Լուսապտուղ Սուրբ Սահակ
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Վասպուրական աշխարհում՝ Վանայ լճի հարաւային կողմում, վանք մը կար՝ Լուսապտուղ Ս. Սահակի վանքը, որ համանուն գիւղում կը գտնուէր։ Ճարտարապետական առումով առանձնապէս աչքի չէր ընկներ այս վանքը, սովորական անտաշ քարէն էր շինուած, ունէր անսիւն թաղակապ տաճար ու գաւիթ մը։
Վանքապատկան հողը կը կազմէր 100 չափ վարելահող, այլեւ ունէր այգի մը եւ մէկ ջրաղաց։ Ամէնը կապալով տրուած է եղել քահանայի մը, ում գերդաստանը տարեցտարի մեծնալով կազմել է 10 ընտանիք։
Օգտուելով Աղթամարայ կաթողիկոսութեան անփթութենէն, քահանայի գերդաստանը սեփականացրել է ամբողջ հողը եւ փոքրիկ գիւղ կազմել։ Այդույետ Աղթամարայ կաթողիկոսարան եկամուտ չի ուղարկել։
Կը կարծեն թէ վանքը շատ հին է, իսկ գաւիթը շինուած է 1608 թուին Գասպար եպիսկոպոսի կողմէ, ինչը կը հաստատի գաւթի քարերէն մինի վրայ եղած արձանագրութիւնը, որ հետագայում գրի է առնուել Լալայեանի կողմէ.
«Ի թուականութեան Հայոց ՌԾԷ. ի յերեկոց ժմնկի շինեցաւ ժամատունս եւ խցերս սր. խչկալս ձեռօք մհտսի Գասպ. եպիսկոպոսին յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց յիշեցելոցն ի Քս»։
Տաճարի մէջ՝ հարաւային կողմում գերեզման մը կար, կ՚ըսեն թէ Ս. Սահակի գերեզմանն է, որի աջ աչքը կը պահուէր նոյն վանքում՝ որպէս մասունք։
Ըստ ժամանակին վանքում պահուող կոնդակի, որ գրուել էր մեզմէ երեք դար առաջ՝ սուրբ Սահակը հայրապետ է եղել, եկել էր Ռշտունեաց աշխարհէն։ Թէեւ աջ աչքը կոյր էր, բայց հայրապետն այնքան խստաշունչ ճգնաւորական կեանք կը վարէր, որ անգամ մարմնացած դեւեր կը տեսնէր։
Անգամ մը հայրապետի մօտ կու գայ մայրացած առիւծ մը եւ նրա ոտքերի առաջ դնելով իւր կոյր ծնուած կորիւնին՝ կը սկսէ մարդկային լեզուով աղաչել, որպէսզի հայրապետը աղօթի եւ բացի իր ձագի աչքերը։
Սակայն սուրբ Սահակը կ՚ըսէ թէ ինքն ի՞նչ կրնայ ընել, երբ իր աջ աչքն ալ կոյր է։ Բայց առիւծը շատ կը խնդրէ, եւ այդ ժամ Ս. Սահակը կը խաչակնքէ կորիւնին, որի աչքերը անմիջապէս կը լուսաւորուին ու կը բացուին։
Այդույետ, ըստ աւանդազրոյցի, առիւծն ու կորիւնը չեն լքեր հայրապետին՝ մշտապէս ծառայելով նրան։
Ուրիշ անգամ մըն ալ Սուրբ Սահակը աղօթելիս սաստիկ ցանկացել է տեսնել Տիրամօրը։ Աստուածամայրը՝ Յիսուսը գրկում, երեւացել է նրան եւ հարցրել թէ ինչ փափաք ունի հայրապետը։
«Լուսաւորի՛ր թէ՚ մարմնաւոր եւ թէ՛ հոգեւոր աչքերս»,- աղերսել է Ս. Սահակը։ Տիրամայրը կատարել է նրա խնդրանքը եւ լոյս պարգեւել նրա հոգուն եւ աջ աչքին։
Սուրբ Սահակն ալ իւր ուժերով կառուցել է վանքը, ուր երկար տարիներ ճգնել է, եւ այստեղ ալ աւանդել իւր հոգին։
Նրա վախճանէ ետք ժողովուրդը հաւաքուել է նրա մարմինը նոյն վանքում ամփոփելու։ Որպէս սրբի մարմնի մասունք, նրանք կամեցել են կտրել նրա աջ ձեռքը, սակայն այդ միջոցին լսուել է մահացած հայրապետի ձայնը.
«Աջ աչքս հանեցէ՛ք, ա՛յն է աստուածային շնորհը»։
Այդպէս ալ արել են. հանել են սրբի աջ աչքը եւ փոքրիկ շշի մէջ պահել վանքում՝ որպէս հրաշափառ մասունք։
Մինչեւ 20-րդ դարու քսանական թուականները Լուսապտուղ Սուրբ Սահակի աջ աչքը կը պահուէր համանուն վանքում եւ աչքացաւ ունեցողները կը գային աղօթելու եւ ապաքինում խնդրելու։
