Մեծ Պահք
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Բարով էգար թթու մոխոխ,
Ինչ լուր բերիր հայրենիքէս։
Մէնձ պասն էկաւ, կայնաւ թաթին,
Աչքս մնաց հալվա կաթին։
Մէնձ պասն էկաւ դուռմիշ էղաւ,
Փօրիս փարգալ փոզմիշ էղաւ...
Այսպէս խաղ ասելով գիւղի տղամարդիկ՝ ահել-ջահել, ամէնքը ուս ուսի տուած կը պարէին մախոխապուրի պարն ու կը դիմաւորէին Մեծ Պասի սկիզբը։
Մեծ կամ Քառասնորդական Պահքը Յիսուս Քրիստոսի՝ անապատում քառասնօրեայ ապաշխարութեան ու ծոմապահութեան շրջանը կը խորհրդանշէ։ Պահքի քառասուն օրուան կը յաջորդէ պահեցողութեան եւս մէկ շաբաթ՝ Աւագ շաբաթը, ուստի Մեծ Պասը կը տեւի 48 օր եւ կ՚աւարտուի Զատիկի նախօրէին։
Մեծ Պասի եօթ կիրակիներն ունեն իրենց յատուկ անունները՝ «Բուն Բարեկենդան», որ կը խորհրդանշէ մարդու դրախտային կեանքը, «Արտաքսում», որ արդէն կը խօսէ մարդու դրախտէն արտաքսուելու մասին, «Անառակի», որ կը մատնանշէ մարդու առ Աստուած դառնալու նախապայմանը, «Տնտեսի», որ կը ցուցադրէ նիւթական հարստութեան ճիշդ տնօրինման կարեւորութիւնը, «Դատաւորի», որ կը պատգամէ հար աղօթել յանուն փրկութեան, «Գալստեան», որ իր մէջ կ՚ամփոփէ թէ առաջին Գալստեան խորհուրդը, թէ երկրորդ Գալստեան խոստումը, եւ Ծաղկազարդ՝ Քրիստոսի յաղթական մուտքը Երուսաղէմ։
Պահքի կարեւորագոյն սիւնը հոգու եւ մարմնի մաքրութիւնն է, ապաշխարութիւնը, հրաժարումը ոչ միայն կենդանական սնունդէն, այլեւ հոգին, մարմինը, խօսքն ու միտքը ապականող ամէն տեսակ գործողութենէն ու մտքերէն, գողութիւններէն ու ստախօսութենէն, թշնամանքէն ու չարակամութենէն։
Պահքը կը սկսի իրարմէ գժտուածներու հաշտեցմամբ, բնակարանի մաքրութեամբ եւ պահքի ուտեստների՝ մախոխի, պոչով ապուրի, աղանձի, հատիկի եւ այլնի պատրաստութեամբ։
Մախոխապուրի պարեղանակէն զատ կը պարէին նաեւ ինչով ծեծենք սոխն ու սխտոր պարը, որի եղանակը շատ դէպքերում կը ստեղծուէր տեղում. պարագլուխը կարտասաներ յայտնի խօսքերը.
Արէք ձէձէնք սօխն ու սխտօր,
Կանաչ կըխտօր, ջուխտ մանանէղ,
Ինչօ՞վ ձէձէնք սօխն ու սխտօր,
Կանաչ կըխտօր, ջուխտ մանանէղ,
Գլխօվ ձէձէնք,
Գլխօվ ձէձէնք սօխն ու սխտօր,
Կանաչ կըխտօր, ջուխտ մանանէղ...
եւ յընթացս ցոյց կու տար թէ ինչպէս պէտք է գլխով ծեծել սոխն ու սխտոր, կանաչ կը խտոր, ջուխտ մանանեխ, ապա պարախումբը կը հետեւէր նրա օրինակին եւ այդպէս սոխն ու սխտորը կը ծեծէին ականջով, աչքով, քիթ-բերանով, ոտքով, ձեռքով եւ այլն։
Յատկանշական է, որ այս պարերը կը պարէին միայն տղամարդիկ. սուրբ օր էր, կանանց վայել չէր պարելը։
Մեծ Պասին նաեւ կաղային բերք ու բարքին եւ մշակին վնաս բերող բոլոր միջատներուն ու սողուններուն։ Տան արու զաւակներէն մէկնումէկը կը բարձրանար տանիքը եւ երկու քար իրար քսելով կը բարձրաձայներ.
Աղամ, աղամ, ի՞նչ աղամ
Ներքեւից մէկ ուրիշը կ՚արձագանգէր
Օձ ու կարիճ աղա
Այդպէս կաղային մուկը, գայլը, աղուէսը, վնասակար միջատները եւ այլն։
Սովորութեան համաձայն՝ վնասակար միջատներէն ազատուելէն զատ տնէն կը վռնտէին նաեւ բոլոր տեսակ չար ոգիներուն՝ ալքերին, մեզմէ աղէկներին, շվոտներին, խնջլոզներին եւ այլն։ Չարը խափանելու համար որոշ վայրերում անգամ ալիւրով կը նախշէին տան պատերը եւ առաստաղը, այնպէս որ գիշերուայ աստղազարդ երկնքին նմանի…
