներ, նախ­քան դէպ­քին բա­ցայայ­տումը, նախ­քան նոյ­նիսկ վայ­րին մաք­րուիլը՝ այդտե­ղը ան­մի­ջապէս կը կո­չուի, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց բլուր, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց կա­մուրջ, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց հրա­պարակ, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց կա­յարան, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց սրահ, օրի­նակ՝ Նա­հատա­կաց վար­ժա­րան եւ այսպէս շա­րու­նակ։ Օր մը թե­րեւս ամ­բողջ եր­կի­րը մկրտուի նա­հատակստան։

Վոս­փո­րի կա­մուրջը այ­լեւս Նա­հատա­կաց կա­մուրջ է, Պե­շիք­թա­շի մար­զա­դաշ­տին նա­յող բլու­րը, ուրկէ մար­դիկ մցումնե­րուն կը հե­տեւէին ձրիօրէն, եւ այս պատ­ճա­ռով ալ կը կո­չուէր Պե­լեշ­թե­փէ, այ­լեւս նա­հատա­կաց բլուր մըն է։

Խոս­տո­վանե­ցէք ան­կեղծօ­րէն. չէ՞ք հե­ռանար այդ վայ­րե­րէն հետզհե­տէ։ Այդ վայ­րե­րը, որոնք յի­շատակ մը ու­նէին ձե­զի հա­մար, մտեր­մութիւն մը, Վոս­փո­րի կա­մուրջը օրի­նակ, չի՞ կորսնցներ հետզհե­տէ իր հա­րազա­տու­թիւնը։ Բան մը չի՞ կոտ­րիր ձեր մէջ։ Վայ­րե­րը, որոնք ձերն էին, որոնք այս քա­ղաքի բնա­կիչ­նե­րունն էր, այ­լեւս, կա­մաց-կա­մաց կը դառ­նան այ­լոց սե­փակա­նու­թիւնը՝ իրենց անուննե­րով։ Այ­լոց՝ որոնք ան­ծա­նօթ են ո՛չ միայն մե­զի, այլ նաեւ շատ շա­տերուն։ Չենք ճանչնար այդ մար­դի­կը, որոնք հպար­տութեամբ կ՚որ­դեգրեն այդ նոր անուննե­րը, զորս կ՚ար­տա­սանեն առանց երկմտան­քի, մինչ դուք քա­նի մը ան­գամ կը մտա­ծէք, չէք ըն­դունիր, չէք կրնար հե­զասահ ար­տա­սանել այդ նոր անուննե­րը։

Կար­ծէք նա­հատա­կու­թիւնը մե­ծարե­լի երե­ւոյթ մը ըլ­լար։ Կար­ծէք նա­հատա­կու­թիւնը խրա­խու­սե­լի, քա­ջալե­րելի երե­ւոյթ մը ըլ­լար։ Պե­տու­թիւն կո­չուած կա­ռոյ­ցը կար­ծէք իր քա­ղաքա­ցինե­րը հրէ­շաւոր մօր մը նման սպան­նել ու­զէր միշտ, զա­նոնք դէ­պի մահ առաջ­նորդէր, մա­հաց­նէր, սպան­նէր՝ փո­խանակ ապ­րեցնե­լու զա­նոնք։

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!

Ասի­կա ալ մե­զի ծա­նօթ ու­րիշ երկրի մը քայ­լերգն է.

«Ամե­նայն տեղ մա­հը մի է մարդ մի ան­գամ պի՛տ մեռ­նի

Բայց երա­նի որ իւր ազ­գի ազա­տու­թեան կը զո­հուի»։

Բա­նաս­տեղծի մը աւե­լի քան 100 տա­րի առաջ ըսած­նե­րը այ­սօր ծա­մոց են քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րու բեր­նին մէջ, որոնք բա­նաս­տեղծու­թեան գիրք մը իսկ չեն կար­դա­ցած իրենց կեան­քին մէջ, վստա­հաբար։ Նա­խագահ մը այստեղ կ՚ըսէ՝ «երա­նի նա­հատա­կի ըն­տա­նիքին», մէ­կալը հոն­կէ կ՚ար­ձա­գան­գէ՝ «գի­տակ­ցուած մա­հը ան­մա­հու­թիւն է», նա­խարար մը հոս կ՚ըսէ՝ «պատ­րաստ եմ ըմ­պե­լու նա­հատա­կու­թեան բա­ժակը», կա­թողի­կոս մը հոն­կէ ձայն կու տայ՝ «նա­հատա­կու­թիւնը մարդկա­յին կեան­քը եւ պատ­մութիւ­նը կա­պում է աւե­լի զօ­րաւոր, երկնա­յին մի իրո­ղու­թեան հետ, որն անդրանցնում է ժա­մանա­կը եւ ծա­ւալ­ւում դէ­պի յա­ւեր­ժութիւն», գոր­ծիչ մը հոս կը յայ­տա­րարէ՝ «տէ­րը մեզ ար­ժա­նաց­նէ նա­հատա­կու­թեան, գաղ­թենք այս վայ­րե­րէն, աշ­խարհը ապ­րուելիք տեղ մը չէ», միւ­սը հոն­կէ ձեռք կը մեկ­նէ՝ «նա­հատա­կու­թեան ըն­թացքում մարդն իր ողջ էու­թեամբ յօ­ժարա­կամ հնա­զանդւում է պա­տուի­րանին»։

Նա­հատա­կու­թեան գա­ղափա­րը, սուրբ կամ վեհ նպա­տակի մը հա­մար մեռ­նի­լը, սպան­նուիլը կրօ­նական բո­վան­դա­կու­թիւն մը ու­նի ամ­բողջա­պէս։ Քրիս­տո­նէու­թեան կամ մահ­մե­տակա­նու­թեան մէջ մար­դիկ սուրբ կը հռչա­կուին, մար­տի­րոս կամ նա­հատակ կը կո­չուին երբ որ սպան­նուին, խող­խո­ղուին։ Ըստ հա­ւատա­ցեալ­նե­րու, ան որ կը նա­հատա­կուի կ՚ար­ժա­նանայ երկնա­յին պսակ­նե­րու, Աս­տուծոյ ար­քա­յու­թեան, յա­ւեր­ժա­կան կեան­քի։ Հե­տեւա­բար պէտք չէ հե­տապնդել ար­դա­րու­թեան վե­րականգնում, երբ մա­հացած է կամ սպան­նուած է նուիրա­կան բա­նի մը հա­մար։ Չէ՞ որ Աս­տուծոյ սի­րելին է այ­լեւս, յա­ւիտե­նական կեան­քի ժա­ռան­գորդը։ Ի՞նչ պէտք ու­րեմն հե­տապնդել երկրա­յին հա­տու­ցում մը։

Դժբախ­տա­բար եկե­ղեցիի կամ մզկի­թի քա­րոզ­չութիւ­նը ազ­դու մի­ջոց մըն է արե­ւել­քի մէջ, ուր մար­դիկ գե­րերկրա­յին ու­ժե­րու կամ ան­դե­նակա­նի հան­դէպ հա­ւատ­քը տա­կաւին կը պա­հեն, մա­նաւանդ կրթա­կան ցած մա­կար­դա­կի տէր եր­կիրնե­րու մէջ։ Միւս կող­մէ պե­տու­թիւննե­րը կը խրա­խու­սեն տէր­տէ­րին ու իմա­մին այդ ուղղու­թեամբ տուած քա­րոզը, որով­հե­տեւ հա­սարակ մար­դի­կը նա­հատա­կու­թեան մղե­լը իրենց իշ­խա­նու­թիւնը պա­հելու լա­ւագոյն մի­ջոցն է։ Քա­րոզ­չութիւ­նը միայն դպրո­ցին մէջ չէ՝ կրօ­նական դաս­տիարա­կու­թեան մի­ջոցով, նաեւ նոյ­նինքն բա­նակին մէջ։ Հա­յաս­տա­նի մէջ նոյ­նիսկ գնդե­րէցու­թիւն կո­չուած պաշ­տօն մը կայ. քա­հանա­ներ, որոնք կը վճա­րուին Առա­քելա­կան եկե­ղեցիին կող­մէ, ան­ցա­ւոր կեան­քի ու­նայնու­թիւնը եւ յա­ւիտե­նական կեան­քի հրա­պոյ­րը կը պատ­մեն 18-20-ամեայ երի­տասարդնե­րուն, որոնք աւե­լի հո­գեբա­նի կա­րիքն ու­նե­նային թե­րեւս, քան քա­հանա­յի։

Ան­շուշտ, որոշ խա­ւի մը վեհ գա­ղափա­րը, ու­րի­շի մը հա­մար ար­հա­մար­հե­լի կրնայ ըլ­լալ։ Ղա­րաբա­ղի ճա­կատին վրայ սպան­նուած հայ զի­նուոր մը նա­հատակ մըն է, իսկ հա­կառակ կող­մին վրայ սպան­նուածը՝ «ոչնչա­ցուած» մը, նոյ­նը նաեւ հոս՝ սահ­մա­նին այս կող­մը կը նա­հատա­կուին, սա­կայն դի­մացին­նե­րը կը սպան­նուին։ Չհաս­նինք նոյ­նիսկ սահ­մա­նին. հա­պա՞ Սու­րուչի մէջ, Ան­քա­րայի կա­յարա­նին մօտ Հոկ­տեմբե­րի 10-ին զո­հուած­նե­րը։ Կար­ծեմ անոնք «չար­ժա­նացան» Յու­լի­սի 15-ին կամ Պե­շիք­թա­շի վեր­ջին դէպ­քե­րու մե­ռեալ­նե­րուն մա­տու­ցուած պե­տական պա­տիւ­նե­րուն։ Տե­սակ-տե­սակ մա­հեր կան ու­րեմն, բո­լոր մա­հերը չեն նմա­նիր իրա­րու. ան որ մեզ­մէ է՝ կը մեռ­նի յա­ւիտե­նակա­նու­թեան հա­մար, իսկ ան որ մեզ­մէ չէ՝ խա­ւարի կը դա­տապար­տուի։ Կար­ծէք մարդ չըլ­լար…

Կար­ծեմ, պէտք է վե­րատե­սու­թեան են­թարկենք կրօն­քի, եկե­ղեցիի, մզկի­թի, զա­նոնք օգ­տա­գոր­ծող իշ­խա­նու­թիւննե­րուն քմա­հաճ վե­րաբեր­մունքին վե­րաբե­րեալ մեր մօ­տեցումնե­րը։ Հաս­տա­տու­թիւններ, որոնք իբր թէ կեանք կը գո­վեր­գեն, իրա­կանու­թեան մէջ մա­հուան բոյր կը ցա­նեն, նա­հատա­կու­թիւն կը դրուատեն, մե­ռեալ­ներ կը սրբացնեն ու կենդանի մարդիկը «իմացեալ» մահուամբ կը հրապուրեն։ Եւ այս բանը կ՚ընեն պետութիւն-եկեղեցի կամ մզկիթ ձեռքի ձեռքի տուած, եկեղեցական, մզկիթական, քաղաքական իշխանաւորներ միասնաբար, որոնք ոչ մէկ ուրիշ մտահոգութիւն ունին, քան իրենց բռնատիրութեան վերարտադրութիւնը։