Մենք եւ մեր մեծերը Տիգրան Մանսուրեան
ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
Փո՜քր ենք, շատ փո՜քր ենք մեծ ունենալու համար։ Բայց եւ այնպէս հողը ծնում է, քանզի սնուել է մեծերով։ Մեր մեծերի շնորհիւ է աշխարհն իմանում, լսում եւ կարդում հայերին։ Այդ մեծերից մէկը Հրանդ Մաթէոսեանն էր (1935-2002)։ Որքա՛ն ապահով է իրեն զգում մեր փոքրաթիւ ազգը հայրենիքում, երբ մեծերը կողքին են լինում, թէեւ մտնում են պատկառելի տարիքի մէջ։ Միայն վերջերս մեզանից հեռացան մեծատաղանդ դերասաններ Սոս Սարգսեանը, Կարէն Ջանիբեկեանը,Վարդուհի Վարդերեւեանը։ Իսկ որքա՛ն պաշտպանուած էինք մեզ զգում՝ տեսնելով համերգասրահներում փարթերի առաջին կարգերում Էդուարդ Միրզոյեանին (1921-2012) եւ Ալեքսանդր Յարութիւնեանին (1920-2012)։ Երկու մեծագոյն յօրինողները, որոնց Հայաստանում ասում են կոմպոզիտորներ, մահացան 2012-ին. Յարութիւնեանը՝ Մարտին, իսկ Միրզոյեանը՝ Հոկտեմբերին։ Փա՜ռք նրանց թողած երաժշտական ժառանգութեանը։ Ի՞նչ արած, որ այսօր արտասահմանում նրանց գործերը աւելի շատ են կատարում, քան Հայաստանում։ Ինչպէս նաեւ Տիգրան Մանսուրեանի գործերը։ «Առանց Տիգրանի՝ իմ սերունդը համր ուխտաւոր էր լինելու», -ասաց Մանսուրեանի մասին Հրանդ Մաթէոսեանը։ 2014-ին լրացաւ մեծն կոմպոզիտորի 75-ամեակը, սակայն այս տարի արդէն առանց յոբելեանի կրկին անդրադարձան Մանսուրեանի երաժշտութեանը, պարզապէս ծննդեան օրուայ առթիւ, որը 27 Յունուարին էր։
«Ձմեռը պէտք է, որպէսզի գոյներից բաժանուես եւ ներսդ աւելի լաւ տեսնես»,- ասում է Տիգրան Մանսուրեանը, իսկ հայի երգը ըստ կոմպոզիտորի - դէպի ներս երգուող տեսակն է ի տարբերութիւն, օրինակ, իտալացու երգի, որն ուղղուած է դէպի դուրս։ Բարձրագոյն երաժշտութիւնը Մանսուրեանի համար դա ինքնիրեն համար երգելն է. այդ առիթով նա յիշատակում է իր Տիգրանակերտ մեծհօրը, որը սիրում էր առանձնանալ իր սենեակում եւ միայնակ ապրել զգացմունքները… Ծնողները սակայն որբանոցի զաւակներ են եղել, գտել են միմեանց երաժշտութեան շնորհիւ. հայրը երգել է, իսկ մայրը հրապուրուել նրա երգով։ Այսքանը։ Առանց կենսագրական մանրամասնութիւնների։ Մանրամասնութիւնները տեղ են գտել իր ստեղծագործութիւնների մէջ, վերածուելով երաժշտական հնչիւնների։ 1964-ից, այսինքն դեռեւս ուսանողական տարիքից, Տիգրան Մանսուրեանը սկսել է գրել կինօերաժշտութիւն, սկսած փաստավաւերագրական ֆիլմերից, իսկ 1969-ին եկաւ Փարաճանովը, եւ Մանսուրեանը գրեց երաժշտութիւն «Նռան Գոյն»ի համար։ Յետոյ Հենրիկ Մալեանի «Մենք Ենք Մեր Սարերը» եւ «Կտոր Մը Երկինք» ֆիլմերի համար։ Յետոյ Ալպերտ Մկրտչեանի «Հին Օրերի Երգը» եւ «Մեր Մանկութեան Տանգոն»։ Եւ դա ի՞նչ երաժշտութիւն էր։ Գաւառական յուշերի, Պէյրութում ծնուած՝ Միջերկրական ծովի զաւակի, որի մանկութիւնը տեղափոխուեց Հայաստանի Շիրակի մարզի Արթիկ քաղաք։ Ծովը փոխուեց սարի, սակայն դա Ալագեազ սարն էր, որը Աւետիք Իսահակեանն էր գովերգել «Դու Արագած, ալմաստ վահան Կայծակեղէն թրերի…» բանաստեղծութեան մէջ։ Երկու տարի Մանսուրեանը սովորեց Լենինականի Կարա-Մուրզայի անուան երաժշտական ուսումնարանում, այնուհետեւ չորս տարի՝ արդէն Երեւանի Ռոմանոս Մելիքեանի անուան երաժշտական ուսումնարանում՝ Էդուարդ Պաղտասարեանի դասարանում։ Կարծում եմ, հայ մարդու համար նախքան Երեւանում բնակուելը շատ օգտակար է մարդ լինելու դպրոցն անցնել Շիրակի մարզում։
Եւ վերջապէս սովորեց Կոմիտասի անուան կոնսերվատորիայում՝ Ղազարոս Սարեանի ղեկավարութեան ներքոյ։ Ինքն իրեն Մանսուրեանը որպէս դասաւանդող համարում է անյաջող. «Մի քանի տարի դասաւանդեցի կոմպոզիցիա, բայց ուսանողներս փախչում էին։ Չեմ կարծում, որ որեւէ մէկը որեւէ միւսին կարող է որեւէ բան սովորեցնել»։ Եւ ինչո՞ւմն է տեսնում Մանսուրեանը սովորելու խնդիրը։ Տառապանքի մէջ։ Որքանով կարող է ստեղծագործողը անցնել տառապանքի միջով։ Լինել արուեստագէտ նշանակում է կրել խաչ. անդադար, առանց հանգստեան օրերի…
Ինձ բախտ վիճակուեց Սովետական երկրի վերջին տարիներին տեսնել Մանսուրեանի «Ձիւնէ Թագուհին» պալէտը։ Դա այն ժամանակներն էին, երբ մեր օփերայի եւ պալէտի թատրոնը ունէր խաղացանկ։
Այսօր Մանսուրեանը չի գրում երաժշտութիւն կինոյի համար, որովհետեւ հայ կինօն նահանջ է ապրում։ 2015-ին Ֆրանքֆուրտում եւ Պեռլինում հնչեց Մանսուրեանի ռեքուիեմը (հոգեհանգստեան պատարագ), որը պատուիրել էին գերմանացիները Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի առթիւ։ Երկար տարիներ կոմպոզիտորը աշխատեց այդ երկի վրայ. «10 տարուայ ճամբայ անցայ։ Ինձանից առաջ 500 ռեքուիեմներ են գրուել։ Պէտք էր ստեղծել մի գործ, որը մեր իրականութիւնից ծնուած լինէր։ Եւ ես դիմեցի մեր մանրանկարչութեանը։ Այսօր էլ կան այդ կերպարները։ Եւ հենց իրենք պիտի երգէին։ Սա բացայայտելուց յետոյ ամէն ինչ ընկաւ իր տեղը»։ Աշխարհն արձագանգեց Պեռլինում կայացած փրեմիեռային։ Մանսուրեանի նպատակն էր երաժշտութեան միջոցով վերհանել հայ ժողովրդի հոգեկերտուածքը։
Ես չթուարկեցի Տիգրան Մանսուրեանի կոչումներն ու պարգեւները։ Դրանց մասին կարելի է կարդալ Վիքիփէտիայում, որտեղ սակայն դեռ ոչ մի բան չկայ գրած Մանսուրեանի ռեքուիեմի մասին։ Կարծում եմ, որ մարդու մեծութիւնը չափւում է նաեւ իր համեստութեամբ։ Յամենայնդէպս երբ Մանսուրեանը խօսում է Կոմիտասի մասին, ապա յատուկ շեշտում է. «Կոմիտասը երբեք չասեց իր մասին կոմպոզիտոր, միայն նշեց, որ հաւաքեց եւ ներդաշնակեց Կոմիտաս Վարդապետը»։
