Medyada nefret söylemi raporu haberlerde cinsiyetçiliğin izini sürüyor
Çalışmada kadınların faili yahut mağduru oldukları olayların haberleştirilme süreçleri toplumsal cinsiyet açısından ele alınıyor. Raporun sunumu, Asulis Dil Diyalog Demokrasi Laboratuvarı’nın 7 Mart günü düzenlediği ‘Medyada kadının yerini kadın gazetecilerle konuşuyoruz’ etkinliğinde yapıldı. Rapor, medyada cinsiyetçiliğin sadece kadınları dışlayan, aşağılayan ve ötekileştiren bir dille değil, aynı zamanda, makbul olarak tanımlanan bir kadınlığı yücelterek, bu tür bir kadınlığı kurmak için kadınları sorumluluğa çağıran bir dille de kurulduğunu öne sürüyor. Raporun yazarı Feyza Akınerdem, Türkiye'de temsiliyet rejimi, medya ve toplumsal cinsiyet, televizyon türleri ve izlenme biçimleri üzerine çalışmalar yapıyor. Akınerdem, Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji bölümünde televizyon çalışmaları ve medya-iletişim çalışmaları dersleri veriyor. Hrantdink.org adresinden ulaşılabilecek raporda veri olarak, tüm ulusal gazeteler ve sayısı 500’ü bulan yerel gazetenin medya takip merkezi aracılığıyla taranmasıyla elde edilen haberler kullanıldı.
‘Türkiye Medyasında Kadınların Temsili: Gazete ve İnternet Haberciliği’ başlıklı çalışmada tarama sonucu elde edilen haberler iki ana başlık altında inceleniyor. ‘Haberler nasıl yapılıyor?’ ve ‘nasıl haberler yapılıyor?’ başlıklı bu iki bölümde eldeki verilerin biçim ve içerik açısından analizi yapılıyor. ‘Yeni bir metodolojiye doğru’ başlıklı üçüncü bölümdeyse hazırlanan bu raporun yöntemi ele alınırken, çalışmanın medya tarama yöntemlerine dair ortaya attığı sorular tartışılıyor.
Haberler nasıl yapılıyor?
‘Türkiye Medyasında Kadınların Temsili’ raporunun bu bölümünde, medya organlarının, kadınların faili veya mağduru oldukları olaylara ilişkin haberlerin nasıl cinsiyetlendirdikleri, yani toplumsal cinsiyet rejimi içinde nasıl üretildikleri ele alınıyor.
Failin betimlenmesi
Bu haberler suç içeren eylemler, başarı hikâyeleri veya kaza olayları gibi haberlerini kapsıyor olabilir. Haberler, ‘kadın kadına taciz’, ‘kadın canlı bomba’, ‘kadın hırsız’, ‘kadın şoför’ gibi başlıklarla ilgi toplamaya çalışırken, failin cinsiyeti haberin konusunda başat bir nitelik taşımamasına rağmen altı çizilip büyük puntolarla vurgulanıyor. Diğer faillerin cinsiyeti varsayılan olarak kabul edilerek haberde dile getirilmiyor. Kadın fail, makbul kadınlıktan sapma gösterdiği için parlatılıyor.
Erotik temsil
Habercilikte pornografik temsil, makbulün sınırlarından taşan durumlara işaret ediyor. Bu gibi durumlarda temsilin göstereni, her zaman makbul olmayan kadınlık halleri oluyor. Bu temsillerde kadınlar sadece erkek bakışının nesnesi değil, aynı zamanda sansasyonel bir durumun faili ya da kendisine yönelik cinsel saldırının provokatörü olarak çerçeveleniyor. Pornografik temsilin can alıcı örnekleri, kadınların (ve çocukların) uğradığı cinsel şiddet ve istismar haberleri oluyor. Erotik görseller, tecavüz ve cinsel istismar haberlerinde sıkça kullanılıyor.
Sebep sonuç ilişkisi
Kadınların mağdur olduğu, şiddete uğradığı, öldürüldüğü olaylar haberleştirilirken genellikle erkek faili merkeze alan değil, kadına dair, sonunda mağdur olmasına, şiddete uğramasına ve hatta öldürülmesine sebep olacak bir hikâye kurgulanıyor. Bu durumda manşete çekilen ve haber metninde üzerinde durulan konu, fail ya da mağdur olarak kadının ne yaptığı oluyor. Örneğin, ‘bekâret cinayeti’ başlıklı haber kadının bekâreti ölümüne, sosyal medya paylaşımları şiddete uğramasına adeta gerekçe olarak sunuluyor.
Nasıl haberler yapılıyor?
Raporda bu haberler aracılığıyla kadınların nasıl toplumsal cinsiyet rejimine çağırıldığına bakılıyor. Toplumsal cinsiyet rejimi, etnik, dini ve siyasi kimlikler üzerinden yürüyen ayrımcılık biçimlerini de içeriyor.
Canavar, makbul, mağdur
‘Canavar kadın’ çerçevesi, kadınların fail olduğu olayların aktarılmasında oldukça sık kullanılıyor. Örneğin ‘kocaya tuzak’ başlıklı cinayet haberinde bir erkek, başka bir erkeği öldürüyor. Habere göre olay, kadının ayrı olduğu kocasından şiddet gördüğünü, sevgilisi olan erkeğe anlatmasıyla başlıyor. Hikâye böyle kurgulanarak, ‘kocaya tuzak’ başlığıyla haberleştiriliyor. Böylece yaşanan cinayet vakasında kadın fail olarak çerçeveleniyor. ‘Mağdur kadın’ haberlerinde ise sistematik şiddet yok sayılıyor. Bu tür haberlerde failin değil mağdurun kimliği, görselliği ve yaşadığı mağduriyetin sansasyonel çağrışımları ön plana çıkarılıyor. Makbul kadınlığın nasıl olması gerektiğini anlatan ise ‘makbul kadın’ çerçevesiyle yazılmış haberler oluyor.
