Լեբչի (լեբրար) պառաւները
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
«Լեբրար» կամ «լեբչի» պառաւները կախարդ ոգիներ են։ Նրանց կախարդութիւնը «լեբ» կը կոչուի եւ իրենց լեբը նրանք Համբարձման գիշերը կ՚ընեն։
Դուք երեւի կը մտածէք թէ մարդիկ Համբարձման գիշերն ինչո՞ւ անասունները իրենց հետ դաշտեր կը տանէին։ Իսկ նրանք լեբրար պառաւներէն կը փախչէին․ասոնց կախարդանքը կը չքանար բաց երկնքի տակ։
Լեբչի պառաւները լեբ ընելով կը ջանային քչացնել տան բարաքէաթն ու կթան կովերի կաթը։ Այդ նպատակով լեբրարը կախարդական բառեր մրմնջալով նախ կը մերկանար, ապա մազէ լարանով մէջքին կը կապէր կաշուէ գոգնոցը, այդուհետեւ շարունակելով կախարդական բառեր մրմնջալ՝ կը հարէր իր ձձումը (խնոցի), որի թանը կը թափէր երդիկների վրայ։
Ապա կ՚իջնէր բակը, կովերի մի կողմէն միւս կողմը կը թռչկոտէր, բառեր կը մրմնջար, քանի մը սալաքար ու քիչ մը խռիւ կը գտնէր եւ քարերի վրայ կը վառէր այն։ Այսպէս կը վերջանար լեբը, որի արդիւնքում այդ տան լիութիւնն ու օրհնութիւնը կը վերանար, կովի կաթը կը պակսէր, եւ այդ ամէնը կը փախանցուէր լեբրար պառաւին։
Այս վհուկները յայտնի էին նաեւ «ձձում հեծնող կախարդներ» անուամբ, որովհետեւ կը հեծնէին իրենց հարած խնոցին եւ գիշերները օդի միջով կը թռչէին՝ մարդկանց տների բերքն ու բարիքը առնելու։
Այս վերջին պարագան պատճառ դարձած է, որպէսզի մարդն ինքը ձգէ իւր մարդկային «կաշին» եւ հարեւանի բարաքէաթին տիրանալու համար մերկանայ ու նմանակի լեբրար պառաւներուն։
Այո՛, կ՚ըսեն թէ այդպիսիք շա՜տ էին՝ լեբչի պառաւները։ Նրանք իսկական կախարդներ էին, որոնց նոյն պէս լեբչի կ՚անուանէին։
Եւ ահա այս լեբչի կանայք իրենց դրացիների տան իւղն ու կաթը, թանն ու թացանը, տան օրհնութիւնն ու մառանի լիութիւնը իրենց տուն փոխադրելու համար անհամբեր կը սպասէին Համբարձման գիշերուան, որպէսզի լեբրար չարքերի պէս մերկանան եւ կախարդական բառեր մրմնջալով հարեն իրենց ձձումը։
Լեբչին ապա «իւղը խաչակնքելով բղկի մէջ կ՚ածէ, իսկ թանջուրը կը թափէ դրացու տանիքի վրայ, յետոյ մազէ լարանը (թել) կը կապէ մէջքը, կաշէ գոգնոցը վրան՝ ծածուկ կը սպրդի հարեւանի կթան անասնոց ախոռը եւ արագ արագ կը շէնքայ տաւարներու վրայով ու կը փախչի դուրս»։ Այդպիսով հարեւանի տան առատութիւնն ու օրհնութիւնը լեբ կատարած տիկնանց տուն կու գար։
Լեբչի կանայք կային, ովքեր նոյն նպատակով գիշերը հարեւանի երդիկի շուրջը շշով գիծ կը քաշէին, առաւել ճարպիկները դրկիցներու դռները կը միզէին։ Իսկ ոմանք կը յաջողէին ծածուկ հեծնել հարեւանի կովը կամ մատակը եւ արտասանել․«Եղդ (իւղդ) ինծի, թանդ քեզի»։
Որպէսզի հարեւանի կովի կաթի իւղայնութիւնը պակսի, իսկ իրենցը՝ աւելանայ, երկու եփած ձուի միջէն թել կանցնէին, եւ այն հարեւանի բակի մէջը կը թաղէին, ապա երկու հարեւանից երկու կտոր աթար կը գողանային եւ իրենց կաթսայի տակ կը վառէին։
Բայց լեբրար պառաւները ամենակարող չէին, նրանց կախարդանքը չէզոքացնելու ձեւեր ալ կային։ Նախ, ինչպէս արդէն ասել էինք, բաց երկնքի տակ նրանք անզօր էին։ Բացի այդ, երբ տների երդիկներն ու ցուիքներու չորս կողմը ձեռքով թխած թրիքի աթարներով կը պատէին՝ աթրաբաղ կոչուած ձեւով շուրջանակի կը դարսէին, կախարդանքը ներս չէր մտներ։
Նոյն նպատակով չորեքշաբթի գիշերը տան շեմին պայտի համար օգտագործած կոյր մեխ կը խփէին եւ գութանի խոփը կը թողնէին շեմի առջեւ։
Լեբրարներու կախարդանքէն պաշտպանուելու համար Վանում որոշ կանայք լեբրարներու նման կը գործէին․ գիշերը նրանք աւել կը հեծնէին եւ եօթ անգամ տան շուրջը կը պտտէին։
Բայց կային նաեւ արդար ու ազնիւ տիկնայք, ովքեր հարեւանի տան պարաքէաթը «գողանալու» փոխարէն, իրենք իրենց ուժերով հարազատ տան օրհնութիւնը կ՚աւելցնէին։
Նախ նրանք կ՚երթային դաշտերը՝ իրենց ձձումի համար անհրաժեշտ սիրի-սիրի ծաղիկ կամ երեքնուկ գտնելու, թէ չորեքնուկ հանդիպէին, աւելի լաւ։
Գալով տուն՝ ձձումին մեխ կամ փուշ կը խփէին, ծաղիկները կը նետէին ձձումի մէջ եւ խնոցի կը հարէին։
Ապա կը հանէին իրենց փոխանները եւ կը կապէին ձձումի բերանին եւ կը հեծնէին խնոցին։
Այսպէս նրանք նոյն գործողութիւնները կ՚անէին, ինչ որ լեբրար պառաւները, բայց ի տարբերութիւն վերջիններիս, ոչ թէ հարեւանի տանը, այլ՝ իրենց առիքի ներքոյ՝ առանց մէկին վնասելու։
