Միշտ յետո՞յ, թէ ի սկզբանէ
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
«Մենք որ ամենաշատ վիշտը սիրած ենք, կամ թախիծն է, որ ամենաշատ կը սազէ մեզ»։ «Պողազիչի բեմարուեստի միութեան» ներկայացումը դիտելով մտքիս կառչած երկու նախադասութիւններէն այս առաջինը կը պատկանի բանաստեղծ Հիլմի Եաւուզի։ Երկրորդն է «Երեկոն որ իջնէ, նամակները կարօտ կը բուրեն, Զակրեպի ռատիօն Լիլի Մառլեն կ՚երգէ»։ Այս ալ փոխառնուած դարձեալ նշանաւոր բանաստեղծէ մը՝ Աթիլլա Իլհանէն։
Երաժշտական ներկայացում մըն է այս, ուր ամբողջ բեմադրութեան ընթացքին հանդիսատեսը կը տանի Թուրքիոյ մօտիկ անցեալի զանազան դաժան ապրումներուն։ Տուժած մարդկանց պատմութիւնն է, որ շունչ ու կերպարանք կը ստանայ բեմին վրայ։ Բոլորիս համար անծանօթ մի ոմն Սալիհի ընտանեկան ողբերգութիւնը դիտելով կը հաղորդուինք բոլորիս ծանօթ Ահմետ Քայայի ողբերգութեան։
Ֆունտա Ալփ, Տիտեմ Քափլան եւ Ճիւնէյթ Եալազի համատեղ ջանքերով ստեղծուած թատրերգութիւն մըն է, որ կը բեմադրուի։
Բեմադրիչ Մեթին Կէօքսելի հետ կը զրուցենք ներկայացման աւարտին։ «Ուրիշ տեսակ կարելի չէր, չէինք կրնար Ահմետ Քայան ինքը բեմին վրայ մարմնաւորել։ Ստիպուած եղանք իր բացակայութեամբ, բայց զինքը անցուդարձներուն կեդրոնը առնող թատրերգութիւն մը գրելու»։
Կէօքսելի այս բացատրութիւնը կ՚արդարանայ ամբողջ խաղի տեւողութեամբ։ Սալիհ՝ որ մանկութեան ընկերն է Ահմետ Քայայի, ճակատագրի բերմամբ կը բաժնէ նաեւ կեանքի վերջին օրերը։ Ան քաղբանտարկեալ մը եղած է եւ հարկադրուած է երկիրը եւ ընտանիքը լքելու։ Մօտ 20 տարիներ չէ տեսած իր դուստրը եւ երկու որդիները։ Կը տառապի Քորսաքոֆ հիւանդութիւնով։ Այս հիւանդութիւնը, որ ժառանգն է բանտարկութեան տարիներուն գործադրած հացադուլներուն, այսօր խանգարած է իր յիշելու կարողութիւնը։ Կը յիշէ բազմաթիւ մանրամասնութիւններ, բայց կը դժուարանայ ապրուածները ամբողջութեան մէջ յիշելու։
Զաւակները կարծեցեալ գանձի մը մասին տեղեկութիւն ստանալու խաբկանքով մը կու գան Փարիզ, կը հանդիպին իրենց հօր եւ կ՚առերեսուին անոր ապրած դժուար պայմաններուն հետ։
Քաղբանտարկեալի իրավիճակը վերածուած է քաղաքսորեալի։ Ահա այդ քաղաքսորեալի հոգեվիճակով զուգահեռ մը եւս գոյացած է Սալիհի եւ Ահմետ Քայայի միջեւ։ «Փարիզի ամենագեղեցիկ պահը գիշերուայ ուշ ժամերն է, երբ բոլոր լոյսերը կ՚անջատուին եւ ես մթութեան մէջ կրնամ երազել Իսթանպուլը»։
Հայրենաբաղձութեան տառապանքը մեծ յաջողութեամբ նկարագրուած էր այս բեմադրութեան մէջ։ Բայց ոչ միայն այդքանը։ Կարելի է ըսել, որ հայոց տարագրութենէն սկսելով մինչեւ մեր օրերը հասնող բազմաթիւ անցուդարձներու մասին ակնարկութիւններով, վկայութիւններով հիւսուած պատմութիւն մըն էր, որ թատրերգութեան վերածուած եկած էր Մասլաք «Իւնիք-Հոլ» սրահի բեմը։
Ներկայացման երաժշտական հատուածը կու գար լրացնելու հանրածանօթ «Քարտէշ Թիւրքիւլեր» խումբը։ Անոնք երաժշտական մեծ ունակութեամբ յաջողեցան մեկնաբանել Ահմետ Քայայի երգացանկէն ընտրուած երգեր, որոնք կ՚ամբողջացնէին թատերական պատումը։ Խումբի մենակատարներ Վետաթ Եըլտըրըմ եւ Ֆերեալ Էօնէյի երգերուն կ՚ընկերակցէր նոյն կազմէն պարուհի Պանու Աչըքտենիզ։ Սալիհի կերպարին մէջ փայլուն դերակատարութիւն ունեցաւ Ճիւնէյթ Եալազ։
Ահմետ Քայայի երաժշտութիւնը, մանաւանդ փիլիսոփայական խոր պատգամներով լեցուն երգերը, բեմական շնորհը միահիւսուած, ըմբոստութեան վառ կերպար մը ձեւաւորած են մեր իրողութեան մէջ։ Ընդամէնը 44 տարեկան էր, երբ սրտի կաթուածի մը հետեւանքով հեռացաւ այս աշխարհէն։ Բոլորս քաջաբար գիտենք, թէ այդ վաղահաս մահուան համար գետին պատրաստող ազդակը հայրենաբաղձութիւնն էր, հիասթափութիւնը, յուսալքութիւնը։ Եւ այդ բոլորին տեղի տուող էլիտար վայրագութիւնը։ Վայրագութիւն մը՝ որուն րոպէ առ րոպէ հետեւեցանք հեռուստացոյցի էկրաններէն։ Տեսանք թէ «Մակազին լրագրողներու միութեան» մրցանակաբաշխութեան հանդէսին ներկայ գտնուող ընտրանին ինչպէս խուժանի մը վերածուեցաւ ակնթարթի մէջ, երբ Ահմետ Քայա յայտարարեց, որ յաջորդ ձայնագրութիւնը պիտի ըլլայ իր մայրենիով՝ քրտերէնով։ Գրգռիչ մէկ կամ երկու ելոյթ բաւարար եղած էր, որ դահլիճին մէջ գտնուող հրաւիրեալները յարձակին անուանի երգիչի վրայ եւ մատուցողները դժուարաւ դուրս բերեն զինք եւ հեռացնեն դահլիճէն։
Հետեւելով «Միշտ յետոյ» խորագրեալ այս խիստ շահեկան եւ յուզումնալից բեմադրութեան, ակամայ տարուեցանք մտածելու Ահմետ Քայայի արտասանած «Միշտ յետոյ» եւ Սալիհի հակազդած «Ի սկզբանէ»ի ալեկոծման մասին։
Սիրել, նաեւ սիրուիլ, բայց սիրելու, սիրուելու հաճոյքը յետաձգել մի անորոշ յետոյի։
Սա մեր տառապալի կեանքն էր ապրած երկրի մէջ, իսկ բեմը հայելի մը բոլորիս ուղղուած։
