Մահ՝ Հայկ Նշանի
Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի նախկին բազմամեայ տնօրէն Հայկ Նշան, 15 Յունիս շաբաթ օր յետ երկարատեւ հիւանդութեան կնքեց իր մահկանացուն։
Հայկ Նշանի յուղարկաւորութիւնը կատարուեցաւ Գումգաբուի Աթոռանիս Մայր Եկեղեցւոյ մէջ։ Թերթիս էջերուն վրայ իր յիշատակը յարգող դասընկերներ եւ պաշտօնակիցներ իրենց վիշտը արտայայտեցին տխուր տողերով։ Այս առթիւ կը ցաւակցինք Հայկ Նշանի այրիին բազմամեայ կրթական մշակ Սաթենիկ Նշանին, դստեր Սէլին Նշանի եւ ընտանեկան բոլոր պարագաներուն։
Յիշատակն արդարոց օրհնութեամբ եղիցի
Թրքերէնով լոյս տեսած մահազդներու մէջ կը յարգուի բարի սովորութիւն մը։ Մահկանացուն կը ծանօթացուի իր արմատներով։ «Այսինչ քաղաքի, այնինչ գաւառի բնակիչ երջանկայիշատակ մահտեսի այսինչ այսինչեանի որդին կնքեց իր մահկանացուն …»։ Մենք անտեսած ենք պատկանելութեամբ արմատները բնութագրող այդ ծանօթագրութիւնները։ Ձեւով մը խզած ենք կապը անցեալի հետ։ Կարծես ենթական լոկ ինք իր ջանքերով եկած ըլլար այս աշխարհ։ Վերահասու ըլլալով պոլսահայ կրթական կեանքի վաստակաւոր մշակներէն Հայկ Նշանի մահուան բօթին ակամայ յիշեցինք իր հայրը ողորմած հոգի Տիգրան Նշանը եւ աւելի ծանօթ անունով Պիլուրճի Նիշօ Ուստան։ Այդ փոքրիկ նշումը ինքնին մեզի կը ներկայացնէ մանկավարժ Հայկ Նշանի կերպարի ետին կանգնած հսկայ աւանդը։
Հայկ Նշան այդ աւանդի վրայ յաջողեցաւ քար առ քար, աղիւս առ աղիւս հիւսել ամրոց մը, որուն շաղաղը կը կազմեն Գարակէօզեան որբանոցի, Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի նման հաստատութիւններ, Գարեգին Խաչատուրեանի, Շնորհք Գալուստեանի նման հսկայացած առաջնորդներ, Սիրանոյշ Ֆերուխանի եւ անհամար կրթական մշակներու նուիրումն ու վաստակը։
Հայկ Նշանի մանկավարժական առաքելութեան բաւականին երկար մէկ ժամանակահատուածը անցաւ իր ղեկավարած հաստատութեան ճգնաժամային տարիներու պայմաններուն մէջ։ Բնաւ դիւրին պիտի չըլլար պետութեան կողմէ մերժուած անգոյ համարուած վարչականներ ընտրելու իրաւունքէն զրկուած հաստատութիւն մը կարելի պիտի չըլլար ղեկավարել, այն ծանր պայմաններու տակ եւ կարծես թէ ամէն ինչ հունին մէջն է կարծեցեալ տպաւորութիւնը առթելով։
Արդարեւ Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի աշակերտութիւն չանդրադարձան անգամ իրենց դպրոցին ուղղուած ծանր հալածանքը, քանի որ Հայկ Նշան այդ բեռը առած էր իր ուսերուն եւ աշակերտներուն կը մնար միայն ու միայն զբաղուիլ իրենց գիտելիքները զարգացնելու համար։
Պատահական չէ որ Հայկ Նշանի կորուստը անդարմանելի վէրք մը գոյացուցած է ո՛չ միայն իր ընտանեկան շրջանակին մէջ, ո՛չ միայն Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի կազմով սահմանուած, այլ դարձած համազգային եւ համայնքային մեծ կորուստ։ Այս առթիւ կը կիսենք ինք եւս վաստակաւոր մանկավարժ Էսաեան վարժարանի բազմամեայ տնօրէնուհի Սաթենիկ Նշանի վիշտն ու կսկիծը։ Կը ձայնակցինք եւ կը սգակցինք ընտանիքի բոլոր անդամներուն։
«ԱԿՕՍ»
Ամենադժուարը հարազատներու հրաժեշտը
Սիրելի Հայկ,
Դասընկերներուդ անունով ինծի վիճակուեցաւ այս ուղերձը։ 1960-ի Հոկտեմբերեան առաւօտ մը երկրի չորս ծագերէն Իսթանպուլ եկած 26 ծռեր։ Դպրեվանքի միջնակարգի առաջին դասարանին մէկտեղուեցանք։ Դուն Տիգրանակերտէն եկած էիր եւ Պոլիսէն, ուրիշ մը Ատըեամանէն եւ այսպէս ամէն մէկս մէկ գաւառէն։ Մեր այդ օրուայ վիճակը ծուռ ըլլալով նկարագրելուս պատճառը աւելի վերջ միշտ պայքարելով անցած մեր կեանքը բնութագրելու համար է։ Այո՛, ծռեր էինք մենք եւ մեր այդ աննկուն կամքով գոյատեւեցինք ամբողջ 60 տարիներ։ Գիշերօդիկի պայմանները միայն այդ փորձառութիւնը ապրողներն են որ կը գիտնան։ Գաղտնագողի կը ծխէինք։ Դրամ չէինք ունենար որ ծխախոտ գնենք, բայց մեզէ մէկը եթէ երեք ծխախոտ ունէր արդէն մինակ մէկը իրեն կը պատկաներ, մնացեալը կը կիսուէինք։ Իսկ սիրելի Հայկը իր ապրած կեանքի ոչ թէ մէկ երրորդը, այլ համարեա բոլորը զոհաբերեց Դպրեվանքին։ Հազիւ շաբաթավերջի քանի մը ժամերը պիտի կրնար տրամադրել իր սիրելի դստեր ու տիկնոջ։ Ան երեք տարուայ երախայի հետ երեք րոպէի մէջ կրնար ընկերանալ, թաքսիի վարորդին հետ կրնար համաքաղաքացի դառնալ եւ իր համերաշխ բնաւորութեամբ կրնար բոլորին համոզել։
Կեանքի վերջին երկու տարիները անցուց դաժան հիւանդութեան դէմ պայքարելով։ Ես այս պահուն կը տխրիմ ամենաշատ յիշելով այն երեւոյթը, ըստ որու Հայկ շատ բծախնդիր էր մեռնողներու յիշատակը յարգելու մէջ։ Անպայման կը մասնակցէր դաղման արարողութիւններուն եւ այսօր որքան ցաւալի էր որ այդ պարտականութիւնը կը վիճակի մեզի իր հանդէպ նոյն պարտաճանաչութեամբ վարուելու համար։
Արկնային հանգիստ կը հայցեմ քեզ մեր սիրելի դասընկեր։
Տոքթ. Թաքուոր Անան
*
Հնագոյն դարերէն սկսեալ ուսումը, ուսուցումը մարդկութեան գլխաւոր հոգերէն եղած են։ Փորձառութիւնները յաջորդ սերունդներու փոխանցելու եղանակները զարգացան տարիներու ընթացքին եւ այդ զարգացման ամենայաջող օրինակներէն մէկը ձեւաւորուեցաւ հայ ժողովուրդի զարթօնքի շրջանին։ Նախորդ դարասկիզբի աւելի քան 2000 ուսման օճախներէն մեզի մնացածը միայն քաղաքիս քանի մը վարժարանները եղան։ Մեզ՝ վերապրողներուս համար լուսաւորող, գիտութիւն ջամբող արեւը ոչ թէ արեւելքէն, այլ այս անգամ արեւմուտքէն ծագած էր։ Երջանկայիշատակ Գարեգին պատրիարք Խաչատուրեան հայու բեկորները Իսթանպուլի մէջ հիմնած դպրոցին միջոցաւ ի մի հաւաքեց եւ փրկեց հաւանական լուծէն։ Այդ արեգակը կը կոչուէր Ս. Խաչ Դպրեվանք եւ Հայկ Նշան Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի տնօրէնի պաշտօնը կատարեց ուղիղ 34 տարիներ։
Նշենք որ Հայկ Նշանի պաշտօնավարած տարիները երկրի ծանր ճգնաժամային պայմաններ յաղթահարած տարիներն էին նաեւ եւ Հայկ Նշան յաջողեցաւ իր թիավարած նաւը խաղաղ ծովեր հասցնել այդ փոթորկոտ ծովու մէջէն։ Սա պահուս ամբողջ էութեամբ կը խոնարհինք իր յիշատակին առջեւ գիտակցելով որ անոր ցանած հունտերը դեռ պիտի շարունակեն լուսաւորել մեր ազգի ապագան։
Փրոֆ. Թորոս Ալճան
Ատենապետ Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի խնամակալութեան
*
Ուսուցիչ, մանկավարժ Հայկ Նշան 1948-ին ծնաւ Տիարպէքիր Ղուկաս Պետերեանի եւ աւելի ծանօթ անունով Տիգրան Նշան կամ Պիլլուրճի Նշոյի եւ Պայծառի տան մէջ։ Նախակրթարանը աւարտեց Գարակէօզեան որբանոցը, որմէ ետք յաճախեց Ս. Խաչ Դպրեվանք։ Իսթանպուլի Համալսարանի գիտութեան բաժնի բնագիտութեան եւ ուսողութեան մասը աւարտեց եւ տակաւին աշակերտութեան տարիներուն պաշտօնավարեց Դպրեվանքի մէջ իբրեւ հսկիչ։ Համալսարանը աւարտելէ ետք ուսուցչագործեց Անարատ Յղութիւն, Սահակեան Նունեան, Արամեան Ունճեան եւ Ֆերիգիւղի Մերամէթճեան վարժարաններուն մէջ։
Իր պաշտօնավարութեան շրջանին ուսանած աշակերտներ, այսօր աշխարհի տարբեր ծագերուն կը պաշտօնավարեն Դպրեվանքի նստարաններէն ժառանգած կրթութեան հիման վրայ։
Հայկ Նշան բացի տնօրէնի պատասխանատու պաշտօնէն բացի հարկադրութիւններու բերմամբ ստանձնեց նաեւ խնամակալութեան անդամի եւ հիմնադիրի ներկայացուցիչի պարտականութիւնները եւս։ Ես երախտիքով կը գնահատենք մեր սիրելի «Պարոն»ի նուիրեալ վաստակը։ Յարգանքով ու կարօտով կը յիշենք զինք։
Վարչութիւն Ս. Խաչ Դպրեվանքի
*
Պարոն Հայկ Նշան, կամ ալ յաճախ Հայկ աղբարիկ։ Ան մինակ ուսուցիչ կամ վարիչ, տնօրէն չէր մերթ աւագ եղբայր, մերթ ալ հայրիկ մըն էր։ Դպրոցի մատնուած ամենադժուար վարչական կամ տնտեսական ճգնաժամերուն իսկ կը խնայէր բոլոր միջոցները եւ չէր արտօներ թէ մեր սնանման կամ կենսական պայմաններուն մէջ թերացում մը գոյանայ։
Դպրոցի մանր նորոգման աշխատանքներուն համար կը դիմէր սեփական ու անմիջական միջոցներուն։ Դպրոցը բաց պահելու համար տարած ջանքերուն պատճառաւ հարցաքննութեան իսկ մատնուեցաւ։ Բայց երբեք չվհատեցաւ։ Յաղթահարեց ամէն տեսակ դժուարութիւն։ Դժուար է իր ներդրումը բառերով բնութագրել։ Ուրախ ենք որ վայելեցինք զինք։ Այժմ խաղաղութիւն կը մաղթենք իր հոգնատանչ մարմնին եւ մխիթարութիւն բոլոր հարազատներուն։
Վարդգէս Հերկել 1982-83-ի շրջանաւարտ
*
Վշտահար ենք,
Ծանր է մեր մատնուած վիշտը։ Մանկութեան ընկերոջ մը համաքաղաքացիի մը ընտանեկան բարեկամի մը կորուստէն աւելի ծանր կը կշռէ մեր ժողովուրդի ապրած կորուստը, կորսնցնելով այսքան կարեւոր կրթական մշակ մը։ Ան մեր բոլոր ուսման համակարգի սիրելի «Հայկ Աղբարիկ»ն էր։ Ոչ միայն Դպրեվանքի շրջանակներուն, այլ բոլորիս կեանքին մէջ խորունկ հետքեր թողած ես։ Քու շնորհիւ իմացանք ուսման տարբեր հորիզոններէ նայելու կարեւորութիւնը։ Ուսուցանող եղար միշտ։ Նոր հորիզոններ բացիր մեր առջեւ։ Մերթ ընդ մերթ դեղերդ ստանալու համար կը հանդիպէիր դեղարանը կը յիշեմ թէ ինչպէս կը փառաբանէիր դպրեվանքցիները։ Ինչ լաւ կ՚արտասանէիր այդ ասմունքներդ տակաւին կը հնչեն ականջներուս մէջ։ Միշտ սիրով պիտի յիշուիս մեր կողմէ։ Լոյսերու մէջ հնչէ սիրելի եղբայր։
Կարապետ Քալայճեան
1964-65 տարեշրջան
*
Մեր բարեկամ, ընկեր, տնօրէն, համաքաղաքացի Հայկ Նշան։
Անժամանակ մահովդ թէ մեր խոր սուգի մատնեցիր եւ թէ պոլսահայ կեանքի մէջ մեծ պարապութեան մը տեղի տուիր։ Աստուծոյ ողորմութիւնը թող քու վրայ ըլլայ։ Կենդանութեան օրով սփռած լոյսդ թող լուսաւորէ քու անդենականի ճանապարհը եւս։
Եւրոպայի Դպրեվանքցիներու
Փարիզեան Կեդրոն
*
Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի գիշերօթիկ ուսման դրութիւնը մեզի պարգեւեց եղբայրական մթնոլորտ մը։ Այդ մթնոլորտի շնորհիւ այսօր բոլորս մեծ ընտանիքի մը անդամները դարձած ենք։ Քանի մը օր առաջ մարմնապէս մեզմէ հրաժեշտ առնող Հայկ Նշան այդ ընտանիքի նուիրեալ անդամներէն մէկն էր։ 1978-էն այս կողմ ստանձնած է դպրոցի պատասխանատուութիւնը յանձն առնելով անոր վարչական կամ տնտեսական բազմաբնոյթ հոգերը։ Ես անձամբ պատիւը ունեցած եմ իր հետ խնամակալութեան ատենապետի, վարժարանի հիմնադրի ներկայացուցչութեան պաշտօններով աշխատակցելու։ Քաջաբար կը գիտակցիմ Հայկ Նշանի դպրոցի օրինական իրավիճակը հաստատելու համար տարած ջանքերուն։
Սիրելի եղբայրս Հայկ յիշատակդ անթառամ պիտի մնայ մեր մօտ։
Անդրանիկ Մուրատ Ճինկէօզ
Նիւ Եորքաբնակ բոլոր դպրեվանքցիներու անունով
*
Տխուր յիշատակ մըն է Հայկ Նշանի հետ իմ առաջին ծանօթութիւնը։ Ցերեկուայ արձակուրդին դպրոցի պարտէզին մէջ իր դասընկերներուն հետ ֆութպոլ կը խաղար։ Ֆութպոլի գնդակ մը չէր հարուածածնին, այլ փոքրիկ դենիսի գնդակ մը։ Ես ճաշարանի պատին կրթնած իրենց խաղին կը հետեւէի։ Յանկարծ այդ գնդակը գլորեցաւ եկաւ բախաւ իմ ոտքին եւ ապա դարպասէն ներս։ Զայրացած վրաս խուժեց եւ ապտակեց։ Ապտակը ցաւէն աւելի արժանապատուութիւնս վիրաւորած էր։ Այդ հոգեբանութեան մէջ սկսած էի հեծկլտալով լալ։ Աւագ դասարանի բոլոր աշակերտութիւնը զիս մխիթարելու կը ջանային։ Մինչ այդ Հայկ Նշան մօտեցաւ գրկեց զիս եւ ներողութիւն խնդրեց։ Մրցումի լարուածութեան մէջ թոյլ տուած անիրաւութեան համար։Անցնող ժամանակի ընթացքին դպրոցի մէջ միշտ պահապան հրեշտակս էր Հայկ Նշան։ Այսպէս 56 տարի տեւեց մեր բարեկամութիւնը, մինչեւ որ այս չար հիւանդութիւնը զինք խլեց մեզմէ։ Վստահ եմ որ հետ այսու լոյսերու մէջ պիտի ննջէ։
Յակոբ Մուրատ Էքմեքճիօղլու,
1969-ի շրջանաւարտ
