Մտքեր-մտորումներ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

[email protected]

1 Յետոյ, յետոյ… Ամէն ինչ յետաձգում ենք յետոյի վրայ։ Հաս­նե­լով վեր­ջա­ւորութեանը, մենք հաս­կա­նում ենք, որ «յե­տոյ» նշա­նակում է մա­հից յե­տոյ։ Կամ կեան­քից յե­տոյ։ Հար­կա­ւոր է յստակ իւ­րացնել, որ ճամ­բորդը չի շեղ­ւում ճա­նապար­հից, ետ չի վե­րադառ­նում եւ եր­բեք «այ­սօր»ը չի հան­դի­պում «վա­ղուայ օրուայ հետ» այնպէս որ մի վստա­հէք «յե­տոյ» բա­ռին։

2 Կի­նոյի դա­րաշրջա­նում ենք։ Ողջ աշ­խարհը կի­նոյի է վե­րածուել, իսկ մենք պարզ հան­դի­սատես­ներ ենք։ Եւ եթէ կի­նոյի լու­սա­բացին մենք ինքներս էինք գնում կի­նօ, այ­սօր ին­քը կի­նօն է դուրս պրծնում բո­լոր անցքե­րից։ Դէ արի ու մտա­ծի, ինչ անել կի­նոյի այս քա­նակու­թեան հետ։

3 Հայ կի­նոյում կար նշա­նաւոր մի գոր­ծիչ, որի սցե­նար­նե­րի վրայ նկա­րահա­նուե­ցին ամե­նակա­րեւոր հայ­կա­կան ֆիլ­մեր՝ «Եռան­կիւնի»ն եւ «Հայ­րիկ»ը։ Աղա­սի Այ­վա­զեանն էր (1925-2007)։ Իրա­կանում նա գրող էր, ար­ձա­կագիր, չնա­յած նաեւ նկա­րել գի­տէր, ինչպէս նաեւ կի­նօ նկա­րել։ Դեկ­տեմբե­րի վեր­ջե­րին Նկա­րիչ­նե­րի Միու­թիւնում բա­ցուեց նրա նկար­նե­րի ցու­ցա­հան­դէ­սը։ Չեմ կար­ծում, որ ին­քը գրո­ղը կը ցան­կա­նար իր նկար­նե­րը ի ցոյց դնել հան­րութեանը, որով­հե­տեւ դրանք նկար­չի նկար­ներ չեն, այլ գրո­ղի, որը մտո­րում է ինքն իր հա­մար, իր մէջ՝ վրձինով, ինչպէս գրչով են մտո­րում, այսպէս ասած գրո­ղի նկար­չա­կան մտո­րումներ են…

4 Երե­ւակա­յէք հե­տեւալ մի բան. ինչ-որ մէ­կը ձեր ական­ջին շշնջում է, որ դուք դար­ձել էք մի­լիոնա­տէր։ Իսկ միւս ական­ջին շշնջում են, որ ձեզ մնա­ցել է ապ­րել ըն­դա­մէնը եր­կու շա­բաթ։ Ի՞նչ կը զգաք։ Ահա այդ զգաց­մունքը պէտք է ու­նե­նալ սե­փական կեան­քի հան­դէպ։

5 Ի՞նչ է ազ­գը եւ ազ­գա­յին մշա­կոյ­թը։ Տա­րինե­րով, դա­րերով, նոյ­նիսկ հա­զարամեակ­նե­րով է ձե­ւաւոր­ւում որե­ւէ ժո­ղովրդի մշա­կոյ­թը։ Նրանք ան­բա­ժան են։ Բայց ահա ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը բա­ժանում է ազ­գին իր ստեղ­ծած մշա­կոյ­թից։ Եւ ի՞նչ։ Այս ան­գամ մշա­կոյթն է վերստին կեր­տում իր ժո­ղովրդին։ Բաւ է ակա­նատես լի­նել, թէ ինչպէս են հա­յերը ցե­ղաս­պա­նու­թիւնից 100 տա­րի անց աղօ­թում Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նի կի­սաքանդ եկե­ղեցի­ներում, որոնք այ­ցե­լում են, աւա՛ղ, որ­պէս զբօ­սաշրջիկ­ներ։

6 Ող­բերգու­թի՞ւն։ Երբ դու­ռը շրխկաց­նե­լուց յե­տոյ չգի­տես, թէ ուր գնաս։ Որով­հե­տեւ որոշ էջեր պէտք է շրջել՝ առաջ գնա­լու հա­մար։

7 Ան­կա­խացու­մից յե­տոյ Երե­ւանի շէն­քե­րի առա­ջին յար­կե­րը բնա­կելի տա­րած­քից վե­րածուեցին խա­նութնե­րի, որոնք աշ­խա­տաց­նում են փոքր ձեռ­նարկա­տէր­նե­րը. նպա­րավա­ճառի, հա­մացան­ցի ծա­ռայու­թիւննե­րի, ծաղ­կա­նոցի, վար­սայար­դարման։ Ազա­տու­թեան պո­ղոտա­յի վրայ մէ­կը միւ­սի յե­տեւից բա­ցուե­ցին բան­ջա­րանոց­ներ, որոնք սու­փերմար­քեթնե­րից շատ աւե­լի ցածր գնե­րով էին առա­ջադ­րում միրգն ու բան­ջա­րեղէ­նը։ Չեմ յի­շում ար­դէն երբ յայտնուեց Գա­գիկը։ Նրա ըն­տա­նիքը հայ­կա­կան էր, բայց նա եր­կար տա­րիներ Ռու­սաստա­նում էր։ Նրա գա­լուն պէս մի ան­յա­ջող բան­ջա­րանոց սկսեց ուղղա­կի ծաղ­կել։ Նա ին­քը գի­շեր­նե­րը իր ինքնա­շար­ժով գնում էր գի­շերա­յին շու­կայ եւ լցնում խա­նու­թը ապ­րանքով։ Ի տար­բե­րու­թիւն միւս բան­ջա­րանոց­նե­րի այստեղ գնե­րը մի քա­նի ան­գամ աւե­լի սուղ էին։ Բայց Գա­գիկն ու­նէր իր յա­ճախոր­դը։ Ես նոյ­նիսկ չէի կա­րող երե­ւակա­յել, որ մեր քա­ղաքում կան նման նրբա­ճաշակ կա­նայք եւ հա­րուստ տղա­մար­դիկ, որոնց հա­մար ապ­րանքի գի­նը բա­ցար­ձակ կա­րեւոր չէր։ Նրանք գա­լիս էին գնումներ անե­լու հենց Գա­գիկի խա­նու­թից։ Պէտք է ասեմ, որ Գա­գիկը չա­փազանց գե­ղեցիկ էր եւ նրա գե­ղեց­կութիւ­նը ձգո­ղական ուժ ու­նէր։ Ուստի կա­նայք հա­ճոյ­քով էին մտնում նրա բան­ջա­րանո­ցը, նրանք իրենց լիար­ժէք կին էին զգում գե­ղեցիկ տղա­մար­դու կող­քը, որը այ­դուհան­դէրձ կնա­մոլ չէր։ Կարճ ասած, այս խա­նու­թը ծաղ­կում էր շնոր­հիւ Գա­գիկի քա­րիզ­մա­յի։ Ի հարկ է, բա­ցի քա­րիզ­մա­յից, նա անմնա­ցորդ նուիրուած էր իր գոր­ծին եւ ջանք չէր խնա­յում։ Ան­ցան տա­րիներ… Մի ան­գամ խա­նու­թից լսուեց ահա­ւոր գռե­հիկ ան­հանդուրժող խօ­սելաոճով ձայն։ Մի փոք­րա­մար­մին մարդ, որի դէմ­քին քրո­նիկ դժկա­մու­թիւն էր գրուած, փրփու­րը բե­րանին կշտամ­բում էր Գա­գիկին, մրգե­րը կա­տաղած վար գցե­լով։ Նման վարք կա­րող էր դրսե­ւորել մի­միայն հար­կա­յին ծա­ռայու­թեան ներ­կա­յացու­ցի­չը։ Հար­կա­յին տե­սու­չը, որի հա­մար բո­լոր փոքր ձեռ­նարկա­տէրե­րը յան­ցա­գործներ էին։ Այդ դէպ­քից յե­տոյ Գա­գիկը դեռ կէս տա­րի եւս աշ­խա­տեց, իսկ Ամա­նորի նա­խօրէին… խա­նու­թը յանձնեց մէկ ու­րի­շին եւ մեկ­նեց Գեր­մա­նիա, որ­տեղ ար­դէն հաս­տա­տուել էին կինն ու զա­ւակ­նե­րը։ Խա­նու­թի նոր վար­ձա­կալը յայ­տա­րարեց, որ այ­սույետ ապ­րանքը վա­ճառուելու է ցածր գնե­րով։ Սա­կայն ոչ ոք այ­լեւս չէր մտնում խա­նութ։ Խնդի­րը ցածր գնի մէջ չէր, այլ բարձր մարդկա­յին որա­կի։ Դժուար էր հաշ­տուել Գա­գիկի բա­ցակա­յու­թեան հետ։ Քիչ յե­տոյ բան­ջա­րանո­ցի վրայ «Տրւում է վար­ձով» ծա­նու­ցումը յայտնուեց, իսկ այ­սօր տե­սայ, որ խա­նու­թը բո­լորո­վին դա­տարկ է, մութ ու ան­հե­ռան­կար։ Նմա­նեց­րի մեր երկրին, որ­տե­ղից աշ­խա­տասէր եւ քա­րիզ­մա­տիկ Գա­գիկ­նե­րը ան­վե­րադարձ մեկ­նում են, մինչդեռ այսպի­սի մի անձնա­ւորու­թիւն ղե­կավա­րի պաշ­տօ­նում կա­րող էր իր շուրջ հա­մախմբել ոչ միայն մեր երկրի, այլ նաեւ աշ­խարհաս­փիւռ հա­յերի առողջ ու­ժե­րը։ Խնդի­րը մար­դու մէջ է։ Ու­րեմն ո՞ւր է նա։