Kuzey Işığı: Armenak
Orhan Bakırcı’nın yaşamını konu alan, “Alnında Kılıç Yarası/Armenak” adlı Nurcan Yıldırım tarafından hazırlanan belgesel film Stockholm’de ilgiyle izlendi. Salon dolu olduğu için, ayakta izleyenler de oldu. Film daha önce Köln ve Londra’da gösterilmişti. 31 Ocak’ta Londra’da, 9 Şubat’ta ise Frankfurt’ta gösterilecek.
RAGIP ZARAKOLU/STOCKHOLM
Filmin Stockholm’de gösterilmesinin çok büyük bir anlamı vardı. 5 yıl önce ilk çekimler başladığında, Orhan / Armenak Bakırcıyan’nın Stockholm’de yaşayan annesine gelinmişti. Onunla temas kurulmasında yardımcı olan Feyyaz Kerimo ile Armenak ve annesine ilişkin konuştuğumuzu hatırlıyorum.
Ne yazık ki filmi görmesine ömrü vefa etmedi.
Armenak, Hrant’ın en yakın arkadaşlarından biri idi, dolayısıyla Rakel Dink de ona ilişkin hatıralar ile doluydu.
Armenak çok erken, Hrant erken veda etti yaşama.
Anadolu’nun yoksul çocukları idi her biri. Tbrevank onların okulu idi. Bu asi çocukların okulu. Kimler çıkmadı ki Tbrevank’tan?
“Gavur Mahallesi” nin yazarı Mıgırdiç Margosyan, okul müdürlüğünde az çekmedi bu asi, deli çocuklardan. Çocukları beladan kurtarma ve devlete dert anlatma kaygısı ile arada binamaz ..(Namaz sözcüğünü Süryani bağlamında kullanıyorum)
Mıgırdıç Margosyan, sadece Xançepek’in değil, Diyarbakır’ın/Dikranegerd’in ikonik yazarı oldu.
Patrik’ten zılgıt için “Amin”
1960’lı yıllarda Anadolu’dan İstanbul’a son göç yaşandı. İstanbul/Bolis mekanlarına bu çocuklar geldiğinde, İstanbul çocukları, “Kürtler geldi” diye bağrışıyordu.
Çoklarının ana dili Kürtçe idi Bolis’e geldiklerinde.
Varto aşiretine deprem olduğunda vilayet yardım etmemiş, ‘Gidin Patrikhaneniz yardım etsin’ denmişti.
Güzel insan Patrik Şinorhk Kalustyan, kol kanat gerdi onlara.
Bir yardım komitesi kurulmuştu. Kilisenin mutfağında Sarkis Ustanın eşi Ağavni Çerkezyan kazanlarla yemek pişirmişti onlara. Oluşturulan yardım komitesinde Ayşe (Nur Zarakolu) ile can dostumuz Kirkor Kolukısa az koşturmamıştı.
Hatta Patriğin onlar için yaptığı ayinde aşiretin Kürt giysili kadınları, özgürlüğü yaşamanın coşkusu ile, ayin bitiminde zılgıt çekmişlerdi de, bir anlık duraklamadan sonra, Patrik Kalustyan “amin” demişti.
Bu çocukların kimi iş sahibi oldular İstanbul’da, kimi Avrupa, Amerika, Avustralya yollarına düştü; kimisi ise, halkların kardeşliğine sahip çıkan, enternasyonalizmi savunan sol siyasetlere duhul oldular.
İşte Orhan Bakırcı da onlardan biri idi. Zaten Hrant’ın adı da Fırat değil miydi? Onu üniversitede okurken ilk Fırat diye tanımamış mıydık?
Onlar da İboculara gönül verdi. Öyle ya, resmi ideolojiye ilk siyasal tavır alan onlardı, daha sonra soykırım konusunda erken konuşan.
Dersim Haylarının ise bambaşka hikayesi vardı. 1915 yetmemiş, 1937-38’de de bedel ödemişlerdi. Devlet genel saldırıya geçmeden önce, ilkin Dersim aşiretlerine, “onları bize teslim edin” denmişti.
Bunun için belki de Dersim çocukları, 1971 sonrası daha bir duyarlı olmuşlardı, Mahirlerin, İboların, Denizlerin genç yaşta katline.
Acıya tanık bir muhteşem coğrafya. Dikranagerdli Armenak niye Dersim yöresine aşıktı? Sular, dağlar, yaylalar, ağaçlar adeta konuşur insana, acının solunan havanın moleküllerine sızdığı bu coğrafyada. Hey gidi Halbori gözeleri, hey gidi Kutu deresi, Hey gidi Ağlayan Kayalar…
Tunceli/Dersim bugün TC’nin en az nüfuslu ili. 88 bin 198. Asker ve memur dahil. Acaba neden? İstanbul 15 buçuk milyona çıkarken...
Dağ dağdan, vadi vadiden, köy köyden kopsun diye müteahhitokrasinin yaptığı barajlar... Niye hala bu korku? Kimden? Belki de tarihten!
Devrimci Demokrasi dergisinin yayın yönetmeni Murat Kahraman’ın sol içi şiddeti konu alan “Çığlık” adlı romanını 2005 yılında yayına hazırladığımda, editör yardımcım endişe etmişti, ‘sorun olur birileri ile’ diye. Sadece devlet mi oto-sansür yapmak zorunda bırakır insanı sanıyorsunuz? Ama birileri de sorun yapmadı sanıldığı üzere. “Belge” sadece devletin değil sol siyasetlerin örtülü/örtüsüz yasaklarını takmamıştır. Ayşe Nur Zarakolu’nun Belge’sini Belge yapan da bu değil mi?
Armenak ve “Çığlık”
Alt başlığı “Zulüm-Adalet-Yaşam” diye koymuştum. Hrant bu kitabı çok sevmişti. Biraz da yakın arkadaşı Armenak’tan bahsettiği için. Agos’un tüm arka sayfasını “Çığlık” a ayırmıştı.
“Çığlık” ın konusu olan infazın sonraki hesaplaşmanın hikayesini ise, Murat Kahraman, “Bitmeyen Veda” (Sancı Y., 2019) başlığı ile romanlaştırdı.
1938 Dersiminde yaşamını yitiren “Dersimli Gregoryan Ailesinin Anıları” ise, Murat Kahraman’ın “Gökyüzünü Kaybeden Kartal” başlığı altında kitaplaştı (İletişim Y.,2015). 1895 katliamından ve 1915 soykırımından kurtulan fakat 1938'de Dersim'de kırıma uğrayan bir ailenin trajedisi...
Armanak’ın yakın arkadaşlarından Hasan Aksu da 70’li, 80’li yıllara ilişkin tanıklıklarını “Şafak Alazında” adlı kitabında dile getiriyor (Umut Y. 2018). Alt başlık: “Harpagos’a Kafa Tuttuk”. Türkiye’nin o dönem yaşadığı de facto iç savaşın ruh halini anlamak bakımından bu da değerli bir kaynak.
Hasılı, Stockholm’un kadim sinemalarından biri olan Zita’da Solidaritaet Derneği tarafından düzenlenen gösterimle, Armanak sanki bir Kuzey Işığı gibi geçti üstümüzden.
Bu arada filmin İstanbul’da 26 Ocak’ta yapılacak gösteriminden sonra, Ankara’daki gösterimi de yasaklandı. Ve film hakkında adli soruşturma başlatıldı.
Filmin Stockholm’de gösterilmesinin çok büyük bir anlamı vardı. 5 yıl önce ilk çekimler başladığında, Orhan / Armenak Bakırcıyan’nın Stockholm’de yaşayan annesine gelinmişti. Onunla temas kurulmasında yardımcı olan Feyyaz Kerimo ile Armenak ve annesine ilişkin konuştuğumuzu hatırlıyorum.
Ne yazık ki filmi görmesine ömrü vefa etmedi.
Armenak, Hrant’ın en yakın arkadaşlarından biri idi, dolayısıyla Rakel Dink de ona ilişkin hatıralar ile doluydu.
Armenak çok erken, Hrant erken veda etti yaşama.
Anadolu’nun yoksul çocukları idi her biri. Tbrevank onların okulu idi. Bu asi çocukların okulu. Kimler çıkmadı ki Tbrevank’tan?
“Gavur Mahallesi” nin yazarı Mıgırdiç Margosyan, okul müdürlüğünde az çekmedi bu asi, deli çocuklardan. Çocukları beladan kurtarma ve devlete dert anlatma kaygısı ile arada binamaz ..(Namaz sözcüğünü Süryani bağlamında kullanıyorum)
Mıgırdıç Margosyan, sadece Xançepek’in değil, Diyarbakır’ın/Dikranegerd’in ikonik yazarı oldu.
Patrik’ten zılgıt için “Amin”
1960’lı yıllarda Anadolu’dan İstanbul’a son göç yaşandı. İstanbul/Bolis mekanlarına bu çocuklar geldiğinde, İstanbul çocukları, “Kürtler geldi” diye bağrışıyordu.
Çoklarının ana dili Kürtçe idi Bolis’e geldiklerinde.
Varto aşiretine deprem olduğunda vilayet yardım etmemiş, ‘Gidin Patrikhaneniz yardım etsin’ denmişti.
Güzel insan Patrik Şinorhk Kalustyan, kol kanat gerdi onlara.
Bir yardım komitesi kurulmuştu. Kilisenin mutfağında Sarkis Ustanın eşi Ağavni Çerkezyan kazanlarla yemek pişirmişti onlara. Oluşturulan yardım komitesinde Ayşe (Nur Zarakolu) ile can dostumuz Kirkor Kolukısa az koşturmamıştı.
Hatta Patriğin onlar için yaptığı ayinde aşiretin Kürt giysili kadınları, özgürlüğü yaşamanın coşkusu ile, ayin bitiminde zılgıt çekmişlerdi de, bir anlık duraklamadan sonra, Patrik Kalustyan “amin” demişti.
Bu çocukların kimi iş sahibi oldular İstanbul’da, kimi Avrupa, Amerika, Avustralya yollarına düştü; kimisi ise, halkların kardeşliğine sahip çıkan, enternasyonalizmi savunan sol siyasetlere duhul oldular.
İşte Orhan Bakırcı da onlardan biri idi. Zaten Hrant’ın adı da Fırat değil miydi? Onu üniversitede okurken ilk Fırat diye tanımamış mıydık?
Onlar da İboculara gönül verdi. Öyle ya, resmi ideolojiye ilk siyasal tavır alan onlardı, daha sonra soykırım konusunda erken konuşan.
Dersim Haylarının ise bambaşka hikayesi vardı. 1915 yetmemiş, 1937-38’de de bedel ödemişlerdi. Devlet genel saldırıya geçmeden önce, ilkin Dersim aşiretlerine, “onları bize teslim edin” denmişti.
Bunun için belki de Dersim çocukları, 1971 sonrası daha bir duyarlı olmuşlardı, Mahirlerin, İboların, Denizlerin genç yaşta katline.
Acıya tanık bir muhteşem coğrafya. Dikranagerdli Armenak niye Dersim yöresine aşıktı? Sular, dağlar, yaylalar, ağaçlar adeta konuşur insana, acının solunan havanın moleküllerine sızdığı bu coğrafyada. Hey gidi Halbori gözeleri, hey gidi Kutu deresi, Hey gidi Ağlayan Kayalar…
Tunceli/Dersim bugün TC’nin en az nüfuslu ili. 88 bin 198. Asker ve memur dahil. Acaba neden? İstanbul 15 buçuk milyona çıkarken...
Dağ dağdan, vadi vadiden, köy köyden kopsun diye müteahhitokrasinin yaptığı barajlar... Niye hala bu korku? Kimden? Belki de tarihten!
Devrimci Demokrasi dergisinin yayın yönetmeni Murat Kahraman’ın sol içi şiddeti konu alan “Çığlık” adlı romanını 2005 yılında yayına hazırladığımda, editör yardımcım endişe etmişti, ‘sorun olur birileri ile’ diye. Sadece devlet mi oto-sansür yapmak zorunda bırakır insanı sanıyorsunuz? Ama birileri de sorun yapmadı sanıldığı üzere. “Belge” sadece devletin değil sol siyasetlerin örtülü/örtüsüz yasaklarını takmamıştır. Ayşe Nur Zarakolu’nun Belge’sini Belge yapan da bu değil mi?
Armenak ve “Çığlık”
Alt başlığı “Zulüm-Adalet-Yaşam” diye koymuştum. Hrant bu kitabı çok sevmişti. Biraz da yakın arkadaşı Armenak’tan bahsettiği için. Agos’un tüm arka sayfasını “Çığlık” a ayırmıştı.
“Çığlık” ın konusu olan infazın sonraki hesaplaşmanın hikayesini ise, Murat Kahraman, “Bitmeyen Veda” (Sancı Y., 2019) başlığı ile romanlaştırdı.
1938 Dersiminde yaşamını yitiren “Dersimli Gregoryan Ailesinin Anıları” ise, Murat Kahraman’ın “Gökyüzünü Kaybeden Kartal” başlığı altında kitaplaştı (İletişim Y.,2015). 1895 katliamından ve 1915 soykırımından kurtulan fakat 1938'de Dersim'de kırıma uğrayan bir ailenin trajedisi...
Armanak’ın yakın arkadaşlarından Hasan Aksu da 70’li, 80’li yıllara ilişkin tanıklıklarını “Şafak Alazında” adlı kitabında dile getiriyor (Umut Y. 2018). Alt başlık: “Harpagos’a Kafa Tuttuk”. Türkiye’nin o dönem yaşadığı de facto iç savaşın ruh halini anlamak bakımından bu da değerli bir kaynak.
Hasılı, Stockholm’un kadim sinemalarından biri olan Zita’da Solidaritaet Derneği tarafından düzenlenen gösterimle, Armanak sanki bir Kuzey Işığı gibi geçti üstümüzden.
Bu arada filmin İstanbul’da 26 Ocak’ta yapılacak gösteriminden sonra, Ankara’daki gösterimi de yasaklandı. Ve film hakkında adli soruşturma başlatıldı.
