Mete Çubukçu: Srebrenica’yı unutmamak için 8372 neden var!

Mete Çubukçu

Hem uzak hem de çok yakın bir tarih… Yakın, çünkü sadece 20 yıl önce, dünyanın şahitliğinde işlenmiş bir cinayetler zinciri, bir katliam… Yoksa bir soykırım mı? Birçok aşaması planlı programlı olması açısından muhtemelen bir soykırım… Uzak bir tarih gibi… Çünkü hesaplaşamıyor, yüzleşemiyor, sorumlular hesap vermiyor. Ve her şeyi o kadar çabuk unutup sıradanlaştırıyoruz ki, sanki asırlar öncesi yaşanmış bir olay gibi geliyor Serebenica…

20 yıl önce yine bir Temmuz ayıydı. Bosna’daydım. Srebrenica'da bir şeylerin olduğu haberlerini alıyor ama oraya ulaşamıyorduk. O bölgeye geçmemiz, ulaşmamız mümkün değildi. Eski Yugoslav Ordusu ve Bosnalı milislerin oluşturduğu Çetnik olarak adlandırılan faşist güruh, bütün bölgede terör estiriyordu. O vakitler Bosna'nın Tuzla kentindeki havaalanına mültecilerin geldiğini duymuştuk. Sadece kadın çocuk ve yaşlılardan oluşan mülteciler… Tuhaftı, aralarında hiç erkek yoktu ve kadınlar ellerindeki isim listelerini BM yetkililerine ulaştırmamızı istiyorlardı. O an Srebrenica'da olan bitenin farkına varmıştık. Ama erkekler esir alınmış, kamplarda tutuluyor olabilirdi diye tartıştığımızı hatırlıyorum. Şimdi, ‘o günlerde fazla iyi niyetliymişiz’ diye düşündüm. Oysa Hollandalı Barış Gücü askerlerinin Sırp General Mladiç'e teslim ettiği o erkekler hiç gelmeyecek hatta cesetleri bile yıllarca bulunamayacaktı.

Bu yıl 136 naaş

11 Temmuz 2015 günü Srebrenica’ya doğru yaklaşırken aklımdan bunlar geçiyordu. Dünyanın dört bir yanından 50 bine yakın Boşnak, Srebrenica'daki mezarlığa akın ederken, geçtiğimiz Bosna Sırp Cumhuriyeti topraklarındaki köylerde Putin fotoğrafları dikkat çekiyor, bazıları otobüslere doğru Çetnik'lerin işareti olan ‘üç parmağı’ gösteriyordu.
1995'in Temmuz ayı boyunca katledilen 8 bin 372 kişiden 7 bini yıllar içinde farklı yerlerdeki toplu mezarlardan çıkarılıp Srebrenica'daki mezarlık/şehitliğe gömülmüştü. Bu yıl da 136 naaş toprağa verildi. Geri kalanların bulanmasının giderek zorlaştığı çünkü kayıplarla DNA eşleşmesi yapılacak kişilerin bazılarının artık hayatta olmadığı söyleniyor.
 
Srebrenica’da göz alabildiğince binlerce beyaz taştan oluşan bir mezarlık… Burada sadece erkekler yatıyor. Taşlara bakıyorum 15 yaşından 75 yaşına kadar erkekler yatıyor burada. Mezar taşlarının başlarında belki 20 yıl önce Tuzla'da karşılaştığımız çaresiz kadınlardan bazıları var; gözyaşıyla dua birbirine karışıyor. Acılar hala taze ama kayıpları için dua edebilecekleri bir mezarları var artık. 
20. yüzyılın planlı katliamlarından biri bu. Soykırım izleri önümüzdeki yıllarda ortaya çıkacak. Boşnakların etnik olarak seçilip temizlenmesi, belli kentlere odaklanılması, Srebrenica'da sadece erkeklerin hedeflenmesi, katledilenlerin naaşlarının parçalanarak farklı toplum mezarlarına konulması (kanıt toplamının mümkün olmaması için) tüm bunların yukarından aşağıya emirle uygulanması, Sırp bölgesinin Boşnakladan tamamen arındırılması gibi onlarca kanıt var Bosna'da yaşananların soykırım olarak adlandırılması için.

Putin engelledi

Bu işin sorumlusu Sırp lider Karadziç ile General Mladiç, Lahey'de hapisteler. Hesap verecekler. İngiltere'nin BM Genel Kurulu'nda Srebrenica Soykırımı’nı kınayan karar tasarısı Rusya tarafından engellendi. 20 yıl öncesini hatırlayınca, İngilizlerinki timsah gözyaşı olsa bile önemli bir adım. Sırp köylerindeki Putin resimlerinin nedeni de Rusya'nın bu vetosu. Oysa Sırbistan lideri Miloseviç'in parti, sözümona bilim akademisi ve ordu aracılığı ile Büyük Sırbistan hayalini hayata geçirmek istediği kanıtlarıyla dün gibi akıllarda. Soykırım için alt yapının sacayakları bunlar.

Srebrenica'da o kadar çok kadın var ki. Ama artık erkekler de var, bir kısmı o yıllarda çocuk yaşlarda olan ve o günleri hatırlayan çocuklar… 1995'in Temmuz'unda babaları, annelerini, kardeşlerini onlara emanet edip 'Tuzla'da buluşuruz' demişler. 20 yıl sonra o buluşma gerçekleşiyor! "En azından bir mezarı var artık” diyorlar. Ama unutmuyorlar yaşananları. İntikam peşinde koşmadan, geleceğe umutla bakmak için gerçek bir adalet ve vicdani hesaplaşma yaşanması gerektiği kanaatindeler.

Srebrenica'da hava çok ağır. BM askerlerinin karargâh olarak kullandığı ve Sırp general ile pazarlığın yapılıp Boşnak erkeklerin katillerin insafına bırakıldığı yer burası. Hemen mezarlığın yanında… İçeride o günlerin havası hâkim hala. Çünkü katliam, soykırım ne denirse densin aslolan yüzleşilmeden hesaplaşılmadan geleceğe umutla, barış içinde bakılmayacağı.
Srebrenica mezarlığında bir köşeye çekilip mezartaşı denizine bakıyorum.  Elimde Bosna Sancak Akademik Kültür ve Tarih Vakfı broşürü var. "Srebrenica'yı unutmamak için 8372 nedenimiz var deniyor” katledilen kişilere atfen. Evet, unutmamak ve unutturmamak için. 20. yüzyılda, Bosna'da ve dünyanın başka yerlerinde...