Քրտերն ու առասպելական Ճէմբոլատը
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆՏԵԱՆ
(Շար. նախորդ թիւէն)
«Հայի օճախը քրտերի ամենաբարձր համալսարանն է։ Հայի խելք ունիս, կը նշանակէ՝ փիլիսոփայ ես», կը պատմէ Շուոտը։
Զէնքը «ազատող, կենսատու, արդար դատաւոր, հոգու պաշտպան, բաղդի դուռ, խիզախ ընկեր, կերակրող, յոյս, երկու աշխարհքի սահմանագլուխ…» անուանող քիւրտի ուշքը յատկապէս կ՚երթար հայու պատրաստած զէնքի համար, որը նա կ՚անուանէր «խըլըրճի, սիլահքեար, պիչախճի, թըֆընքճի»։
«Հայ զինագործը քրտու երկրորդական Ալլահն է, որի գլխով նա երդում կ՚անէ»։ Եւ սակայն, հազա՜ր ափսոս, որ քիւրտեր նաեւ իրենց պատուելի զինագործներից առած զէնքը կիրառած են հայերու դէմ՝ ջարդերի, եղեռնի ժամանակ։ Ուշագրաւ է, սակայն, որ հայ զինագործների կենացը քրտերը կոտորածների ժամանակ շատ տեղերում խնայեցին, եւ անգամ ցոյց տուին վերջիններիս ամենազօրեղ պաշտպանութիւն ընդդէմ տաճիկ զօրքերի եւ թիւրք խուժանի՝ «զինագործի րըզը (պատիւը) մեր րըզն է» ասելով։
Բայց դառնանք մեր Խազարի արկածներին...
Շատ ու քիչ գնացածը Աստուծուն է այան (յայտնի)… կը շարունակէ քրտական աւանդազրոյցը։
Ահա Խազար կը հասնի Մուրատ չային, որ է Արածանի գետը, ու օրը երեկոյ լինելով՝ կը վախնայ առաջ երթալ, - «պառկեցաւ Մուրատ չայի վրայ շինուած կամրջի հնադարեան ամրակուռ կամարներէն մէկին տակ»։
Մեր Վախկոտ Չուլֆա Խազարը շատ վախցաւ, դողաց, սարսռաց, աչքը դուրս ընկաւ, շունչը կռնակէն առաւ, կողէ կող իյնալով հոգին քաղուեցաւ, բայց իզուր – քունը չտարաւ։ Աչքը փակելու պէս կանէր թէ չէ՝ այնպէս կ՚երեւնար, որ, հա՛-հա՛, վրայ կը հասնին աժդահայ դեւեր… եւ կը բանար աչքը, կը դողա՜ր վախէն… Ի՞նչ անէ խեղճը… Բայց արի տես որ, Վախկոտ Չուլֆա Խազարը կարդալ գրել էլ գիտէ, «ասենք ո՞ր հայը իլիմտար (գիտնական) չէ, որ նա չլինի, գիտութի՞ւն կ՚ուզէք – Հային քով վազեցէք, ամենայետին հայը խելքով ու իլիմով երկնքի աստղերը վար կ՚առնէ...»
Վախկոտ Չուլֆա Խազարը գտաւ հետեւեալ հնարը. Ճէմբոլատին (գաւազանի) վրայ դեւերի լեզուովը գրեց այսպէս. –
«Պուրատա եաթան Չուլֆա Խազար –
Պիր աթանտա քըրք պին էզար»։
Այսինքն՝ Այստեղ պառկողն է ոստայնանկ Խազար,-
Ճզմէ մի զարկով քառսուն հազար։
Ապա Ճէմբոլատը տնկեց գլխավերեւն ու ապահով քնեց։
Կէս գիշերին, մէկ էլ տեսնես, երկինք-երկիր դող ելաւ. – դու մի ասէր՝ 39 հատ 40 գլխանի դեւ, սար ու ձոր քանդելով, ճանապարհին հանդիպած ինսանօղլիները շունչով ներս ծծելով, ձայներն էլ արար-աշխարհք բռնած՝ կու գան դէպի մեր Խազարը։ Մինչդեռ մեր Խազարին հիչ հոգն էլ չէ, այնպէ՜ս կը խռմփացնէ…
Դեւերը կը կարդան իրենց լեզուով գրուած խօսքերը եւ խիստ կը վախնան, միշէվէրէ (խորհուրդ) կ՚անեն ու կ՚որոշեն իրենց ընկերացնել Չուլֆա Խազարը։
Անդին Սուրբ Խըզըրը (Ս. Սարգիս) կու գայ Խազարին երազին մէջ եւ կ՚ասէ նրան. – «Չուլֆա Խազար, ասկէ վերջը աշխարհիս վրայ ոչ մի բանէ մի վախնար, որովհետեւ քու Ճէմբոլատդ թըլըսիմ առաւ. Ինչ որ ուզենաս՝ Ճէմբոլատով կարող ես կատարել», կ՚ըսէ ու կ՚երթայ։
Մեր Խազարն էր, Աստուծմէն շնորհք առաւ ու վրան էլ այնպէ՜ս ուժ եկաւ, որ այդպէս ուժ ո՛չ քրտերն ունին, ոչ էլ մի ուրիշ մարդ։ Ու երբ որ զարթեցաւ, խըրսէն (եռանդէն) 7 թիզ վեր թռաւ ու կայնաւ 39 հատ քառասուն գլխանի դեւերին մէջ։
-Կը ներես, Չուլֆա Խազար աղա, որ քիչ անհանգիստ արինք, բայց մենք եկանք քու մօտ մէկ խնդիրքի համար։ Ամա՜ն, դու գիտես, կատարէ մեր խնդիրքը… Մենք 40 եղբայր էինք եւ ունէինք 1 քոյր, որ իր գեղեցկութիւնով կ՚ասէ՝ «Արեւ՛, դու մի՛ ծագիր, ես կը լուսաւորեմ ալէմ տիւնեան...» Հիմա էլ մէկ հատ սեւերես 40 գլխանի դեւ եկած՝ զօրով տիրացած է մեր քրոջը եւ միայն մեր ամենամեծ եղբայրը մնացած է մեր քրոջ մօտ… Մենք կ՚ուզենք կռուել ու ազատել մեր քրոջը, բայց կ՚ասեն սեւերեսը թըլսըմանած թուղթ ունի վրան՝ չենք համարձակիր…
- Է՜, է՜, եղա՛վ, կա՛րճ կապեցէք, կ՚ասէ քաջ Խազարը, - մտքերդ հասկացայ՝ հոգ մի անէք… Կ՚ասէ ու, «աչքը սիրիմ այդպէս կտրիճին», կ՚իյնայ դեւերին առջեւ։ Շատ կ՚երթան, մէկ էլ կը տեսնեն, որ հընզարան հընզար (հազարք հազարաց) սեւերես դեւեր մեծ սեւերես դեւին կը ծառային, սեւերես դեւն էլ ճիւմպիւշի մէջ է (կը զուարճանայ) 39 դեւերի քրոջ հետ։
Մեր Քաջ Խազարը Ճէմբոլատը կը շարժէ օդին մէջ եւ կը խոյանայ «պը՜ռռէ առաջ՝ դէպի սեւերես դեւերը՝ մի ակնթարթում ջարդ ու փշուր կ՚անէ բոլոր սեւերես դեւերը, որոնց հետ կը սպաննուի ե՛ւ նրանց պարագլուխը, ե՛ւ աղջիկը իւր մեծ եղբօր հետ։
Ու թէեւ 39 դեւերը շատ շնորհակալ կը լինին Հերոս Խազարին, բայց շատ արցունք կը թափեն իրենց քրոջ ու եղբօր համար։
Ի վերջոյ, Հերոս Խազարի սիրտը չդիմացաւ, նա ծունկ չոքեց ու աղօթք արեց Խըզըրին, որ գոնէ նահատակ աղջկայ հոգին յետ դարձնէ։
Խնդիրքը կը կատարուի, եւ դեւերը խորհուրդ կ՚անեն իրենց քրոջ աստղը կապել Հերոս Խազարի աստղին հետ։ «Բայց Հերոս Խազարը չհամաձայնուեց ու ի՞նչ ասաց, գիտէ՞ք.
-Ես հայ եմ, ասաց, հայի օրէնքով 2 կին առնել չի լինիր. ես մէկ կին ունիմ, որ մինչեւ 40 պարկ ոսկի չտանիմ՝ ինձ տուն ընդունելու չէ։
39 հատ 40 գլխանի դեւերն անմիջապէս բերին 40 պարկ ճինիվիզի ոսկի (հին հռոմէակա՞ն) եւ Հերոս Խազարին փառքով ու պատուով ճամբայ գցեցին…
Այդ Ճէմբոլատը, կ՚ասեն, մինչեւ հիմա կայ մի հայի վանքի մէջ…
