Murat Bardakçı’nın unuttuğu Ermeni Kilisesi
Habertürk yazarı, tarihçi Murat Bardakçı 8 Şubat’taki yazısında, Syriza Partisi’nin Xanthi’den (İskeçe) seçilen Türk milletvekili Hüseyin Zeybek’in “Atina’ya cami yapılma zamanı artık gelmiş ve geçmiş bile” sözleri üzerinden Yunanistan’da Osmanlı döneminden kalma camilerin durumundan bahsetti.
Bardakçı, Selanik’teki Hamza Bey Camii’nin bir bölümünün vaktiyle erotik filmlerin oynatıldığı sinema haline getirildiğini yazdı, sonrasında bir iddia öne sürdü:
“Tamam, 1955’teki 6-7 Eylül rezaletinde kiliselere, papazlara ve Ortodoks vatandaşlarımıza karşı her türlü ayıbı yaşattık, maalesef olmayacak rezaletlere sebep olduk ama Selânik’teki Hamza Bey Camii’nin başına gelenin benzerini yapmak, yani bir ibadethaneyi erotik film sineması haline getirmek gibisinden bir ayıba imza atmadık!”
Halbuki Eskişehir’in merkezinde bulunan, tarihi 19. yüzyıla dayanan, adının “Surp Yerrortutyun” olduğu ifade edilen Ermeni Kilisesi’nin bir dönem “Asri Sinema” olarak kullanıldığı belediyenin kayıtlarında da yer alan bir gerçek. Bu sinemada erotik filmlerin gösterildiğiyse Eskişehir’de yaşayan herkes tarafından biliniyor. Öyle ki kilise binasının bugünkü haliyle “Zübeyde Hanım Kültür Merkezi”ne dönüşmeden önce basına yansıyan haberlerinde de bu bilgi yer alıyor.
‘Ermeniler erotik filmlerin gösterilmesinden rahatsızdı’
2008 yılında Hürriyet Gazetesi’ne konuşan Özel Eskişehir Kültür Merkezi Genel Sanat Yönetmeni Necmi Ünver, Cumhuriyet Mahallesi'nde Subay Orduevi bitişiğindeki 2 katlı tarihi Ermeni kilisesinin uzun yıllar sinema olarak hizmet verdiğini söylüyor ve sinemada 20 yıla yakın erotik film gösterildiğini, bunun da Ermenilerin tepkisine neden olduğunu belirtiyordu. Ünver, binanın 3 yıl boyunca boş kaldığını ve “tinercilerin mekanı” haline dönüştüğünü de ifade ediyordu.
‘Kilise 1945 yılında sinema olarak işletilmeye başladı’
Eskişehir’deki Ermeni Kilisesi’nin sinemaya dönüştürülmesine dair en detaylı bilgi ise Anadolu Üniversitesi’nin “Kurgu” dergisinde yer alan bir makalede, Doç. Dr. Feyyaz Bodur’un 1990 yılında kaleme aldığı “Eskişehir Sinemalarının Dünü ve Bugünü” yazısında rastlamak mümkün. Bu yazıda da kilisenin “erotik sinema” olarak kullanıldığı açıkça ifade ediliyor.
“Vakıflara ait eski bir kilise olan binayı, Hasan Tozman ve Hikmet Özbil kiralayıp sinema salonu olarak işlettiler. Daha sonra İbrahim Çanakçı vakıflar tarafından satışa çıkarılan binayı satın aldı.
Bir yıl içinde üç kez el değiştiren sinemayı son olarak Tozman ailesinden Hasan Tozman satın aldı. Sinemayı 1945 yılında Hikmet Tozman ve İbrahim Çanakçı birlikte işletmeye başladılar, 1948 yılında çıkan yangın nedeniyle kapanan sinema 1950 yılında Hikmet Tozman tarafından yeniden işletmeye açıldı. 1973'te aile şirketi dağıldıysa da Asri sinema Tozmanların elinden çıkmadı, 1975'te Cahit Tozman'ın yönetimine geçti. Bugün Asri sinemayı Kamil Tozman işletmektedir. 1965 yılına kadar 40 koltuk kapasiteli olan sinema bugün 600 koltuğa sahiptir. 1988 yılında film gösterici makinası kömürlüden lambalı sisteme dönüştürülmüştür. Sinemada 9 personel çalışmaktadır.
Asri sinema geçmiş yıllarda Eskişehir'in lüks sinemalarından biriydi. 1970'li yılların ilk yarısına kadar büyük izleyici kitlesine sahip olan sinema ayrıca çocuk filmleri oynatan bir cep sinemasını da aynı binanın bir bölümünde hizmete sokmuştu.
Televizyonun yaygınlaşması, siyasi olaylar izleyicinin sinemadan uzaklaşması, çocuk sinemasının kapanmasına ve izleyici sayısının azalmasına neden oldu.
Asri sinemanın 1975 yılındaki günlük ortalama izleyici sayısı 1500 iken 1987-88 de 250'ye düştü, son iki yıldır artış göstererek 400 yükseldi.
‘Asri sinema erotik filmler oynatmaktadır’
Saat 11.00'de başlayan film gösterimi her gün 7 seans sürmektedir. Seanslar genellikle iki filmdir. Sinemanın izleyicisi, işletmecinin görüşüne göre % 30'u üniversite öğrencisidir. Öğrenci dışında sürekli işi olmayanlar, öğrenim düzeyi düşük işçi ve esnaf kesimi, sanayi kesimi çırakları izleyiciler arasında bulunmaktadır. İzleyicilerinin tümü erkek izleyicilerdir. Asri sinema erotik filmler oynatmaktadır. 1974 yılından bu
yana Asri sinema müşterisinin bu tür filmlere alışmış olması nedeniyle, sinema işletmecisi aynı tür filmleri göstermeyi sürdürüyor. Ancak sinema işletmecisi, bu tür filmlerin de Arabesk ve Karate filmleri modası gibi gelip geçici olduğunu, mesleği sürdürebilmek için büyük kitlelere hitap eden nitelikli filmleri gösterebilme çabası içinde olduklarını söylüyor.
