Malcolm gibi savaşmak

FOTİ BENLİSOY

Yayıncılık aleminde herhalde kırk yılını devirmiş bir tanıdığım, bir seferinde, kitap boy ve ebadında son yıllarda iyice belirgin olan büyümeyi, okur kamuoyunun yaşlanmasına yormak gerektiğini söylemişti. Buna göre puntolardaki büyümeyi, satırlar arasındaki aralığın giderek açılmasını, doku ve hücrelerin yaşlanmasıyla birlikte azalan görme yeteneğiyle, göz fonksiyonlarının giderek gerilemesiyle açıklamak gerekiyordu. Okurlar cemiyetine dair bu demografik-tıbbi varsayım pekâlâ gerçekçi bir açıklama girişimi sayılabilir. 

Ancak açıkçası daha genç nesillerde okuma faaliyetinin azalması ya da dijital platformlarda farklı okuma biçimlerine kayma, kitap okumayı giderek daha fazla ‘yaşlı işi’ kılıyor mu ya da kitap ebatlarındaki büyümenin asli nedeni bu mu gerçekten emin değilim. Büyük olanın basitçe daha etkileyici sayılmasının getirdiği bir yazar kibrinin (büyük, kalın kitap sahibi olmak) ya da okurun işini kolaylaştırmak tarzı bir pragmatizmin eseri de olabilir bu durum. Başka (daha genç) bir yayıncı arkadaşımın konuya dair daha kapsamlı, yani kitaba ne anlam verdiğimize dair bir yorum biçimi var. Ona göre kitabın büyümesi, onun taşınan, her yere götürülüp her yerde birlikte olunan bir ‘yol arkadaşı’ndan satın alınıp muhafaza edilen ve sergilenen bir ‘nesne’ye dönüşmesi gibi bir anlam taşıyor olabilir. Bir başka arkadaş, büyüklüğün kitabın bir meta olarak raflardaki görünümünü artırdığı, tüketici-okuyucuya satın alınan bir nesne olarak büyük kitabın daha büyük bir tatmin sunduğu gibi hiç de hafife alınmayacak bir yorumda bulunuyor. Bu iki arkadaşın üzerinde ısrarla durduğu bir husussa, bu trendin Türkiye’ye has bir garabet değil de küresel bir trend olduğu.     

‘İsyancının rehberi’

Nedeni ne olursa olsun, çoğu kez daha iri görünsün diye şişirilmiş kitaplar giderek artıyor, arttıkça da daha minimal ebatlardaki kitapların ‘tüketici olarak okurun’ gözünden kaçması gibi bir risk artıyor. Z Yayıncılık’ın ‘aktivistler için rehber’ altbaşlığıyla Türkçeye kazandırmaya başladığı Bookmarks Yayınları’nın ‘A Rebel’s Guide’, yani ‘isyancının rehberi’ cep kitaplarının da böyle bir riskle karşı karşıya kalması muhtemel. Serinin Türkiye’de yayımlanan ilk kitabı, Antony Hamilton’un hazırladığı Malcolm X ‘rehberi’. Çalışma, bir cep kitabının, üstelik bir militana/aktiviste, hasılı ‘isyankâra’ dönük bir cep kitabının bütün olumlu vasıflarına sahip. Hamilton, Türkiye’de adı (sadece solcularca değil, giderek daha fazla İslamcılarca da) çokça anılıp çok şey de bilinmeyen ve hikâyesi ani güzergâh değişiklikleri ve çelişkilerle dolu bu ikonik figürü, kısa ama yoğun bir metinde döneminin siyasal ve sosyal bağlamına yerleştirmek gibi zor bir işi beceriyor. ‘Malcolm Little’ın gençliği ve politizasyonu, İslam Ulusu topluluğuyla tanışması, sivil haklar hareketine dönük eleştirileri, giderek radikalleşerek İslam Ulusu’ndan kopuşu ve daha enternasyonalist bir çizgiye yönelmesi gibi başlıkları böyle kısa bir metinde yerli yerine oturtabilmek gerçekten kolay iş değil. Üstelik Hamilton bütün bunları, öncesi ve sonrasıyla siyah kurtuluş hareketinin (Marcus Grave’in Birleşik Zenci İnkişaf Derneği’nden Kara Panterler Partisi’ne) 20. yüzyıldaki tarihsel seyrinin aktarımıyla bakışımlı olarak ele alıyor. 

‘Yeni başlayanlar’ için hemen her konuda temel birtakım başlıkları aktaran ve iyi ihtimalde eski tipte ‘Ansiklopedist’ bir girişim olan, kötü ihtimaldeyse kolay edinilmiş üç beş bilgi kırıntısını ‘ortamlarda’ satmaya, yani kişinin ‘kültürel sermayesini’ artırma hevesine hizmet eden bir girişim olan cep kitapları çok elbette. Ancak daha baştan kendini ‘aktivistlere’ veya ‘isyancılara’ hitap etmekle tanımlayan bir cep kitap dizisinin kendini (iyi ya da kötü anlamdaki) malumatfuruşluk girişimlerinden ayırması gerekir. Böyle bir dizide bilgi edinilecek bir şey değildir sadece; o aynı zamanda dünyayı değiştirmeye dönük kolektif pratikte seferber edilecek bir şeydir. Bilgi sahip olunmak için değil, kolektif tartışma ve eylemde paylaşılmak üzere edinilir. Malcolm X rehberi tam da böyle bir niyetle kaleme alınmış. Kitap, 21. yüzyılda ‘siyah hayatları değerlidir’ yazılı pankart ve dövizlerin altında ‘hâlâ’ yürümek gerekiyorsa Malcolm X’in güncel olmaya devam ettiği iddiasına sıkı sıkıya sarılıyor. Tam da bu nedenle Malcolm X’in ortaya attığı ve elbet ancak kısmen yanıtlayabildiği ve başka toplumsal mücadeleler açısından da implikasyonları olan bir dizi stratejik başlık (ayrı örgütlenme, şiddet vs.) okura tanıtılıyor. İri kıyım onca kitap arasında gözden kaçması muhtemel ‘Malcolm X rehberi’ tam da bu nedenle okunmayı hakediyor; Hamilton’un deyimiyle ifade etmek gerekirse, ‘Malcolm gibi savaşmak’ için… 

Malcolm X

Antony Hamilton

Çeviri: Canan Şahin

Z Yayınları

64 sayfa.