“Mirzakhani, matematikte mükemmelliğin coğrafya ve cinsiyet meselesi olmadığını hatırlatacak”
Fields Madalyası’na layık görülen tek kadın matematikçi olan, İranlı Maryam Mirzakhani bir süredir mücadele ettiği meme kanserine yenik düşerek 40 yaşında vefat etti.
Mirzakhani’nin vefatı tüm dünyada geniş yankı uyandırırken, İran basınında da tabuların yıkılmasına sebep oldu. Kadınların giyimlerini kısıtlayan yasaları bulunan İran’da gazeteler Mirzakhani’nin ölümüne ilk sayfadan başı açık fotoğrafıyla yer verdi. Bu davranışa öncülük eden ise Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani oldu. Ruhani, İnstagram hesabından Mirzakhani’nin başı açık fotoğrafını paylaşarak, “Yüce İranlı ve dünyaca ünlü matematikçi Maryam Mirzakhani'nin gidişi yürek parçalayıcı" ifadelerini kullandı. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ise “İranlı genç deha ve matematik profesörü olan Maryam Mirzakhani’nin ölümü benim ve İranlılar için büyük bir acı kaynağı” açıklamasında bulundu.
Mirzakhani’nin, Çekya vatandaşı eşiyle olan evliliğinden bir kızı bulunuyor. Ancak İranlı kadınların, Müslüman olmayan bir erkekle evlenmeleri durumunda çocuklarının İran vatandaşı olmasını engelleyen yasa nedeniyle Mirzakhani'nin kızı İran pasaportu alamıyordu. Mirzakhani’nin vefatının ardından 60 milletvekili, İranlı anneleri olan çocuklara İran vatandaşlığı verilmesine izin veren yasa tasarısının görüşülmesinin hızlandırılmasını talep etti.
Mirzakhani kimdir?
İran’ın başkenti Tahran’da 1977 yılında dünyaya gelen Mirzakhani, basına verdiği söyleşilerde önceleri yazar olma hayali kursa da, matematiğe olan ilgisinin bu isteğinin önüne geçtiğini belirtiyordu. Lise yıllarında İran’ın Uluslararası Matematik Olimpiyat Takımı’nda yer alan ilk kadın olan Mirzakhani, 1994 ve 1995 senelerinde üst üste iki kez altın madalyanın sahibi oldu. Tahran’daki Sharif Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra lisansüstü çalışmaları için Harvard Üniversitesi’ne giden Mirzakhani, doktorasını tamamladıktan sonra Princeton Üniversitesi, Clay Matematik Enstitüsü ve Stanford Üniversitesi’nde çalıştı. 2014’te matematik alanında verilen en prestijli ödül olan ‘Fields'a layık görülen Mirzakhani, bu ödülü alan ilk kadın matematikçi olmuştu. Fields Madalyası, 1936 yılından bu yana matematik araştırmalarına katkı sağlayan 40 yaşın altındaki isimlere veriliyor. 37 yaşında ödüle layık görülen Mirzakhani, ödülü kazandıktan sonra dünyanın en önemli bilim dergilerinden “Nature” ın 2014 yılındaki “Bu yıl önemli işler başarmış 10 kişi” listesinde yer almıştı.
“Matematik dünyasının acı kaybı”
Bir süredir tedavi gördüğü meme kanseri nedeniyle 40 yaşında hayatını kaybeden Mirzakhani’nin ardından, çalıştığı Stanford Üniversitesi Rektörü Marc Tessier-Lavigne yaptığı açıklamada erken yaşta kaybettikleri Mirzakhani’nin “matematik ve diğer bilimleri takip etmek için ilham kaynağı olduğu binlerce kadın üzerindeki etkisi yaşamaya devam edecek” ifadelerini kullandı.
Agos’a konuşan 'Türk Matematik Derneği' ve 'Avrupa Matematik Derneği'nin Yönetim Kurulu üyesi ve Boğaziçi Üniversitesi Matematik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Betül Tanbay, “Maryam Mirzakhani hem kadın hem de İranlı olması dolayısıyla, matematikte mükemmelliğin bir coğrafya veya cinsiyet meselesi olmadığını, evrensel ve dolayısıyla hepimizin olduğunu bizlere hep hatırlatacak” dedi.
Boğaziçi Üniversitesi Matematik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talin Budak ise Mirzakhani’nin kaybının ardından Agos'a şunları söyledi: “Matematik dünyasının acı kaybı. En verimli döneminde yitirdiğimiz çok önemli bir bilim kadını kaybetmenin yanı sıra, mütevazi ve azimli karakteriyle değerli bir insanı kaybettik. Fields Madalyası’nı alan ilk kadın olarak Mirzakhani, başta matematik dünyası olmak üzere tüm bilim dünyasındaki kadınlara öncülük edecek. Bu madalyanın 40 yaş altındaki bilim insanlarına veriliyor oluşunun, çocuk sahibi olan kadınlar için bir güçlük oluşturduğunu ve kadınların bu yüzden bu ödüle ulaşamadıklarını düşünmeme rağmen, Mirzakhani ikisinin bir arada yapılabileceğini herkese gösterdi.”
