Muş’ta tarihi Kale Mahallesi Koruma Kurulu’ndan kaçırıldı
UYGAR GÜLTEKİN
[email protected]
Kale Mahallesi, Muş’un en eski yerleşim yeri. Muş’un kadim kent yaşamına dair ayakta kalan tek mekan. Mahalle, uzun zamandır Türkiye’nin gündemine oturan kentsel dönüşüm furyasından nasibini aldı. Bazıları yüz yılı aşkın zamandır ayakta kalmayı başaran evler son bir ay içinde yerle bir olmuş durumda. AK Partili Muş Belediyesi ile TOKİ, mahalleyi kentsel dönüşüm kapsamına alınca mahallede yaşayan pek çok mülk sahibi ile anlaşma yapıldı. Proje uyarınca Muş’un tarihini gözler önüne seren yüz yıllık evler yerine Türkiye’nin her yerinde görmeye alışkın olduğumuz 8 katlı TOKİ evleri yükselecek. Mahallenin eski bir Ermeni mahallesi olduğu gerçeği ise, kentte TOKİ ve Belediye Başkanı Necmettin Dede dışında herkes tarafından biliniyor.
Belediye’den tescil yerine yıkım
Bütün bu kentsel dönüşüm sürecinin nasıl işlediğini anlamak için özellikle Koruma Kurullarına bakmak gerekiyor. Yerel yönetimler kentle ilgili korunması gerektiğini düşündüğü yapılar hakkında Koruma Kurullarına başvuru yaparak bunların Kültür Bakanlığı tarafından korunmasını isteyebiliyor. Muş Belediyesi ise koruma talep etmek yerine TOKİ ile görüşmeler yaparak evlerin yıkımını istemiş.
Kale Mahallesi 21 Ekim 2012’de Bakanlar Kurulu kararı ile kentsel dönüşüm alanı ilanı edildi. TOKİ ile Belediye arasında 2 Temmuz tarihinde protokol imzalandı. Böylelikle 11 hektarlık alan için Kentsel Dönüşüm süreci işlemeye başladı. Belediye süreci yürütmek için ‘davet yoluyla’ ihaleye çıktı ve hak sahipleri ile görüşmeler başladı. Evlerin yıkımı karşılığında hak sahiplerine yeni yapılacak TOKİ evlerinden daire önerildi. Her yerde olduğu gibi Muş’un Kale Mahallesi’nde de hak sahipleri yeni evler için borçlandırıldı. İki katlı bir ev için iki daire ve 130 bin liralık borç çıkartıldı. Muş’ta ortalama kiralar 600 TL civarında iken mahalle sakinlerine kira yardımları 300 TL olarak belirlendi. Konutunu boşaltmaya başlayanlara kira yardımları yapılmaya başlandı. Hak sahiplerinin büyük kısmı ile anlaşma yapıldı. Anlaşmayan evler mahkemeye başvurdu. Kentsel Dönüşüm Yasası anlaşama yapılamaması halinde Belediyelere kamulaştırma hakkı tanıyor. Bu hak uyarınca TOKİ de kamulaştırma yoluna gideceğini açıkladı.
Tescilli yapım sayısı üç
Koca tarihi mahallede toplam üç yapı tescilli durumda. Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Müdürlüğü’nün açıklamasına göre Kale Mahallesi’nde iki cami ve eski bir kilisenin tescili var, evlerle ilgili herhangi bir tescil kararı ise bulunmuyor.
Yapılan açıklama ile Kale Mahallesi’ndeki evler için yıkım süreci de resmen başlamış oldu. Belediye, evlerin boşaltılması için tebliğler gönderdi. Hak sahiplerine molozları kullanmaları için müsamaha gösterilerek, evlerin kendileri tarafından yıkılmasının yolu açıldı. Muş’un yoksul mahallelerinden biri olan Kale Mahallesi’nde ev sahipleri evlerin kapılarını pencerelerini, molozlarını, para edebilecek pek çok şeyi sökerek satmaya başladı. Mahalle tamamen harabeye döndü. Bazı evlerin temellerinin ise define bulma umuduyla derinden kazılmış olması ise dikkat çekiyor.
Kurul incelemesi olmaksızın yıkım
Muş’un bağlı bulunduğu Van Koruma Kurulu Bölge Müdürlüğü, kendilerine gelen başvurular sonrasında Kale Mahallesi için uzman görevlendirmesi yaptı. Mahallede incelemelere başlayan uzmanlar tarafından hazırlanacak rapor doğrultusunda evler kültür mirası kapsamında değerlendirilirse, koruma altına alınacak. Yıkılmış olan evler ise eğer mimari özellikleri tespit edilebilirse koruma altına alınacak. Ancak TOKİ ve Belediye tarafından başlatılan süreç Kurul Kararını beklemeksizin hali hazırda devam ediyor.
Öte yandan, Mimarlar Odası Muş Temsilcisi Emrullah Erol, belediyenin kent ile ilgili kararları kapalı kapılar arkasında aldığına dikkat çekerek, Kale Mahallesi’nde de sürecin böyle işlediğine dikkat çekti. Kale mahallesindeki evlerin tescilli yapılar olmadığını belirten Erol, şunları söyledi: “Koruma Kurulları buralarda oldukça zayıf. Tescillenmesi gereken pek çok yapı var. Ancak çalışmalar yapılmıyor. Belediyenin bu konuda kurullara başvuru yapması, mahallenin korumasının sağlaması gerekiyordu. Bunu yapmak yerine TOKİ ile anlaşmayı tercih etti. Kurul bölgede inceleme yapıyor. Bölgede yapılan incelemelerin sonuçları beklenmeden sürecin işletilmesi kaygı verici.”
Tescil için başvuru şart
Bölgede pek çok tarihi yapı ile ilgili kaynaklanan tescil sorunlarına ilişkin olarak atılması gereken ilk adım Koruma Kurullarına başvuru yapmak. 2 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu eski Başkanı Prof. Mete Tapan, Agos’a yaptığı açıklamada “Muş’un Kale Mahallesi’nin tescil edilmesi gerekliyse kurul hemen bunu yapabilir” dedi.
Tapan, bölgedeki tarihi kilise ve yapılarla ilgili olarak tespitlerin Kültür Bakanlığı tarafından yapılması gerektiğini, ancak yurttaşların ve bilim insanlarının da bunu yapabileceğini belirterek, “Yapmanız gereken şey bu yapıların fotoğraflarını çekip kısa bir bilgiyle kurula başvuruda bulunmak. Bunun ardından kurullar bu başvuruları değerlendirip gerekli incelemeleri yapabilir” diye konuştu.
