‘Masumları öldürüyor olmanın ayıbını örtecek bayrak yoktur’

ASLI TÜRKER

Kitabında kendi işçi sınıfı deneyimini, savaşta yaşadıklarını, insan hakları, savaş karşıtlığı ve emek mücadelesiyle geçirdiği aktivizm yıllarını anlatan Zinn, hayatının muhasebesini insan öyküleri üzerinden yapan muazzam bir anlatıcı. Savaş sırasında Royan’ı bombalarken kendi tabiriyle bulundukları rakımdan ölen insanları görmeden ‘sadece işini’ yapan Zinn, binlerce Fransız sivilin ölümüne sebep olan ‘bu trajik hata’ sonrası madalyalarını bir kutuya koyacak ve üzerine ‘bir daha asla’ yazacaktır.

Ajitasyondan ve ukalalıktan uzak

Kişisel ama egosantrik olmayan, kışkırtıcı ancak ajitasyondan uzak, ukalalık taslamadan öğretici olmayı başaran bu anlatıda, medyanın kurumlar ve kişilere odaklanarak derin analizleri engellemesi ve hükümetin yani sistemin başarısızlığını kamufle etmesi, siyahların hukuken ve ahlaken zaten  sahip olmaları gereken hakları birer birer, adeta lütufçasına sunan hükümet politikası, siyahlara vahşi muamelesi yapan ve kendilerinde onları medenileştirmek hakkını gören beyazlar, eğitim sisteminde yer alan ve sevecen, doğal kalıplarla empoze edilen savaş yanlısı şiarlar gibi birden çok altbaşlık bulmak mümkün.

İnsanoğlunun içgüdüsel olarak savaşmayı istemeyeceğini, siyasi liderlerin propoganda ve cebir kullanarak insanları ikna ettiğinin altını kitabında sık sık altını çizen yazar, savaşa dair kahramanlık mitlerinin, generallerin ve başkanların dogmatik haklılığını yerle bir eder. Özgürlük ve demokrasi, nefsi müdafa veya ulusal güvenlik gibi soylu amaçlardan bahsedilmesine karşın ‘haklı bir dava’nın ‘haklı bir savaş’a yol açması mümkün değildir. Temelinde politik ihtiras ve kurumsal karlar olan savaşların sonuçları da şaibelidir. Savaşın kendisi doğası gereği şiddet sarmalını tırmandırır. Zinn’e göre zamanımızın asıl meselesi, insan yaratıcılığının, cesaretinin, özverisinin ve sabrının savaşa nasıl bir alternatif bulacağıdır.

Howard Zinn’in amacı bireyleri sessizliğin güvenli kollarından çekip almak, seslerini çıkarmaya teşvik etmek ve gördükleri haksızlığa karşı harekete geçmelerini sağlamaktır. İyimserlik ve nezaket dolu satırları, hikayenin tüm taraflardan dinlenmesini talep etmekte ve daha da önemlisi tarafların kendi perspektiflerinden bunu özgürce dile getirme hakkı için mücadele etmeye çağırmaktadır. Bu esasen domino etkisi yaratacak bir başlangıçtır. Zira her hikaye eksiktir, tarafsız tarih diye bir şey olmadığını öğrenen, kahramanlarla hainlerin tersyüz edildiğini gören birey, ona dikte edilenleri sorgulamaya başlayacaktır.

Umut deklarasyonu

Erk, servet ve silah sahiplerinin elinde görünse de, sıradan insanlara iktidarın kendilerinde olduğunu gösterme çabasıyla Zinn, şiddet içermeyen sivil itaatsizliğin değerini ve gerekliliğini vurgular. Vietnam savaşına, ABD’nin 1980’ler Güney Amerika politikasına ve Körfez savaşına karşı çıkan insan hakları aktivisti yazarımız, 1960’larda Martin Luther King’in kullandığı ve SNCC’nin (Student Nonviolent Coordinating Committee/Şiddet Karşıtı Öğrenci Koordinasyon Komitesi) benimsediği ‘şiddet içermeyen doğrudan eylem’i salık vermektedir. Kitap, ‘Küçük eylemler, milyonlarca insanla çarpılırsa dünyayı dönüştürebilir’ önermesi üzerinden birden çok örneklemeye giderek, sıradan insanlar tarafından inşa edilebilen demokratik ve adil toplum için bir umut deklarasyonu niteliği taşıyor.

Zinn’in yaklaşımını ütopik veya duygusal bulmak olasıdır; SNCC’nin değişime dair gücünü abarttığını da düşünenler olabilir. Keza politik romantizmi ve sivil itiatsizliği erdem haline getirmesi de eleştirilebilir. Hatta eylem tüketiminin had safhaya ulaştığı günümüzde, şiddet içermeyen doğrudan eylem yararsız da bulunabilir. Dünya hiç bir zaman salt Zinn’in kitabında söz ettiği ilham veren insanlardan oluşmayacak dahi olsa, reddedemeyeceğimiz bir saptaması vardır: Tren berbat bir istikamete giderken tarafsız kalmak, gidişatı onaylamaktır. Umut şemsiyesinin gölgesinde rehavet içinde vakit geçirmek yerine, eşitlikçi bir toplum isteyenler, sivil ve şiddetten uzak yöntemlerle, talep ettikleri siyaseti yüksek sesle dile getirmelidir. Ve neyse ki Zinn bir kez daha haklıdır: ‘İnsanlık tarihi sadece zalimliğin değil, aynı zamanda şefkatin, fedakarlığın, cesaretin ve güzelliğin de tarihidir.’ Sözkonusu olan sadece umut değil, aynı zamanda olasılıktır.