Mitler, rüyalar ve kahramanlar
ÖZLEM ERTAN
Dünyanın farklı bölgelerinde, hayal gücünün ve aklın marifetiyle üretilen mitolojik anlatıların temel noktalarda örtüştüğü sır değil. İster Antik Yunan’da ya da Mezopotamya’da isterse Güney Amerika’da veya Uzakdoğu’da olsun tüm mitlerin ortak bazı temaları var.
Yaşadığı toplumun kuralları, sınırları dışına çıkma cesaretini gösteren kahraman, envaiçeşit tehlikeyle dolu bir yolculuğa çıkar ve burada zorluklarla, tehlikelerle yüz yüze gelir. Macerasının belli noktalarında ona rehberlik edecek, yol gösterecek bilgelerle karşılaşır. Seyahati sırasında verdiği ölüm kalım savaşının etkisiyle dönüşüm geçirir. İçinden çıktığı topluma geri döndüğünde farklı biridir. Yolculuğunda edindiği deneyimleri toplumuna da aktarır ve bu yolla onun da değişmesini sağlar.
Gerçek yolculuk
Mitolojik anlatılar, efsaneler ve halk öykülerindeki kahraman figürünün geçirdiği bu aşamalar, dram sanatının da temelini oluşturur. Klasik yapıdaki romanlara, oyunlara, filmlere baktığımızda kahramanın, yolculuğu boyunca benzer süreçlerden geçtiğini görürüz. Çıkılan ister gerçek anlamda, isterse içsel bir yolculuk olsun durum böyledir.
Bu evrensel döngü üzerinde düşünmemize yol açan en önemli kaynak kitap kuşkusuz mitler hakkındaki çalışmalarıyla tanınan Amerikalı yazar, araştırmacı, editör ve öğretmen Joseph Campbell’ın kaleme aldığı ‘Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’, orijinal adıyla ‘The Hero With a Thousand Faces’. Türkiye’de daha önce Kabalcı Yayınları tarafından yayımlanan ‘Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’, bu kez İthaki Yayınları tarafından gözden geçirilmiş baskısıyla okurlara sunuldu. Eski baskının uzun süredir kitapçılarda bulunamadığı göz önüne alınacak olursa, bu haber, pek çok okur için heyecan verici.
Mitlerin çağlar önce üretilmiş hikâyelerden çok daha fazlası olduğuna kuşku yok. Eskiçağ insanının hayatı anlama biçimi, evrene dair soruları ile bunlara bulduğu cevaplar vardır mitlerde ve hem sanat hem de felsefe mitlerin bereketli toprağında boy vermiştir. Peki, dünyanın farklı yerlerinde doğan mitlerin benzer nitelikler taşımasının nedeni nedir? Joseph Campbell’a göre, bu soruyu yanıtlarken psikolojiden de yararlanmak şart. Çünkü, “Freud ve Jung gibi psikanalistler, mitin mantığının, kahramanlarının ve yararlarının modern zamanlara dek canlı kaldığını çürütülmez biçimde gösterdiler. Etkili bir mitolojinin yokluğunda, her birimizin kendi özel, tanınmayan, gelişmemiş, ama gizlice etkili olan düşsel panteonları var.”
‘Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’nda psikanalistlerin mit ile rüya arasındaki ilişkiye dair teorileri de yer alıyor. Zira, “Düş kişiselleştirilmiş mittir, mit kişisellikten çıkarılmış düştür; hem düş hem de mit ruhun dinamiğinin genel işleyişi içinde simgeseldir. Fakat düşte biçimler düş görenin kendine özgü sorunlarıyla tuhaflaşmıştır, mitte ise belirtilen sorunlar ve çözümler bütün insanlık için geçerlidir. Öyleyse kahraman, yerel ve kişisel tarihsel sınırlamalarla çatışarak onları aşmış ve genel geçerliliği olan, olağan insani biçimlere ulaşmış bir kadın ya da erkektir.”
Gün gelir ve bu kahraman korunaklı, alışık olduğu dünyasından çıkıp serüvene atılır.
Joseph Campbell, serüvenin ilk aşaması olan ‘Yola Çıkış’ı beş alt basamakta inceliyor: ‘Maceraya Çağrı’, ‘Çağrının Reddedilişi’, ‘Doğaüstü Yardım’, ‘İlk Eşiğin Aşılması’ ve ‘Balinanın Karnı’.
‘Erginlenme’ bölümünde ise ‘Sınavlar Yolu’, ‘Tanrıçayla Karşılaşma’, ‘Baştan Çıkarıcı Olarak Kadın’, ‘Babanın Gönlünü Alma’, ‘Tanrılaştırma’ ve ‘Nihai Ödül’ var. Tabii ki ‘Dönüş’ün de çeşitli basamakları bulunuyor: ‘Dönüşün Reddedilişi’, ‘Büyülü Kaçış’, ‘Dışarıdan Gelen Kurtuluş’, ‘Dönüş Eşiğinin Aşılması’, ‘İki Dünyanın Ustası’, ‘Yaşama Özgürlüğü’.
Vazgeçilmez formül
Detaylarına kitabı okurken vâkıf olacağınız bu uzun yolculuğun çizgi filmlerden en karmaşık dramlara kadar pek çok sinema ve sahne yapıtına kaynaklık ettiğini biliyor muydunuz? Evet hem Hollywood yapımlarının hem de pek çok Türk filminin temelinde Joseph Campbell’ın ‘Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’nda madde madde anlattığı aşamalar vardır. Öykü, Campbell’ın oluşturduğu formüle uygun olarak yazılır: Kahraman, içinde bulunduğu dünyadan bir vesile ile ayrılıp yeni bir ortama girer. Burada birtakım yardımlar alarak eşikleri aşar. Akabinde çeşit çeşit sınavla karşılaşır. Bu imtihanları verir ve değişmiş olarak geri döner. Bu noktada, George Lucas’ın ‘Star Wars’ yani ‘Yıldız Savaşları’ filmlerini yaratırken Joseph Campbell’ın kahramanın yolculuğuyla ilgili şablonunu birebir uyguladığını belirtmek isterim.
Uzun lafın kısası Joseph Campbell’ın ‘Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’, hem felsefe ve psikolojiyle hem de mitoloji ve sanatla ilgilenen tüm okurların mutlaka okuması, kütüphanesinde bulundurması gereken bir kitap.
Kahramanın Sonsuz YolculuğuJoseph Campbell
Çeviri: Sabri Gürses
İthaki Yayınları
440 sayfa.
