Մշեցի Մկօն
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Պատմական եւ սոցիալ-քաղաքական տարբեր հանգամանքների բերումով հայութիւնը արդէն քանի դար է բռնած է գաղթի ուղին։ Ընդ որում՝ հայը ոչ միայն երկրէ երկիր կը գաղթէր, այլեւ՝ գիւղէն քաղաք կը ձգուէր։ Այսպէս էր եւ առաջին աշխարհամարտէն առաջ, երբ հայերը արեւմտահայկական ազգագաւառներէն կը գաղթէին Պոլիս՝ ընտանիքը կերակրելու, պարտքերը վճարելու միտումով։
Պանդխտութեան հազար-հազար պատմութիւններ ապրած է հայը։ Եւ այս պատմութիւնը կը վերաբերի մշեցի Մկոյին, ով ընտանիք, տուն-տեղ ձգած, կը բռնէ պանդխտութեան ուղին եւ Մուշէն ճամբայ կ՚ընկնէ Պոլիս, որ քիչ մը դրամ վաստակէ՝ հարազատներուն ղրկէ։
Մկօն հասնելով Պոլիս կը հանդիպէ իր հայրենակից Դրոյին։ Դրօն իր հարազատներէն հարցուփորձ կ՚ընէ, ապա կ՚ըսէ թէ ինք ընկերութեան մէջը բեռնակիր կաշխատի եւ կը խոստանայ Մկոյին համար ալ գործ գտնել։
Այսպէս Մկօն ու Դրօն նոյն տեղը բեռնակիր կ՚ըլլան։ Սակայն Մկօն Դրոյի պէս առողջ չըլլար, եւ օր մը ծանր բեռ մը առնելով, բեռը շալակին գետին կիյնայ։ Դրօն հայ բժիշկ մը կը կանչէ, ան դեղեր կը նշանակէ եւ խորհուրդ կու տայ, որ Մկօն այլեւս ծանր գործեր չընէ։
Ժամանակ անց Մկօն ոտքի կ՚ելլայ՝ նիհարած ու հիւծած։ Երկու ընկերները կ՚որոշեն դիմել Հայոց Պատրիարքարանի օգնութեանը՝ գուցէ յարմար գործ մը գտնեն։ Երկուսով կ՚երթան Պատրիարքարան, քարտուղարին կը բացատրեն դրութիւնը։ Քարտուղարը պատասխան մը առնելու համար քանի օրէն կը կանչէ անոնց։
Քանի օր յետոյ քարտուղարը անոնց կը յայտնէ, որ ահա եկեղեցիին մէջը մոմավաճառի կարիք կը զգացուի, քանի որ նախկին մոմավաճառը ծեր մարդ մըն էր, հիմա ան ծանր հիւանդ պառկած է, կը սպասուի, որ շուտով պիտի մեռնի, եւ այդ գործը Մկոյին պիտի տրուի։ Այնպէս որ քանի մը օրէն դարձեալ թող գան։
Մկօն ու Դրօն քանի մը օր անց կը ներկայանան։ Քարտուղարը կ՚ըսէ թէ մոմավաճառը մահացել է եւ խոստացածի պէս այդ գործը Մկոյին պիտի յանձնուի։ Ապա կը հարցնէ թէ Մկօն ինչ կրթութիւն ստացած է։
Մկօն ամօթխած կ՚ըսէ թէ ինք գաւառի դպրոցի երես տեսած չկայ եւ անգամ ստորագրութիւն դնել անկարող է։
- Օ՜, -կ՚ըսէ քարտուղարը, - ատ չեղաւ, դուն գոնէ քիչ մը հաշիւ պէտք է գիտնաս, մոմերը պիտի ընդունիս, պէտք է ստորագրութիւն դնես։ Ուրեմն չեղաւ։ Այս գործը քեզի յարմար չէ։
Մկոյի աղաչանքները ոչ մի օգուտ չեն տայ, միայն թէ պատրիարքարանը գտնուող աղաներէն մէկը գրպանէն քիչ մը փող կը հանէ, անոր ափի մէջը կը դնէ։ Մկօն դուրս կու գայ Պատրիարքարանէն եւ կ՚երթայ Սամաթիայի փողոցները կը թափառի։
Մշեցի Մկօն կը քալէր ու կ՚անիծէր իր սեւ օրը, որ ժամանակին քիչ մը գիր չէր սորված։ Եւ ահա ան փողոցի անկիւնը կը հանդիպէ անշուք խանութ մը, ուր հնամաշ հագուստով մարդիկ ելումուտ կ՚ընէին։ Ներս կը մտնէ՝ գիտնալու թէ աս ինչ տեղ է։ Կը պարզուի աս խանութը հրեայի մը կը պատկանի, ան հոսկէ հոնկէ գտած շորերը դրամով կ՚առնէ մարդկանցից, կը մաքրէ, կ՚արդուկէ եւ կը ծախէ, իսկ ամբողջութեամբ անպէտքները որպէս հումք կը յանձնէ։
Մկօն շուտափոյթ կ՚երթայ պարկ մը կ՚առնէ եւ ինքն ալ կը սկսի հագուստ հաւաքել եւ հրեայ խանութպանին վաճառել։ Աստիճանաբար որոշ գումար կը սկսի խնայել։
Բայց այս Մկօն շատ հետաքրքիր սովորութիւն մը ունէր։ Ան հագուստը յանձնելէն առաջ, գրպանները կը ստուգէր, նոր հրեային կը յանձնէր։ Չէ որ երբեմն մանր դրամներ կը գտներ գրպաններում։
Օր մըն ալ, իր ժողուած հագուստների գրպանները ստուգելիս, գրպաններէն մէկի մէջը տարօրինակ թուղթ մը կը գտնէ։ Հարցուփորձ կ՚ընէ թէ այդ ինչ թուղթ է։ Վերջը կիմացուի թէ այն քրետիֆոնսի է՝ վիճակահանութեան տոմս մը, որ քանի մը օրէն պիտի խաղայ։
Քանի մը օր յետոյ Մկօն կը տանի ստուգել կու տայ, եւ ի՞նչ՝ կը պարզուի առաջին կարգի շահում է՝ 2,000 ոսկի։ Մկօն այդ գումարով խանութ մը կը բանայ կեդրոնական փողոցի վրայ, ցուցատախտակին գրել կու տա իր անունը՝ Տէրտէրեան Մկօ, հատ մըն ալ անձնական կնիք շինել կու տայ, որ ստորագրութիւն դնելու կարիք չըլլայ։ Դրոյին իր մօտ լաւ գործի կը դնէ, ետքը իր հարազատներուն Պոլիս կը տեղափոխէ, ուր միասին կ՚ապրեն առօք-փառօք։
Օր մըն ալ Պատրիարքարանի քարտուղարը խանութ կու գայ առեւտուր ընելու։ Ան Մկոյին որ կը տեսնէ, աչքերին չի հաւատար՝ միթէ աս այն գիր չիմացող Մկօն է, որ ստորագրութիւն անգամ չէր կրնար դնիլ։ Մկօն կը մօտենայ քարտուղարին եւ կ՚ըսէ։
- Մի զարմանար, ես եմ, գիր ու ստորագրութիւն չգիտցող Մշեցի Մկօն։ Եթէ գիր ու հաշիւ գիտնայի, մինչեւ ծերանալս եկեղեցու մէջը մոմավաճառ պիտի ըլլայի, իսկ հիմա կը տեսնես վաճառական եմ, ոչ թէ գիր, հաշիւ, ստորագրութիւն, այլ բա՜խտ ըսէ, բա՜խտ։ Այս աշխարհիս մէջը մարդ պէտք է բախտաւոր աստղի տակ ծնած ըլլայ։
