Խորհրդանշանների հանրագիտարան
ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
2013-ի Նոյեմբերի 1-ին «Գագիկ Մանասեանի աշխատասիրութիւնը» անուան ներքոյ «Ակօս»ում փորձել էի ծանօթացնել ընթերցողին այս հետաքրքրական հանրագիտարանի հետ, որը տպագրւում է պետական պատուէրով «Նշանակ» հրատարակչութիւնում։ Երկու հատորն արդէն մի գրքի մէջ լոյս է տեսել 2007-ին եւ ներառում է աւելի քան 1000 խորհրդանշան հետեւեալ խորհրդակարգերում.
1- Երկրաչափական (օրինակ՝ աստղ, բուրգ, գեղարդ, կիսալուսին եւ աստղ, սվաստիկա-կեռխաչ, քառանիստ, տասանիստ եւ այլն)
2- Կենդանիների խորհրդակարգ (օրինակ՝ գայլ, դօդօշ, կրիայ, հորթ, ձի եւ այլն)
3- Թռչունների խորհրդակարգ (անգղ, ուրուր, փիւնիկ…)
4- Բոյսերի խորհրդակարգ (ալոճենի, բաղեղ, գետնամորի կամ ելակ…)
5- Քարերի խորհրդակարգ (ադամանդ, ազուրիտ կամ հայքար, լազուրիտ կամ լաջուարդ, օձաքար եւ այլն)
Արդէն պատրաստ է տպագրութեան երրորդ հատորը, որը ներառում է կրօնական խորհրդակարգը, մարմնի մասերի, գոյների, թիւերի եւ բնութեան վերաբերող խորհրդակարգերը։ Երրորդ հատորը լոյս է տեսնելու ոչ թէ առանձին գրքի տեսքով, այլ նոյն հանրագիտարանը ընդգրկելու է երեք հատորները։
Որտեղի՞ց էր ծագել մշակութաբան, մանկավարժական գիտութիւնների թեկնածու, տոցենդ, Հայաստանի Պետական Ֆիլհարմոնիայի տնօրէն Գագիկ Մանասեանի մօտ հետաքրքրութիւնը խորհրդանշանների հանդէպ։ Երբ նա դեռ համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի ուսանող էր, ծանօթացաւ Նարեկացու «Մատեան Ողբերգութեան» հետ…
Հանրագիտարանը տարբերւում է միւս բոլոր գրքերից նրանով, որ այն չես կարդում սկզբից մինչեւ վերջ, այլ կարող ես բացել բախտաբերի ցանկացած էջ եւ խորասուզուել յայտնութիւնների մէջ, այսինքն ամէն էջ դա սկիզբ է, միայն սկիզբ եւ ընդմիշտ սկիզբ։ Իսկ եթէ հանրագիտարանը պատրաստւում է հայերի կողմից, ապա այն տարբերւում է աշխարհի միւս բոլոր հանրագիտարաններից նրանով, որ համընդհանուր, համապարփակ տեղեկութիւնների շարքում կայ պարտադիր անդրադարձ հայկական մշակոյթին, հայկական աւանդոյթին։
Այժմ դիմենք մի օրինակ առաջին հատորից, որը ես բախտաբերի չեմ անի, այլ ընտրովի, իսկ ընտրում եմ ես… երկրաչափական խորհրդակարգից՝
Սվաստիկա (կեռխաչ), էջ 63
Ամենատարածուած խորհրդանշաններից է։ Ծագումն արիական։ Սրբապատկերային մարմին չի համարւում։ Տիեզերական ուժի ինքնուրոյն նշան է, բայց էութեամբ Խ. է, որի ծայրերը «ծալուած» են։ Անուանում են արեւի նշան, որովհետեւ պատկերուած է արեւի սկաւառակի հետ։ Ս. բարօրութեան, բարեկեցութեան, յաջողութեան, օրհնութեան, պտղաբերութեան, երկարակեցութեան, կեանքի խորհրդանշան է։
Մի ամբողջ 64-րդ էջի վրայ տրւում են տեղեկութիւններ, թէ ինչ նշանակութիւն ունի սվաստիկան հնդկական, սքանտինաւեան, մասոնական աւանդոյթներում, ինչպէս է օգտագործուել արեւելեան մշակոյթում, պուտայականութիւն կամ պրահմայականութիւն… վերջապէս հասնում ենք հետեւեալ հատուածին.
Նացիզմի ժամանակ գաղափարների խելացնորութիւնը վարպետօրէն միահիւսուած էր հնագոյն խորհրդակարգին՝ հանրահաւաք ու երթերը կրում էին գաղտնածիսական բնոյթ եւ նշւում էին Ս.-ի նշանով, որը համարւում էր անգիտակցականի հնագոյն խորհրդանշաններից։ Ի. դարու Մարդկանց գիտակցութեան մէջ Ս. մնաց որպէս ֆաշիստական գաղափարախօսութեան նշան։
Հայկական լեռնաշխարհում Ս. (Կեռխաչ) հանդիպում է դեռեւս հնագոյն ժայռապատկերներում, այնուհետեւ լինելով պրոնզեդարեան հիմնական զարդամօթիֆներից, պատկերուել է զանազան առարկաների (կաւամաններ, պրոնզ գօտիներ, գնդասեղներ եւ այլն.) վրայ, յաճախ որպէս առանձին զարդ, պատրաստուել է պրոնզէ եւ ծարիրէ մետալիոնների ձեւով (գտնուել է Մեծամօրի, Դվինի, Վանաձորի հնավայրերում) պատկերուած է Անիի պարիսպների վրայ, Ցախած քարի (8-րդ դար), Արատեսի (10-րդ դար) եկեղեցիներում։ Խորհրդանշել է արեւ, պտղաբերութիւն, բեղմնաւորում, տարուայ չորս եղանակներ եւ ծնունդ։
Իսկ ահա թէ ինչ կարդացի նոր, երրորդ հատորի նիւթից՝ թիւերի մոգական եւ առեղծուածային յատկութիւնների վերաբերեալ։ Պարզւում է, որ տարիներ հաշուելը դժբախտութիւն է բերում տիրոջը. քաղաքակիրթ մարդիկ կարող են ծիծաղել այդ սնապաշտութեան վրայ եւ շարունակել ճոխ նշել իրենց տարեդարձերը, սակայն Աֆրիկայի ցեղերի եւ Ամերիկայի հնդիկների օրինակների կողքին մէջբերում է արւում նաեւ Աստուածաշնչից.
«Աստծոյ զայրոյթը նորից տարածուեց իսրաէլցիների վրայ, եւ նա Դաւթին ասաց.-Գնայ եւ հաշուի իսրաէլցիներին եւ Յուդային» (2 Թագ. 24։1-10)
